Αυτές τις μέρες γίνεται μία συζήτηση στη Λέσχη του βιβλίου και, επειδή εκεί έχω ήδη πάρει θέση, είπα να μοιραστώ τις σκέψεις μου και με τους φίλους των Ηλιαχτίδων μου. Η κουβέντα που έχει ξεκινήσει εκεί είναι αν «οι συγγραφείς πρέπει να μιλούν». Και γω θα το γενικεύσω και θα το κάνω πιο ξεκάθαρο : το τι συμβαίνει γύρω μας και το τι θα συμβεί (δυστυχώς) από δω και πέρα το βλέπουμε και το ζούμε λίγο πολύ όλοι. Ποια είναι όμως η θέση των πνευματικών ανθρώπων της χώρας μας πάνω σε όλα αυτά; Υπάρχουν εν τέλει πνευματικοί άνθρωποι στην Ελλάδα ή όλοι νοιάζονται μόνο για την αυτοπροβολή και τα οικονομικά τους συμφέροντα;

Η δική μου θέση είναι απόλυτη. Ο άνθρωπος της Τέχνης πρέπει να στρατευτεί. Να συμμετέχει. Να αφυπνίζει. Να καθοδηγεί.  Και παραθέτω ένα κείμενο του Βάρναλη, που σαφέστατα τα εκφράζει καλύτερα από μένα:

«Η Τέχνη δεν είναι καπρίτσιο του ατομικού δημιουργού. Είναι κοινωνική λειτουργία, που έχει  κι αυτή τα υπερατομικά της προστάγματα.

….Πάντως καθαρή κι άδολη Τέχνη δεν υπάρχει. Κι αυτή η «άδολη» είναι σκόπιμη. Μονάχα που η σκοπιμότητά της είναι αντιδραστική, επομένως όπως είπαμε αντικοινωνική.

…Η Τέχνη των κυρίαρχων (των ολίγων) βάζει τους σκοπούς της:

1.Να «διασκεδάσει» αυτούς τους ολίγους.

2.Ν΄ αποτρέψει τους πολλούς από τον πραγματικό κόσμο κι από τα άμεσα ζωτικά τους συμφέροντα και

3.Να ωραιοποιήσει τη σαπίλα του καθεστώτος κι έτσι ν΄ αμβλύνει την αντίθεση του παλιού κόσμου, που καταρρέει, με τον  καινούριο που ανεβαίνει.

….Αλλά σε τέτοιους καιρούς μόνο η Τέχνη που συνειδητοποιεί την ανάγκη της αλλαγής κι ανοίγει δρόμο στο μέλλον, αυτή μόνον είναι Τέχνη αληθινή κι ωφέλιμη και πραγματώνει τον ιστορικό της προορισμό. Αλλά τέτοια Τέχνη, τη ζωντανή Τέχνη, την καταδιώκουν, ενώ τη νεκρή και την ψεύτικη την υποστηρίζουνε με κάθε τρόπο και την τιμούνε τα αντιδραστικά καθεστώτα…Και μόνον αυτή η Τέχνη, που είναι ζωντανή στον  καιρό της, επιζεί σ΄ όλους τους καιρούς και είναι ωφέλιμη»

Κ. Βάρναλης-Αφορισμοί και διαλογισμοί

Και κάτι ακόμα :

«…Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου γίνεται πιο επιτακτικό σε ώρες κρίσης –κρίσης ιδεών, αρχών, θεσμών, δικαιωμάτων. Τότε, προπάντων, έχει καθήκον ο πνευματικός άνθρωπος να δράσει, να μιλήσει, ν΄ αγωνιστεί για να υπερασπιστεί τα «παλλάδια» τα δικά του και της κοινωνίας, για να φωτίσει τους αφώτιστους, να κινήσει τους νωθρούς, να γαλβανίσει τους ενθουσιώδεις, να ξεσκεπάσει τους κάπηλους, να καταγγείλει τους επιτήδειους. […] Σωπαίνοντας, από αυταρέσκεια, δειλία ή καιροσκοπία, προδίνεται και προδίνει.

Σε τέτοιες ώρες κρίσης δείχνει ο πνευματικός άνθρωπος αν είναι οδηγός ή οδηγούμενος, «όρθιος ή ορθούμενος» -αν στέκεται όρθιος μόνος του ή τον στήνουν όρθιο οι άλλοι. Αλλά πνευματικός άνθρωπος που δέχεται το ρόλο του ουραγού της αγέλης, που παραδέχεται να «περιαχθεί» σε κατάσταση ανδρείκελου, που απαρνιέται το σπουδαιότερο κι ευγενικότερο μέρος της αποστολής του, παύει να είναι πνευματικός ηγέτης. Αυτοδικάζεται σε συνεργό και σε ενεργούμενο των βιαστών ή, το πολύ πολύ, σε αυτοηδονιζόμενο νάρκισσο…»

Μ.Πλωρίτης:Οι πνευματικοί άνθρωποι «όρθιοι ή ορθούμενοι», Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-5-82