Η προηγούμενη Παρασκευή για προσωπικούς μου λόγους μου έδωσε την επετειακή πένθιμη γεύση που σου αφήνει η ημέρα της ονομαστικής γιορτής ενός δικού σου ανθρώπου που δεν θα μπορέσει ποτέ πια να την χαρείτε μαζί. Το θέμα που ακολούθησε με τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου επέτεινε μια πένθιμη διάθεση την οποία βέβαια και πάλεψα (μη ρωτάτε ποιος νίκησε), όπου σινεμά, ξενύχτι, παρέα με φίλους και τα συναφή σαφώς και βοηθούν και όπως νομίζω το ίδιο και να γράφεις και σε ένα blog.

Οι έννοιες ζωή-θάνατος είναι αυτό που πάνω απ΄όλα ταλανίζει διαχρονικά την ανθρώπινη ύπαρξη. Οι αρχαίοι Έλληνες με πρότυπα την αρμονία το΄χαν βρει το μυστικό, με καλή, μεστή, γεμάτη γιορτές ζωή και με παράλληλη επίγνωση της θνητότητας. Έρωτας-Θάνατος οι δυο αντιθέσεις που έφτιαχναν τη σύνθεση της φιλοσοφικής τους σκέψης. Ο έρωτας βάση για τη ζωή και η αντιμετώπιση του θανάτου σαν ένα αναπόσπαστο κομμάτι του πεπρωμένου.

Αυτή η αντίληψη φαίνεται διάσπαρτη στη μυθολογία, στα έθιμα, στην Τέχνη, όπως και στο Πανεπιστήμιο που λέγεται Όμηρος, με τον Οδυσσέα να φτάνει στον Κάτω Κόσμο και βλέποντας το φάντασμα του Αχιλλέα να τον ρωτάει αν είναι ευτυχισμένος ως άρχοντας στους νεκρούς και να παίρνει την απάντηση «καλύτερα ο τελευταίος δούλος ανάμεσα στους ζωντανούς παρά ο πρώτος άρχοντας ανάμεσα στους νεκρούς» (κομματάκι αντίθετο με τα ιδανικά της Ιλιάδας), σκηνή που δείχνει αγάπη για τη ζωή και συνειδητοποίηση του θανάτου.

Ο λιγότερο επικός και σαφώς πιο black-humorιστας Λουκιανός στους Νεκρικούς Διαλόγους του, δίνει ρέστα όταν βάζει τον Μένιππο στον Κάτω Κόσμο να δείχνει το κρανίο (τι μου θυμίζει άραγε αυτή η σκηνή;) το οποίο ανήκε στην Ωραία Ελένη και να λέει σαρκαστικά στον νεκροπομπό Ερμή:

Μ:Για τούτο 'δω το καυκί γεμίσανε χίλια καράβια με τα νιάτα όλης της Ελλάδας και σκοτωθήκανε τόσοι και τόσοι κι αναστατωθήκανε τόσες πόλεις; 

E:Βλέπεις εσύ Μένιππε δεν την είδες ζωντανή. Αν την είχες δει θα 'λεγες κι εσύ: «Ας βρίσκομαι κοντά της κι ας υποφέρω πολλά». Γιατί και τ' άνθη αν τα δει κανείς ξερά, να 'χουνε χάσει το χρώμα και το σχήμα, δε μπορεί να φανταστεί πόσο ήταν όμορφα όταν ανθούσαν.

Μ: Απορώ βρε Ερμή, πως δέχτηκαν να υποφέρουν για κάτι που γρήγορα και τόσον εύκολα μαραίνεται.
 

Ε: Δεν έχω χρόνο Μένιππε να κάτσω να τα φιλοσοφήσω μαζί σου. Διάλεξε ένα μέρος  που γουστάρεις και βολέψου. Πρέπει να φέρω καινούργιους νεκρούς.

Έρωτας για τη ζωή αντάμα με επίγνωση και συμφιλίωση με την ιδέα του θανάτου, σ΄αυτό πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες.

Αυτό ξεπατίκωσαν και οι Ρωμαίοι και καθότι κολλημένοι με τα ρητά πολύ περισσότερο από τους Έλληνες, έδωσαν και επιγραμματική φόρμα με το Memento mori/Να θυμάσαι τον θάνατο, το οποίο βγήκε από την εξής εθιμική ιστορία που έλεγε ότι όταν στην Ρώμη γινόταν κάποιος θρίαμβος και ο στρατηγός έμπαινε μέσα υπερήφανος και κορδωτός για να απολάψει τις επευφημίες του πλήθους αντάξιες τουλάχιστον ενός Σάκη Ρουβά, υπήρχε πάντα ένας σκλάβος πίσω του στο ίδιο άρμα με σκοπό να του τη σπάει λέγοντας του κάθε λίγο και λιγάκι …Memento mori…Memento mori, (κινέζικο βασανιστήριο μια φορά!) ή άλλοι λένε ότι του έλεγε το πιο δύσκολο να το θυμάσαι, Respice post te! Hominem te esse memento, δηλαδή Κοίτα πίσω σου! Να θυμάσαι πάντα ότι είσαι άνθρωπος! Αμαν και αυτοί οι Ρωμαίοι, πάντα στην υπερβολή, να υποθέσω ότι ο Ιούλιος Καίσαρας αυτόν τον σκλάβο τον έκανε σουβλάκι…

Αυτό ακριβώς το Memento mori, ανακάλυψαν εκ νέου και μετέφεραν στην πιο αγαπημένη μου ιστορική περίοδο αυτή της Αναγέννησης. Γουστόζικη αλήθεια εποχή, όπου με το ένα πόδι έφευγε από το Μεσαίωνα και με το άλλο γλιστρούσε προς τον Διαφωτισμό, ο ορισμός του «μεταξύ σφύρας και άκμονος», ο ορισμός των αντιθέσεων και πάνω απ΄όλα ο ορισμός του ουμανισμού (ανθρωπισμού).

Η εποχή από την οποία έβγαινε ήταν ο Μεσαίωνας, μια εποχή απόκοσμου (λυκο)φωτός όπου η ανθρώπινη σκέψη είχε στραφεί εξ’ολοκλήρου στο υπερφυσικό, στην αναζήτηση του θείου και παράλληλα στην αδιαφορία για τα εγκόσμια αγαθά και κυριαρχούσε το δόγμα της θρησκείας. Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται ο Διαφωτισμός η εποχή του εκθαμβωτικού φωτός της επιστήμης, στην αναζήτηση της ορθής επιστημονικής αλήθειας, τέλειας αδιαφορίας για το θείο και κυριαρχούσε το δόγμα του θετικισμού. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του Μεσαίωνα υπήρξε ο Θωμάς Ακινάτης και του Διαφωτισμού ο Εμμάνουελ Κάντ.

Στο μέσον βρίσκεται η Αναγέννηση και όπως όλα τα πράγματα που βρίσκονται στη μέση ήταν και η πιο αρμονική. Αφού ανακάλυψε εκ νέου την αρχαία φιλοσοφική σκέψη μέσα από τα μεσαιωνικά μοναστήρια, αποφάσισε να εμπνευστεί απ΄αυτήν και να μετουσιώσει στη δική της πραγματικότητα τα αρχαία ελληνικά ιδανικά, δηλαδή τον Έρωτα για τη ζωή (εδώ που τα λέμε σ΄αυτό το σημείο οι άνθρωποι της Αναγέννησης του έδωσαν και κατάλαβε) και τη συνειδητοποίηση του θανάτου ως αναγκαίο φυσικό γεγονός, μακριά από το δογματισμό της θρησκείας, μακριά από το δογματισμό της επιστήμης, απλά το αντιμετώπισαν ως φυσική εξέλιξη των πραγμάτων.

Έχετε δει φαντάζομαι αναγεννησιακούς πίνακες με υπέροχα τοπία, κλασσικά θέματα και καμπυλάτες γυναίκες (η αναφορά στην αναγεννησιακή ομορφιά, είναι ένας εύσχημος τρόπος να μην προσβάλεις μια υπερμεγέθης γυναίκα) και μέσα σ΄αυτά τα ειδυλλιακά και γεμάτα κυτταρίτιδα τοπία, πολύ συχνά έβλεπες και μια νεκροκεφαλή να γελάει σαρκαστικά από καμιά γωνία, παντού και πάντα το memento mori.

Ο παραπάνω πίνακας του Holbein (1533) με τίτλο «Οι πρέσβεις» είναι από τους γνωστότερους Αναγεννησιακούς και κατά τη γνώμη μου ο αντιπροσωπευτικότερος, διάσημος για  την πολυσημία του. Οι 2 κύριοι που κοιτάνε στολισμένοι σαν παγώνια και ολίγον τι αλαζονικά είναι δυο πρέσβεις και σιγά την πληροφορία δηλαδή, «Οι πρέσβεις» ονομάζεται ο πίνακας και τι άλλο θα΄τανε δηλαδή καλόγριες; Ωστόσο κάθε αντικείμενο από τo δάπεδο, τα χαλιά, τα αντικείμενα είναι τίγκα στον συμβολισμό τόσο που και ο κώδικας Ντα Βίντσι ωχριά μπροστά τους.

Το κλου όμως που δείχνει το πιο παραστατικό ίσως memento mori της ιστορίας, είναι αυτό που φαίνεται σαν κουτσουλιά στο κέντρο. Αν μπορούσατε να το δείτε σε φυσική μορφή και σίγουρα σε μεγαλύτερο πλαίσιο από τις 20 ίντσες της οθόνης του P/C (εκτός φυσικά από τους ματσωμένους που΄χουνε 45’plasma) θα δείτε ότι άμα σταθείς 2 μέτρα πίσω και το κοιτάξεις όχι από πάνω προς κάτω αλλά από δεξιά προς αριστερά, βλέπεις να σου χαμογελάει μια νεκροκεφαλή ναααα (με το συμπάθιο), μη μου πείτε ότι όλοι το είδατε και μόνο εγώ είμαι ο μπατίρης με 18 non-plasma οθόνη; Η τεχνική αυτή είναι τυπικά Αναγεννησιακή και λέγεται αναμορφοσκοπική (anamorphosis). Και για όλους τους προλετάριος των14-18 ιντσών η εικόνα φαίνεται κάπως έτσι,

Εντυπωσιακή πάντως ζωγραφική τεχνοτροπία δε μπορείς να πεις, από μια εποχή που οι ζωγράφοι κρατάγανε πινέλα και οι κάρτες γραφικών το πολύ-πολύ να΄ταν στο μυαλό του Λεονάρντο (όχι του αριστερού μπακ που πήρε ο θρύλος ως αντι-Σπυρόπουλο) αλλά του Ντα Βίντσι (ας είναι καλά ο άνθρωπος, τα Τζοκόντα είναι τα αγαπημένα μου σοκολατάκια).

Memento mori, λοιπόν είχαν ανακαλύψει οι γλεντζέδες και παθιασμένοι άνθρωποι της Αναγέννησης, memento mori και σήμερα όπου ο θάνατος έχει αποκτήσει και μια νέα διάσταση αυτή της τηλεοπτικής προβολής, Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων (εξαιρούνται οι παριστάμενοι φυσικά καθότι ανήκοντες στη χορεία των Χάιλαντερ), μια προσωπικότητα που άφησε έντονο αποτύπωμα στην νεοελληνική κοινωνία και όπως όλες οι προσωπικότητες αγαπήθηκε και μισήθηκε, αδιάφορος μια φορά δεν πέρναγε. Εξεπλάγην όταν διαπίστωσα ότι λυπήθηκα, έστω και αν σπανιότατα πηγαίνω Εκκλησία, καθώς πιστεύω ότι αν ένας άνθρωπος που είναι σκάρτος μια φορά, φορώντας ράσα μπορεί να γίνει σκάρτος δυο φορές (δεν αναφέρομαι σ’ολους τους κληρικούς αλλά σε πολλούς και δη τους βαθμοφόρους) και το εκκλησιαστικό σύστημα σχεδόν γραφειοκρατικό, φαντάζει στα μάτια μου απογυμνωμένο από κάθε πνευματικότητα, ωστόσο όταν πέθανε ο Χριστόδουλος λυπήθηκα, τελεία και παύλα.

Μπορεί βέβαια να λυπήθηκα έχοντας επηρεαστεί από τα δικά μου ή ίσως-ίσως να είχε δίκιο και εκείνος ο μέγας κυνικός και άριστος γνώστης της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας Ιωσήφ Στάλιν όταν δήλωνε ότι «ο θάνατος ενός μόνο ανθρώπου είναι τραγωδία, ενώ ο θάνατος ενός εκατομμυρίων ανθρώπων απλή στατιστική», το’ξερε καλά ο Ιωσήφ ότι όταν συγκεκριμενοποιείται κάτι το νιώθεις στο πετσί σου, ενώ όταν αποτελεί αόριστη αναφορά εύκολα το προσπερνάς.

Ο σεβασμός όμως προς έναν νεκρό δεν έχει να κάνει τόσο με τα όποια πεπραγμένα του, απλά πηγάζει από την προσωπική στάση και τα βιώματα του καθενός και είναι σαν τις συμβουλές για τους κινδύνους της φωτιάς, μόνο το καμένο χέρι μπορεί να αποτελεί τη ζωντανή υπενθύμιση που σε κάνει να την υπολογίζεις, να την προσέχεις και να την σέβεσαι, μόνο το καμένο χέρι, τα σκέτα λόγια είναι απλά αέρας.