«Κι από τότε, για την περίπτωσή που  θα χανόμουν πάλι… μου μαθαίνουνε να λέω τ΄ όνομά μου: Ναπολέων Λαπαθιώτης, ρόδον εύοσμον!».

Τη νύχτα της 7ης Ιανουαρίου 1944 ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης αυτοκτόνησε μέσα στο σπίτι του, στη συμβολή των οδών Οικονόμου και Κουντουριώτου, στα Εξάρχεια. Δίπλα του βρέθηκε το παλιό περίστροφο με το οποίο είχε πυροβολήσει το στήθος του. Ήταν η τραγική κατάληξη μιας ζωής χρωματισμένης με τα πιο εκτυφλωτικά χρώματα που κάποτε έδυσαν για να βασιλέψουν οι ίσκιοι.

[…]

Γόνος εύπορης, μεγαλοαστικής οικογένειας, γιός του στρατηγού Λεωνίδα Λαπαθιώτη και της Βασιλικής Παπαδοπούλου, ανιψιάς του Χαρίλαου Τρικούπη, ο Λαπαθιώτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1888. Η πρώτη του εμφάνιση έγινε σε ηλικία μόλις εννέα ετών μέσα από τις σελίδες της Διαπλάσεως των Παίδων. Δεκατριών ετών είχε ήδη τυπώσει με έξοδα του πατέρα του, το πρώτο του έργο: το έμμετρο δράμα Νέρων ο Τύραννος. Ωστόσο, επισήμως εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα το 1905. Έκτοτε, και για τριάντα περίπου χρόνια, ο Λαπαθιώτης μεσουρανούσε στο λογοτεχνικό στερέωμα της χώρας μας και απασχολούσε την κοινή γνώμη άλλοτε για τα αισθησιακά, ερωτικά του ποιήματα και τα επαναστατικά μανιφέστα του και άλλοτε για τον προκλητικό, και κάποτε σκανδαλώδη για τα ήθη της εποχής, τρόπο ζωής του.

Ποιητής λεπταίσθητος, μουσικός, επηρεασμένος από τον αισθητισμό του Ουάιλντ και από τους Γάλλους συμβολιστές, καθάρισε το λόγο των πρώτων Αθηναίων ρομαντικών από το στόμφο και τη μεγαληγορία και ανανέωσε το ρομαντισμό των δεύτερων, κομίζοντας τους αβρούς τόνους μιας νέας ευαισθησίας. Η ποίησή του, στους ίδιους μελαγχολικού τόνους με την ποίηση του Καρυωτάκη, αλλά χωρίς την ένταση και το σαρκασμό από τον οποίο διαπνέεται το έργο του τελευταίου, υποβάλλει περισσότερο μια συναισθηματική κατάσταση και λιγότερο ένα συγκροτημένο ποιητικό όραμα. Σ΄ αυτό συμβάλλει η μουσική δομή της, με τις φευγαλέες εντυπώσεις και τις χαλαρές, σχεδόν ασύνδετες μεταξύ τους εικόνες, την προσεγμένη, μέχρι σημείου εκζήτησης, στιχουργία και την εκμετάλλευση των μουσικών δυνατοτήτων της γλώσσας: της συνίζησης, της παρήχησης, της ευρηματικής ομοιοκαταληξίας. Έτσι, τα ποιήματά του διαθέτουν χάρη, κομψότητα και ευλυγισία. Κι αν κάποτε η έλλειψη ποιητικού βάθους τον παρασύρει σ΄ επαναλήψεις και κοινοτυπίες, ο Λαπαθιώτης , στις καλύτερες στιγμές του, είναι ικανός να δονήσει τις πιο λεπτές κι ευαίσθητες χορδές.

Από την πρώτη του νεότητα, τον Λαπαθιώτη τον περιέβαλλε η αχλύς του μύθου: η αριστοκρατική καταγωγή του, το εκπάγλου καλλονής νεανικό παρουσιαστικό του, οι νυχτερινές περιπλανήσεις του, η δηλωμένη ερωτική του απόκλιση, η αναζήτηση των τεχνητών παραδείσων, προ πάντων, τα ποιήματά του, σκορπισμένα σε κάθε είδους έντυπα με την αμεριμνησία ενός εστέτ, του εξασφάλισαν μια εφήμερη δόξα, που, όσο περνούσαν τα χρόνια, έχανε σιγά σιγά τη λάμψη της. Σ΄ αυτό συνέβαλε η επίμονη άρνησή του να εστερνισθεί  τα νεότερα ποιητικά ρεύματα, άρνηση που εκδηλώθηκε με βίαιες πολεμικές εναντίον των «μοντέρνων». Κι ενώ ξεθώριαζε η ποιητική του αίγλη, ήρθε ο θάνατος των γονιών του, ο πόλεμος, η Κατοχή, η οικονομική εξαθλίωση, να κορυφώσουν το δράμα του. Τα φλογερά, ερωτικά ποιήματα των νεανικών του χρόνων παραχώρησαν τη θέση τους σε στίχους γεμάτους απελπισία, στίχους που κατατρύχονταν από την έμμονη ιδέα του θανάτου.

[…]

Τα Ποιήματα  (Πυρσός, 1939) είναι το μοναδικό ποιητικό βιβλίο που τύπωσε εν ζωή ο Ναπολέων Λαπαθιώτης. Πρόκειται για μια επιλογή πενήντα ποιημάτων από το πλούσιο έργο που είχε σκορπίσει σπάταλα ο ποιητής σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά στο διάστημα μιας τριακονταετίας. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως η ομολογημένη αντιπάθεια του Λαπαθιώτη για τα τυπωμένα βιβλία ήταν ένα ακόμα από τα στοιχεία του μύθου που τον περιέβαλλε.

[…]

Η έκδοση του 1939 έμεινε μοναδική. «Νομίζω», γράφει ο Κλέων Παράσχος, «ότι και αυτό ακόμα το βιβλίο του, το μοναδικό, για να πάρει την απόφαση να το τυπώσει, θα ζόρισε κάμποσο τον εαυτό του. Πληθώρα έργου που έκαμνε δύσκολο και κουραστικό το ξεδιάλεγμα (και το διόρθωμα΄ ο Λαπαθιώτης δούλευε ολοένα και ξαναδούλευε και τα πρόσφατα, αλλά και τα παλαιότερα ιδίως γραφτά του), νωχέλεια, η συνείδησή του η καλλιτεχνική, η πολύ ακονισμένη, που δεν ήταν δυνατόν να μην του γεννούσε ώρες ώρες αμφιβολίες για την αξία του έργου του (σχετικά μ΄ εκείνο που ονειρευόταν να πραγματώσει),  ένα αίσθημα του μάταιου κάθε πράξης, ιδίως του τυπώματος ενός βιβλίου; Ποιος ξέρει!».

[…]

Είναι μεγάλος ποιητής ο Λαπαθιώτης; Ερωτήματα τέτοιου είδους απασχολούν μόνον όσους συνηθίζουν να μετρούν τους ποιητές με τον πήχυ και το υποδεκάμετρο. Ασφαλώς, το ποιητικό του ανάστημα δεν είναι πρώτης σειράς. Είναι όμως ένας ποιητής που, κατά τον εύστοχο χαρακτηρισμό του Κώστα Στεργίοπουλου, «ξέρει να κλαίει ανθρώπινα’. Όσο και αν η ποίηση του Λαπαθιώτη φαντάζει σήμερα κάπως παλαιομοδίτικη και ξεπερασμένη, «με τα πολλά της τα λιγώματα» όπως εγκαίρως παρατήρησε ο Μήτσος Παπανικολάου, τα φλογερά ερωτικά ποιήματα της νιότης του και τα γεμάτα απελπισία ποιήματα της ωριμότητάς αρκούν για να του εξασφαλίσουν μία εξέχουσα θέση στα γράμματά μας. Από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αποτίμηση της προσφοράς του Λαπαθιώτη έγινε τη στιγμή κατά την οποία ο μοντερνισμός είχε εδραιώσει τη θέση του στην ελληνικά λογοτεχνία και η νεότερη κριτική έσπευδε να κλείσει βιαστικά τους λογαριασμούς της με την παράδοση. Έτσι, ο Λαπαθιώτης που είχε την ατυχία να ζήσει στο μεταίχμιο αυτής της εποχής, βρέθηκε ξαφνικά στο περιθώριο. Η επίδραση, όμως, που άσκησε ο Λαπαθιώτης στην εποχή του αλλά και σε μεταγενέστερους καιρούς δεν είναι διόλου αμελητέα –κάτι που αποδεικνύεται, άλλωστε, από το διαρκώς ανανεούμενο ενδιαφέρον που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια για τον άνθρωπο και το έργο του. Όχι για τον άνθρωπο ή το έργο χωριστά, αλλά για το «έμψυχό του ποίημα», όπως το έθεσε ο πάντοτε ακριβολόγος Τέλλος Άγρας.

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗΣ, Μια παρουσίαση από τον Σωτήρη Τριβιζά, εκδόσεις Γαβριηλίδης, εκ νέου, Αθήνα, 2000.

Σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή του και το έργο του ποιητή (και μέσα από πηγές) μπορείτε να βρείτε στο τέλος του ίδιου βιβλίου ως «Στοιχεία εργογραφίας».

Επίσης, μία αρκετά αξιόλογη έκδοση, στο Ναπολέων Λαπαθιώτης, Ποιήματα (με ενδιαφέρουσα εισαγωγή της Μαρίνας Λυπουρλή), εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2001.