Από το 2004 υπήρχε στη βιβλιοθήκη μας, τώρα αξιώθηκα να το διαβάσω. Πίστευα ότι θα είναι άλλο ένα κουραστικό πολιτικό μυθιστόρημα και δίσταζα. Κι όμως. Ο Γκόρκι είναι εκπληκτικός στην αφήγηση, τις περιγραφές και τους διαλόγους του. Οι χαρακτήρες είναι απλοί και ανθρώπινοι. Καμία δυσκολία, δεν υπάρχει ούτε ένα σημείο στο βιβλίο που να «κολλάει» ο λόγος και να γίνεται ακαταλαβίστικος. Λυπάμαι που δεν το είχα διαβάσει νωρίτερα, σίγουρα θα το ξαναδιαβάσω και στο μέλλον πολλές ακόμα φορές. Αξίζει να διαβαστεί από όλους, ειδικά στην εποχή μας και στον τόπο μας. Πιο επίκαιρο από ποτέ.

Η έκδοση που διάβασα είναι από τις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, σε μετάφραση του Απόστολου Κοτσιώλη.

Αποσπάσματα από τον πρόλογο του μεταφραστή:

Ο Γκόρκι έγραψε το έργο του Η Μάνα στα 1906, στην Αμερική, όπου είχε πάει για να συγκεντρώσει χρήματα για βοήθεια προς τη ρωσική επανάσταση. Από τότε Η Μάνα έγινε το επιτραπέζιο βιβλίο των εργατών όλου του κόσμου.

[…]

Είναι το βιβλίο του αγώνα της εργατικής τάξης ενάντια στην απολυταρχία και τον καπιταλισμό, για την απελευθέρωση των εργαζομένων, για το σοσιαλισμό. Το βιβλίο παρουσιάζει την πορεία της εργατικής τάξης από τη βουβή δυσαρέσκεια για τη ζωή της ως τη διαμαρτυρία, από την ακαθόριστη, την αυθόρμητη αγανάκτηση ως τη συνειδητή πολιτική πάλη, με ηγέτη το μπολσεβίκικο κόμμα.

[…]

Το βιβλίο του Γκόρκι υπογραμμίζει ότι ο δρόμος της επαναστατικής  πάλης είναι ο δρόμος για την απελευθέρωση της πατρίδας, για το σοσιαλισμό σε όλο τον κόσμο. Σ΄ αυτό τον αγώνα ο άνθρωπος βρίσκει το νόημα της ζωής του, αντλεί δυνάμεις, καλλιεργείται, διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Άχαρη ήταν η ζωή της Πελαγέα Νίλοβνα, ο φόβος αποτελούσε το κύριο συστατικό της ζωής της, η υποταγή ήταν η προκαθορισμένη μοίρα της. Βήμα προς βήμα μπαίνει η Νίλοβνα στον επαναστατικό αγώνα, ο ευγενικός σκοπός ξυπνάει μέσα της μια πρωτόφαντη δραστηριότητα. Η Νίλοβνα αγαπούσε κι αγαπάει το γιο της, τώρα όμως αγαπάει σαν μάνα όλους τους καταπιεσμένους, νιώθει τον εαυτό της μάνα μιας γιγάντιας οικογένειας, ολόκληρης της εργατικής τάξης, καταλαβαίνει πως είναι χρήσιμη στη μεγάλη υπόθεση του αγώνα. Και βήμα προς βήμα ξεπερνάει το φόβο, από δυστυχισμένη και απόλυτα υποταγμένη γυναίκα γίνεται ατρόμητη αγωνίστρια, ζει μια ζωή που καταλαβαίνει το νόημά της.

[…]

Το πρώτο μέρος του βιβλίου δημοσιεύτηκε στα 1906, αλλά κατασχέθηκαν τα περιοδικά που το είχαν δημοσιεύσει, ενώ το νομαρχιακό δικαστήριο της Πετρούπολης έδωσε στις εφημερίδες την παρακάτω ανακοίνωση: «…καταζητείται ο ελαιοχρωματιστής Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πεσκόφ (Μαξίμ Γκόρκι)…». Ο Γκόρκι ζούσε τότε στην Ιταλία κι ο τόπος διαμονής του ήταν γνωστός στις τσαρικές αρχές, που όμως ήθελαν να κρατήσουν όλες τις γραφειοκρατικές διατυπώσεις για τον καταζητούμενο «ελαιοχρωματιστή». Κατηγορούσαν τον Γκόρκι για τη συγγραφή και τη δημοσίευση έργου που «…καλλιεργούσε την εχθρότητα των εργατών κατά των εύπορων τάξεων του πληθυσμού και ωθούσε σε εξέγερση…»

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου δημοσιεύτηκε με μεγάλες χειρουργικές επεμβάσεις της τσαρικής λογοκρισίας. Ολόκληρο το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη Ρωσία το 1917.

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

-«Μόνο το μυαλό θα λευτερώσει τον άνθρωπο!» είπε σταθερά ο Πάβελ.

«Το μυαλό δύναμη δε δίνει!» τον αντέκρουσε ο Ρίμπιν δυνατά κι επίμονα. «Η καρδιά δίνει τη δύναμη κι όχι το κεφάλι, μάλιστα!»

-«Μην κλαίτε!» είπε ο χαχόλος απαλά και σιγανά. «Εσείς δε μπορούσατε να ζήσετε αλλιώτικα κι όμως το καταλαβαίνετε πως ζήσατε μια παλιοζωή! Χιλιάδες άνθρωποι μπορούν να ζήσουν καλύτερα από σας κι όμως ζουν σαν τα ζώα και μάλιστα καμαρώνουν ότι ζουν καλά! Που τη βλέπουν  την καλή ζωή; Επειδή σήμερα δούλεψαν και φάγαν; Και το ίδιο αυτό, μια ολόκληρη ζωή, δουλειά και φαί; Ανάμεσα σ΄ αυτά τα δυο γεννούν και παιδιά, στην αρχή παίζουν μαζί τους, κι ύστερα, σαν μεγαλώνουν και θέλουν μπόλικο φαί, θυμώνουν, τα βρίζουν, τραβάτε, τους λένε, αχόρταγα παλιόπαιδα, καιρό πια να δουλέψετε για να φάτε! Και θα το θελαν να τα φτιάξουν τα παιδιά τους οικιακά ζώα, αλλά εκείνα αρχίζουν να δουλεύουν για τη δική τους κοιλιά και σέρνει ο γάιδαρος το κάρο στον ανήφορο! Μια ολόκληρη ζωή! Πραγματικά άνθρωποι είναι μόνο εκείνοι που σπάζουν τις αλυσίδες απ΄ το ανθρώπινο μυαλό.»

-«Ξέρετε, καμιά φορά νιώθεις ένα πράμα στην καρδιά πολύ παράξενο! Σου φαίνεται πως όπου κι αν πας, παντού βρίσκεις συντρόφους, όλους τους καίει η ίδια φλόγα, όλοι τους κεφάτοι, καλόκαρδοι, εξαίρετοι. Χωρίς λόγια νιώθουν ο ένας τον άλλο… Ζουν όλοι μαζί σαν χορωδία, αλλά ξ κάθε καρδιά τραγουδάει το δικό της τραγούδι. Κι όλα τα τραγούδια, σαν τα ρυάκια, τρέχουν, χύνονται σ΄ ένα ποτάμι πλατιά κι ελεύθερα στη θάλασσα της φωτεινής χαράς της νέας ζωής.»

-«Το ξέρω πως αν λογοφέρεις με τον άνθρωπο, σε μια ώρα που απ΄ την καρδιά του όλες οι γρατσουνιές στάζουν αίμα, τον λαβώνεις χειρότερα.»

-«Όταν δεν καίει δυνατή φλόγα στην καρδιά, μαζεύεται πολλή καπνιά μέσα της.»

-«Όταν ήμουνα μικρός, κάπου στα δέκα μου χρόνια, θέλησα να πιάσω τον ήλιο στο ποτήρι. Πήρα, λοιπόν, ένα ποτήρι, ζύγωσα κλεφτά στον τοίχο και, μπατς στον τοίχο! Έκοψα το χέρι μου και τις έφαγα κι από πάνω. Κι αφού με δείραν, βγήκα στην αυλή, είδα τον ήλιο σε μια λακκούβα γεμάτη νερό και δώς του να τον ποδοπατάω. Βουτήχτηκα στη λάσπη ολόκληρος, και τις έφαγα ξανά… Τι άλλο να κανα; Άρχισα  κι εγώ να βρίζω τον ήλιο: Δεν πόνεσα, παλιοήλιε κοκκινοτρίχη, δεν πόνεσα! Κι όλο του βγαζα τη γλώσσα μου. Αυτό με παρηγορούσε.»

-«Τα παιδιά μας, τα πολυτιμότερα κομμάτια της καρδιάς μας δίνουν τη λευτεριά και τη ζωή τους, χάνονται χωρίς λύπηση για τα νιάτα τους, τι θες, λοιπόν, να κάνω εγώ, η μάνα;»

-«Είναι μεγάλη δουλειά αυτή να συγγενέψεις τους ανθρώπους αναμεταξύ τους! Όταν το ξέρεις έτσι πως εκατομμύρια θέλουν αυτό που θέλουμε κι εμείς, καλοσυνεύει η καρδιά σου. Και η καλοσύνη έχει μεγάλη δύναμη»

-«Ξεσηκώθηκαν όλα μαζί τα παιδιά! Να τι είν΄ αυτό που καταλαβαίνω, όλα μαζί τραβάν τα παιδιά σ΄ όλους τους τόπους, όλοι, από παντού για τον ίδιο σκοπό! Προχωράν με καλύτερες καρδιές, τα τίμια μυαλά τραβάν από παντού καταπάνω σε κάθε κακία, προχωράν, ποδοπατάν το ψέμα με γερά ποδάρια. Νέοι, γέροι, δίνουν την ακατανίκητη δύναμή τους όλοι για ένα σκοπό, για το δίκιο! Προχωράν για να νικήσουν όλα τα κακά της ανθρωπότητας, για να καθαρίσουν τις αδικίες όλης της γης ξεσηκώθηκαν. Ορμάν να νικήσουν καθετί το αδιάντροπο και θα το νικήσουν! Θ΄ ανάψουμε καινούργιο ήλιο, μου λεγε ένας τους, και σίγουρα θα τον ανάψουν! Θα ενώσουμε τις κομματιασμένες καρδιές, μου λεγε, και θα τις ενώσουν όλες μαζί σε μια καρδιά!»