Ελεύθερο ΒΗΜΑ
Δώσε μου μια νύχτα να σου πω, δωσε μου μια νύχτα να σου γράψω...
Δώσε μου μια νύχτα να σου πω, δωσε μου μια νύχτα να σου γράψω...
15 Ιανουαρίου 2007, 21:40
Θυμάμαι συχνά τον παππού μου…
Από μένα...
Τον θυμάμαι μ’ ένα διαφορετικό τρόπο, σε σχέση με άλλα πράγματα. Έκανε κινήσεις, που στα παιδικά μάτια μου φάνταζαν απλές και ίσως χωρίς νόημα.
Περπατούσε στους δρόμους του χωριού και ανάμεσα στα κτήματα μας και συχνά στεκόταν κι ακουμπούσε για λίγο τους μεγάλους, χοντρούς, πέτρινους τοίχους που χώριζαν τις ιδιοκτησίες ή τους αναβαθμούς, αγναντεύοντας το άπειρο.
Όταν βρισκόταν μέσα σε κάποιο περιβόλι ή σε κάποιο αμπέλι, χάϊδευε, με τα χοντρά χέρια του, τους κορμούς των δέντρων και τα κλαδιά.
Στο άρμεγμα γύριζε την γκλίτσα ανάποδα κι έπιανε τα ζωηρά πρόβατα ή τα κατσίκια, από τα πόδια, με το κεφάλι της γκλίτσας και τα έφερνε κοντά στο καρδάρι.
Όταν πλέον χάθηκε ο παππούς, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι τοίχοι μέσα στα κτήματά μας έπεσαν. Κανείς άλλος δεν σταματούσε, για να ακουμπήσει στους τοίχους και να αγναντέψει το άπειρο. Προφανώς δεν είχαν το χρόνο. Η απουσία του ανθρώπου, που ακουμπούσε απλά ή μπορεί και να ίσιωνε κάποια πέτρα στον τοίχο, διατηρώντας τον μονίμως σε κάποιου είδους ισορροπία, είναι περισσότερο από εμφανής. Προσωπικά πιστεύω πως ο παππούς, με την αφή, επικοινωνούσε με τα στοιχεία του τοίχου και τα διατηρούσε σε συνοχή, η οποία έπαψε να υπάρχει μαζί με τον παππού, ο οποίος αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της.
Μέσα στα περιβόλια και στα αμπέλια, ο παππούς, τελικά έξαινε με τα χέρια του τους κορμούς αφαιρώντας από πάνω τους νεκρά κομμάτια φλούδας ή και διάφορα παράσιτα, βοηθώντας τα με αυτό τον απλό τρόπο, να μην αρρωσταίνουν και να αναπτύσσονται σωστά.
Στο άρμεγμα, σκάλωνε το κεφάλι της γκλίτσας επιδέξια στις αρθρώσεις των ζώων, χωρίς να τα πονά ή να τα τραυματίζει. Μετά από τον παππού, οι επίδοξοι βοσκοί δεν έπιαναν σωστά τα ζώα, με αποτέλεσμα να τα ρίχνουν κάτω, να τα σέρνουν στις πλάκες και να αυξάνονται γρήγορα τα κουτσά και βρώμικα ζώα. Αντίστοιχα άρχισε να μειώνεται η ποσότητα και η ποιότητα των προϊόντων, όπως και το μέγεθος του κοπαδιού.
Τελικά έκανε ένα σωρό πράγματα που δεν καταλάβαινα τότε κι αυτά που ανέφερα πιο πάνω είναι ένα πολύ μικρό παράδειγμα. Νομίζω όμως, πως κατάλαβα τι έκανε μεγαλώνοντας, μόνο και μόνο, επειδή τον είχα δει, τυχαία ίσως, να τα κάνει.
Μαζί μ’ αυτό, όμως, κατάλαβα το σημαντικότερο. Κατάλαβα γιατί σιγά σιγά ή και γρήγορα σε πολλές περιπτώσεις σε διάστημα μιας ή δύο γενεών, χάθηκαν τα περισσότερα «μυστικά» της ζωής και της τέχνης σε όλα τα επίπεδα και δεν πέρασαν στις επόμενες γενιές, όπως ανέκαθεν συνέβαινε.
Γιατί, ο παππούς μου, όπως και οι περισσότεροι παππούδες, δεν μας έμαθαν όλα αυτά που ήξεραν;
Πιστεύω πως η εξήγηση είναι η εξής:
Όλα αυτά τα «μυστικά», περνούσαν από γενιά σε γενιά «δια ζώσης» και όχι μέσα από κάποιου είδους διδασκαλία. Αυτό προϋποθέτει τη συμμετοχή του μαθητή, δηλαδή να ακολουθεί ο «νέος» τον «παλιό» και να αντιγράφει τις κινήσεις του μέχρι να του γίνουν συνήθεια. Φυσικά, και σ’ αυτή την περίπτωση, η ποιότητα του «δασκάλου» και του «μαθητή», προδικάζουν το τελικό αποτέλεσμα.
Επίσης προϋποθέτει πως η εξελίξεις στους κανόνες της ζωής και των τεχνών, είναι αργές, σε βαθμό που να αφομοιώνονται από τους ρυθμούς της ζωής. Αυτό πρακτικά σημαίνει, πως θα πρέπει να αφομοιώσουν τις αλλαγές οι μεγαλύτεροι, να διαμορφώσουν πρακτικές και μεθόδους για την εφαρμογή τους, για να μπορούν στη συνέχεια να μεταφέρουν τις αλλαγές αυτές στους νεότερους. Χρονικά μπορεί να απαιτείται και μια δεκαετία για να ενσωματωθεί μια αλλαγή ή μια ομάδα αλλαγών, μπορεί και περισσότερο.
Στις τελευταίες γενιές και μιλάω από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά, οι εξελίξεις σε όλους τους τομείς ήταν ραγδαίες και συχνά απαιτούσαν άμεση προσαρμογή.
Είναι λογικό, πως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, ήταν αδύνατο να προσαρμοστούν. Το σημαντικότερο όμως, είναι, το ότι δεν κατάλαβαν πως πλέον δεν μπορούσαν να μεταφέρουν αυτά που ήξεραν, μέσα από τους δρόμους της μίμησης και της παράλληλης εργασίας.
Έπρεπε να τα πουν με το στόμα ή να τα γράψουν. Για τον τρόπο όμως που εκείνοι μεγάλωσαν και έμαθαν τη ζωή, αυτό ήταν σχεδόν αδύνατο. Δεν μπορούσε ο απλός άνθρωπος να «μεταφράσει» σε ομιλούντα ή σε γραπτό λόγο, σε συμβουλές και υποδείξεις, αυτό που ενστικτωδώς ζούσε.
Το αποτέλεσμα είναι αυτό που περιγράφεται πιο πάνω. Έπεσαν οι τοίχοι , μαράζωσαν τα δέντρα και τα φυτά, μειώθηκαν τα κοπάδια, που όσο απλά κι αν ακούγονται, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά, του συγκεκριμένου τρόπου ζωής.
Μαζί μ’ αυτά, άρχισαν να χάνονται και τα έθιμα, απαραίτητο συστατικό της ζωής και της κουλτούρας ενός λαού και πιο συγκεκριμένα ο θεματοφύλακας του θεσμού της οικογένειας.
Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζει ο εκφυλισμός αυτού του τρόπου ζωής. Κάποια στιγμή θα εξαφανιστεί και από τους τελευταίους θύλακες (μικρά και απομακρυσμένα χωριά), όπου φιλοξενείται ως επί το πλείστον από ηλικιωμένους.
Έχει ήδη ανατείλει ένας νέος τρόπος ζωής όπου όλα βασίζονται στην άμεση μετάδοση της πληροφορίας, των γνώσεων, των πρακτικών και των μεθόδων. Αυτά που δεν πρόλαβαν να μας μεταδώσουν οι παλιότεροι χάνονται.
Υπάρχει παρόλα, αυτά μεγάλος όγκος πληροφοριών, γνώσεων, πρακτικών και μεθόδων ακόμα, που βρίσκεται σε χρήση και που μπορεί να είναι χρήσιμος και στο μέλλον.
Εν κατακλείδι
Θα πρέπει όσοι κατέχουν αυτές τις γνώσεις με κάθε τρόπο να τις μεταφράσουν σε συμβουλές και υποδείξεις, ώστε σε μικρό πραγματικό χρόνο να μεταφερθούν στις επόμενες γενιές.
Επίσης θα πρέπει οι νεότεροι να αναζητήσουν τη γνώση αυτή και να μην περιμένουν παθητικά τη μεταφορά της από τους παλιότερους. Ακόμη οι νεότεροι θα πρέπει να ξανά-ανακαλύψουν τα πεδία εκείνα, στον σημερινό τρόπο ζωής μας, στα οποία έχουν εφαρμογή πολλές από αυτές τις γνώσεις, ώστε να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη και σαφώς πιο ανθρώπινη.
-------------------
Καλά να περνάτε.
2 σχόλια - Στείλε Σχόλιο
movflower (16.01.2007)
riga μου, απλά να πω, ότι είναι το κείμενο σου αυτό, ένα από τα πιο ανθρώπινα, που έχω διαβάσει ποτέ. Αν και νομίζω, ότι προτίμησες να χρησιμοποιήσεις στο γράψιμο του, περισσότερο το μυαλό παρά το ένστικτο. Αλλά εμένα, που έχω ζήσει μέσα από τους δικούς μου παππούδες και γιαγιάδες, αυτό που περιγράφεις, με έχει βρει πλήρως συγκινημένη και σύμφωνη.
Φιλιά!!!mprizas (16.01.2007)
Μου θύμισες κάτι από...Πολίτικη κουζίνα. Ο παππούς, τεχνήτης της ζωής, που με το θάνατό του, πήρε μαζί του χιλιάδες μυστικά και τις αναμνήσεις από την Πόλη. Τα μυστικά του ανεκτίμητα, η πορεία κι η δράση του έγραψε ιστορία...
Κι εμείς, διαχειριστές αυτής της ιστορίας, ακούσια αλλά και τιμητικά θα κουβαλάμε αυτές τις παρακαταθήκες, επιστρέφοντας πάντα στα μέρη εκείνα που ξεκινά η ιστορία μας...
Και πάντα σίγουρα θα έχουμε μέσα μας κάποια μικρά μυστικά που ο παππούς μάς μεταλαμπάδευσε, γυρνώντας γύρω από τον εαυτό μας για να προσανατολιστούμε, όπως ο παππούς της Πολίτικης κουζίνας...
Για να στείλετε σχόλιο πρέπει να έχετε συνδεθεί ως μέλος. Πατήστε εδώ για να συνδεθείτε ή εδώ για να εγγραφείτε.
Επιστροφή στο blog
Θυμάμαι συχνά τον παππού μου…
Από μένα...
Τον θυμάμαι μ’ ένα διαφορετικό τρόπο, σε σχέση με άλλα πράγματα. Έκανε κινήσεις, που στα παιδικά μάτια μου φάνταζαν απλές και ίσως χωρίς νόημα.
Περπατούσε στους δρόμους του χωριού και ανάμεσα στα κτήματα μας και συχνά στεκόταν κι ακουμπούσε για λίγο τους μεγάλους, χοντρούς, πέτρινους τοίχους που χώριζαν τις ιδιοκτησίες ή τους αναβαθμούς, αγναντεύοντας το άπειρο.
Όταν βρισκόταν μέσα σε κάποιο περιβόλι ή σε κάποιο αμπέλι, χάϊδευε, με τα χοντρά χέρια του, τους κορμούς των δέντρων και τα κλαδιά.
Στο άρμεγμα γύριζε την γκλίτσα ανάποδα κι έπιανε τα ζωηρά πρόβατα ή τα κατσίκια, από τα πόδια, με το κεφάλι της γκλίτσας και τα έφερνε κοντά στο καρδάρι.
Όταν πλέον χάθηκε ο παππούς, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι τοίχοι μέσα στα κτήματά μας έπεσαν. Κανείς άλλος δεν σταματούσε, για να ακουμπήσει στους τοίχους και να αγναντέψει το άπειρο. Προφανώς δεν είχαν το χρόνο. Η απουσία του ανθρώπου, που ακουμπούσε απλά ή μπορεί και να ίσιωνε κάποια πέτρα στον τοίχο, διατηρώντας τον μονίμως σε κάποιου είδους ισορροπία, είναι περισσότερο από εμφανής. Προσωπικά πιστεύω πως ο παππούς, με την αφή, επικοινωνούσε με τα στοιχεία του τοίχου και τα διατηρούσε σε συνοχή, η οποία έπαψε να υπάρχει μαζί με τον παππού, ο οποίος αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της.
Μέσα στα περιβόλια και στα αμπέλια, ο παππούς, τελικά έξαινε με τα χέρια του τους κορμούς αφαιρώντας από πάνω τους νεκρά κομμάτια φλούδας ή και διάφορα παράσιτα, βοηθώντας τα με αυτό τον απλό τρόπο, να μην αρρωσταίνουν και να αναπτύσσονται σωστά.
Στο άρμεγμα, σκάλωνε το κεφάλι της γκλίτσας επιδέξια στις αρθρώσεις των ζώων, χωρίς να τα πονά ή να τα τραυματίζει. Μετά από τον παππού, οι επίδοξοι βοσκοί δεν έπιαναν σωστά τα ζώα, με αποτέλεσμα να τα ρίχνουν κάτω, να τα σέρνουν στις πλάκες και να αυξάνονται γρήγορα τα κουτσά και βρώμικα ζώα. Αντίστοιχα άρχισε να μειώνεται η ποσότητα και η ποιότητα των προϊόντων, όπως και το μέγεθος του κοπαδιού.
Τελικά έκανε ένα σωρό πράγματα που δεν καταλάβαινα τότε κι αυτά που ανέφερα πιο πάνω είναι ένα πολύ μικρό παράδειγμα. Νομίζω όμως, πως κατάλαβα τι έκανε μεγαλώνοντας, μόνο και μόνο, επειδή τον είχα δει, τυχαία ίσως, να τα κάνει.
Μαζί μ’ αυτό, όμως, κατάλαβα το σημαντικότερο. Κατάλαβα γιατί σιγά σιγά ή και γρήγορα σε πολλές περιπτώσεις σε διάστημα μιας ή δύο γενεών, χάθηκαν τα περισσότερα «μυστικά» της ζωής και της τέχνης σε όλα τα επίπεδα και δεν πέρασαν στις επόμενες γενιές, όπως ανέκαθεν συνέβαινε.
Γιατί, ο παππούς μου, όπως και οι περισσότεροι παππούδες, δεν μας έμαθαν όλα αυτά που ήξεραν;
Πιστεύω πως η εξήγηση είναι η εξής:
Όλα αυτά τα «μυστικά», περνούσαν από γενιά σε γενιά «δια ζώσης» και όχι μέσα από κάποιου είδους διδασκαλία. Αυτό προϋποθέτει τη συμμετοχή του μαθητή, δηλαδή να ακολουθεί ο «νέος» τον «παλιό» και να αντιγράφει τις κινήσεις του μέχρι να του γίνουν συνήθεια. Φυσικά, και σ’ αυτή την περίπτωση, η ποιότητα του «δασκάλου» και του «μαθητή», προδικάζουν το τελικό αποτέλεσμα.
Επίσης προϋποθέτει πως η εξελίξεις στους κανόνες της ζωής και των τεχνών, είναι αργές, σε βαθμό που να αφομοιώνονται από τους ρυθμούς της ζωής. Αυτό πρακτικά σημαίνει, πως θα πρέπει να αφομοιώσουν τις αλλαγές οι μεγαλύτεροι, να διαμορφώσουν πρακτικές και μεθόδους για την εφαρμογή τους, για να μπορούν στη συνέχεια να μεταφέρουν τις αλλαγές αυτές στους νεότερους. Χρονικά μπορεί να απαιτείται και μια δεκαετία για να ενσωματωθεί μια αλλαγή ή μια ομάδα αλλαγών, μπορεί και περισσότερο.
Στις τελευταίες γενιές και μιλάω από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά, οι εξελίξεις σε όλους τους τομείς ήταν ραγδαίες και συχνά απαιτούσαν άμεση προσαρμογή.
Είναι λογικό, πως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, ήταν αδύνατο να προσαρμοστούν. Το σημαντικότερο όμως, είναι, το ότι δεν κατάλαβαν πως πλέον δεν μπορούσαν να μεταφέρουν αυτά που ήξεραν, μέσα από τους δρόμους της μίμησης και της παράλληλης εργασίας.
Έπρεπε να τα πουν με το στόμα ή να τα γράψουν. Για τον τρόπο όμως που εκείνοι μεγάλωσαν και έμαθαν τη ζωή, αυτό ήταν σχεδόν αδύνατο. Δεν μπορούσε ο απλός άνθρωπος να «μεταφράσει» σε ομιλούντα ή σε γραπτό λόγο, σε συμβουλές και υποδείξεις, αυτό που ενστικτωδώς ζούσε.
Το αποτέλεσμα είναι αυτό που περιγράφεται πιο πάνω. Έπεσαν οι τοίχοι , μαράζωσαν τα δέντρα και τα φυτά, μειώθηκαν τα κοπάδια, που όσο απλά κι αν ακούγονται, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά, του συγκεκριμένου τρόπου ζωής.
Μαζί μ’ αυτά, άρχισαν να χάνονται και τα έθιμα, απαραίτητο συστατικό της ζωής και της κουλτούρας ενός λαού και πιο συγκεκριμένα ο θεματοφύλακας του θεσμού της οικογένειας.
Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζει ο εκφυλισμός αυτού του τρόπου ζωής. Κάποια στιγμή θα εξαφανιστεί και από τους τελευταίους θύλακες (μικρά και απομακρυσμένα χωριά), όπου φιλοξενείται ως επί το πλείστον από ηλικιωμένους.
Έχει ήδη ανατείλει ένας νέος τρόπος ζωής όπου όλα βασίζονται στην άμεση μετάδοση της πληροφορίας, των γνώσεων, των πρακτικών και των μεθόδων. Αυτά που δεν πρόλαβαν να μας μεταδώσουν οι παλιότεροι χάνονται.
Υπάρχει παρόλα, αυτά μεγάλος όγκος πληροφοριών, γνώσεων, πρακτικών και μεθόδων ακόμα, που βρίσκεται σε χρήση και που μπορεί να είναι χρήσιμος και στο μέλλον.
Εν κατακλείδι
Θα πρέπει όσοι κατέχουν αυτές τις γνώσεις με κάθε τρόπο να τις μεταφράσουν σε συμβουλές και υποδείξεις, ώστε σε μικρό πραγματικό χρόνο να μεταφερθούν στις επόμενες γενιές.
Επίσης θα πρέπει οι νεότεροι να αναζητήσουν τη γνώση αυτή και να μην περιμένουν παθητικά τη μεταφορά της από τους παλιότερους. Ακόμη οι νεότεροι θα πρέπει να ξανά-ανακαλύψουν τα πεδία εκείνα, στον σημερινό τρόπο ζωής μας, στα οποία έχουν εφαρμογή πολλές από αυτές τις γνώσεις, ώστε να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη και σαφώς πιο ανθρώπινη.
-------------------
Καλά να περνάτε.
2 σχόλια - Στείλε Σχόλιο
movflower (16.01.2007)
riga μου, απλά να πω, ότι είναι το κείμενο σου αυτό, ένα από τα πιο ανθρώπινα, που έχω διαβάσει ποτέ. Αν και νομίζω, ότι προτίμησες να χρησιμοποιήσεις στο γράψιμο του, περισσότερο το μυαλό παρά το ένστικτο. Αλλά εμένα, που έχω ζήσει μέσα από τους δικούς μου παππούδες και γιαγιάδες, αυτό που περιγράφεις, με έχει βρει πλήρως συγκινημένη και σύμφωνη.
Φιλιά!!!mprizas (16.01.2007)
Μου θύμισες κάτι από...Πολίτικη κουζίνα. Ο παππούς, τεχνήτης της ζωής, που με το θάνατό του, πήρε μαζί του χιλιάδες μυστικά και τις αναμνήσεις από την Πόλη. Τα μυστικά του ανεκτίμητα, η πορεία κι η δράση του έγραψε ιστορία...
Κι εμείς, διαχειριστές αυτής της ιστορίας, ακούσια αλλά και τιμητικά θα κουβαλάμε αυτές τις παρακαταθήκες, επιστρέφοντας πάντα στα μέρη εκείνα που ξεκινά η ιστορία μας...
Και πάντα σίγουρα θα έχουμε μέσα μας κάποια μικρά μυστικά που ο παππούς μάς μεταλαμπάδευσε, γυρνώντας γύρω από τον εαυτό μας για να προσανατολιστούμε, όπως ο παππούς της Πολίτικης κουζίνας...
Για να στείλετε σχόλιο πρέπει να έχετε συνδεθεί ως μέλος. Πατήστε εδώ για να συνδεθείτε ή εδώ για να εγγραφείτε.
Επιστροφή στο blog
Συγγραφέας
rigas
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ
Ποιητής - Μηχανολόγος Μηχανικός
από ΙΩΑΝΝΙΝΑ
Περί Blog
blogs.musicheaven.gr/rigas
Tags
Επίσημοι αναγνώστες (5)
Τα παρακάτω μέλη ενημερώνονται κάθε φορά που ανανεώνεται το blogΓίνε επίσημος αναγνώστης!
Πρόσφατα...
Δημοφιλέστερα...
Αρχείο...
Φιλικά Blogs
Links
rigas
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ
Ποιητής - Μηχανολόγος Μηχανικός
από ΙΩΑΝΝΙΝΑ
Περί Blog
blogs.musicheaven.gr/rigas
Λίγο από μένα, λίγο από μουσική κι ότι πάρω από 'σας ...
Tags
Classical Guitar Consert Posters Music Art Playlist Από μένα... Βιογραφίες Εμείς & οι άλλοι... Εντός και επί τα αυτά... Κόσμος Κόσμος... Λίγο από μουσική... Παλιά Διαφήμιση Παλιά Διαφήμιση Δίσκου Παρουσίαση δίσκου Φωτογραφία
Επίσημοι αναγνώστες (5)
Τα παρακάτω μέλη ενημερώνονται κάθε φορά που ανανεώνεται το blogΓίνε επίσημος αναγνώστης!
Πρόσφατα...
- Κάτι, κάπου, κάπως...
- Andrés Segovia - Guitar Masterpieces
- Καλημέρα
- Έκλειψη Ηλίου & Τέχνη (Solar Eclipse 2015)
- Art on Dark Side
- Joe Cocker
- Summer in the city
- Jim Morrison
Δημοφιλέστερα...
- Economist Οκτωβρίου
- Μ ύ κ ο ν ο ς
- Μια εφτάχρονη πιτσιρίκα...
- Είναι κάτι μέρες...
- Θεϊκό.
- Κρύο, ...πολύ κρύο.
- Ασφάλεια σε πρώτο πλάνο
- Να 'τανε το '21
Αρχείο...
Φιλικά Blogs
Links
- MusicHeaven - Μουσική Κοινότητα
- MusicHeaven Blogs
- ΣΧΗΜΑ - Στάθης Χούλιαρης
- ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΕΡΙΩΝΗΣ
- Νεκταρία Καραντζή
- Νίκος Παπαδιώτης & OPUS4
- Formula 1 (σε άπταιστα Ελληνικά)
- Αμαλία Καλυβινού
- Οι "τζέδες" στο διαδίκτυο
- ROTARY International
- 100 Φωτογραφίες που άλλαξαν τον κόσμο
- Foko (σαν να λέμε κιθάρα)
- Είμαστε τόσο διαφορετικοί ;;;
- Αρ Γιου Σίριους? (σκέφτομαι άρα υπάρχω)
- Φωτογραφία (αυτό είναι αρχείο!)
- ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ
- Γιώργος Γάκης & the Troublemakers
- Blue9 Studios
- Rock Pages
- Νίκος Δήμου
- Will -o- the wisp
- "Αντέπτο"