Μοιάζει να ζούμε σε μια -όπως πολλοί, κατά καιρούς, έχουν αποκαλέσει- «κουλτούρα  φόβου». Όμως, παρόλο που το βιοτικό, μορφωτικό και  οικονομικό επίπεδο, όπως, επίσης, η υγεία και ο μέσος όρος του προσδόκιμου χρόνου ζωής των περισσοτέρων ατόμων των σύγχρονων κοινωνιών έχουν  βελτιωθεί  σημαντικά,  μοιάζει ο φόβος, η ανασφάλεια, η αίσθηση μοναξιάς  και,  γενικώς, τα διάφορα υπαρξιακά διλήμματα  των ανθρώπων να έχουν αυξηθεί σε βαθμό παραλυτικό σε σημείο που πολλοί  να μην μπορούν  να χαρούν  την επίτευξη όλων αυτών των σημαντικών κατακτήσεων.

Γιατί, όμως, φοβόμαστε τόσο; Είναι υπαρκτά όλα όσα φοβόμαστε ή απλά τα βιώνουμε απειλητικότερα  απ΄όσο, στην πραγματικότητα, είναι; Η όποια απάντηση δεν είναι ούτε εύκολη ούτε απλή. Επειδή το φαινόμενο -απ΄ότι δείχνουν οι έρευνες- είναι κοινωνικό και παγκόσμιο, θα το προσεγγίσουμε περισσότερο από την οπτική της κοινωνικής ψυχολογίας.

Τα Μ.Μ.Ε. αναζητούν μονίμως, απεγνωσμένα και, συχνά, εκβιαστικά  την «είδηση». Όσο τρομακτικότερη  τόσο και πιο καλουδεχούμενη είναι, αφού ο περισσότερος κόσμος, όσο και αν ανησυχεί  ή φοβάται, έλκεται και «ηδονίζεται» πολύ περισσότερο από «αρνητικές» και παγκόσμιας εμβέλειας ειδήσεις που, αν δεν είναι δεόντως αρνητικές, τροποποιούνται ανάλογα, ή ακόμα, και  κατασκευάζονται ώστε να μετατραπούν σε τέτοιες.

Όλοι θυμόμαστε τι έγινε εν όψει της αλλαγής χιλιετηρίδας το έτος 2000. Όλα τα ηλεκτρονικά συστήματα του πλανήτη υποτίθεται πως θα κατέρρεαν, δημιουργώντας παγκόσμιο χάος, και άκρως ευαίσθητα ηλεκτρονικά συστήματα πυροδότησης τρομακτικών ατομικών όπλων θα μπορούσαν να απασφαλιστούν με φοβερές συνέπειες για τον πλανήτη κ.τ.λ.  Ήμασταν, για μία ακόμη φορά,  έρμαια τρίτων. Τη φορά αυτή, όμως, των απανταχού ειδικών προγραμματισμού νευραλγικών ηλεκτρονικών συστημάτων υψίστης τεχνολογίας. Όμως, ω του θαύματος και για μία ακόμη φορά, τίποτα απολύτως δεν συνέβη…

Στη συνέχεια, σειρά είχαν η νόσος των «τρελών αγελάδων», η νόσος των πτηνών, το αναπνευστικό σύνδρομο  sars, ο ιός Έμπολα κ.ά. που, αφού τρομοκράτησαν, «πούλησαν»  και, γενικώς,  έκαναν καλά τη δουλειά τους, λησμονήθηκαν -όπως και κάθε ανάλογος συγγενής τους στο παρελθόν-, αφήνοντας πίσω τους χώρο και βήμα σε νέες ανύπαρκτες ή υπερδιογκωμένες απειλές…

Οι τωρινοί «πρωταγωνιστές» λέγονται «τρομοκρατία» και «φαινόμενο θερμοκηπίου» ή παγκόσμιο κλίμα. Η επικρατούσα άποψη περί των κινδύνων της  κλιματικής αλλαγής -που εν πολλοίς επιβλήθηκε- μετατράπηκε σε δόγμα. Εναλλακτικές επιστημονικές απόψεις λογοκρίνονται ή αυτολογοκρίνονται, μπροστά στο φόβο της κατακραυγής και της οριστικής περικοπής ερευνητικών κονδυλίων.

Ο φόβος μοιάζει να έχει αποικιοκρατήσει  τα όνειρα, τα αισθήματα, τις αξίες και τη ζωή μας, γενικώς. Υπονομεύει ύπουλα την αίσθηση ελευθερίας μας, μας ρίχνει σε μια δύνη καχυποψίας, ανασφάλειας, ανημπόριας, παραίτησης, στροφής  στο  παρελθόν -το οποίο εξιδανικεύεται- αντί στροφής  στο  μέλλον, και εναπόθεσης των ελπίδων μας σε ηγέτες-προστάτες  που θα μας «σώσουν». Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα φόβου, κάθε είδους αλλαγή βιώνεται ως απειλή. Οι απανταχού υποσχέσεις  επιστροφής και αναβίωσης των παλιών καλών εποχών δελεάζουν και βρίσκουν γόνιμο έδαφος για να θεριέψουν. Με ένα ανάλογο σύνθημα κέρδισε ο Τραμπ τις εκλογές. «Να κάνουμε ΞΑΝΑ την Αμερική μεγάλη» ήταν το μότο του. Αυτό το «ΞΑΝΑ» ήταν η λέξη κλειδί. Με τον τρόπο αυτόν, οι προϋποθέσεις επανάληψης των πιο σκοτεινών πλευρών της ιστορίας αυξήθηκαν δραματικά.

Στην αναμπουμπούλα, όμως, ο λύκος χαίρεται. Ποιος έχει συμφέρον να εκφοβίζει τους πολίτες αυτού του κόσμου; Είναι βέβαιο πως υπάρχουν κάποιοι που έχουν κάθε λόγο να έχουν απέναντί τους πολίτες φοβισμένους και, άρα, αποδυναμωμένους. Πανίσχυρα πολιτικο-οικονομικά και ιδεολογικά/θρησκευτικά συμφέροντα «βολεύονται» από την κουλτούρα φόβου που επικρατεί. Ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται και ο φοβισμένος ψάχνει κάποιον που να τον καθησυχάσει και να του εμπνεύσει ελπίδα.

Ακόμα μεγαλύτερη απειλή ίσως  είναι, όμως, το ότι, μέσα σε συνθήκες φόβου, καχυποψίας, ανασφάλειας  και  έλλειψης  προοπτικής, οι άνθρωποι σιωπούν, παύουν να ελπίζουν στην αγάπη, στις διαπροσωπικές σχέσεις,  σε ένα καλύτερο  μέλλον και πως οι ίδιοι μπορούν να επηρεάσουν, ακόμα και να αλλάξουν, ριζικά τη μοίρα τους…