Σχόλια

yiannisyiannis: Ότι κι αν πει κανείς για το Μάρκο είναι λίγο.

Ο Γιώργος Νταλάρας είναι ένας ολοκληρωμένος μουσικός. Διαθέτει άψογη φωνή κι εκτός αυτού, παίζει τα περισσότερα όργανα μιας λαϊκής ορχήστρας σε επίπεδο σιολιστικό. Το τονίζω αυτό, διότι έχει ιδιαίτερη σημασία. Όταν ένας ερμηνευτής εκτός από καλός τραγουδιστής είναι και καλός μουσικός, τότε η αντίληψη που έχει για τη μουσική είναι διευρυμένη. Θυμάμαι χαρακτηριστικά, πως όταν είχα παρακολουθήσει ζωντανά το Νταλάρα να παίζει κάποια κομμάτια από το δίσκο του Latin, εντυπωσιάστηκα από την εκτελεστική του δεινότητα. Τραγουδούσε, ενώ ταυτοχρόνως έπαιζε και τα φλαμένγκο σόλα στην κιθάρα του. Αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο κι απαιτεί κορυφαία τεχνική κατάρτιση και δεξιοτεχνία.

Δεν έχω ακούσει το συγκεκριμένο δίσκο, έχω ακούσει όμως τις παλαιότερες ρεμπέτικες ανθολογίες του Νταλάρα. Πιστεύω πως κι αυτός θα είναι άψογος, δίχως να ξεφεύγει ούτε ένα «κοκοράκι» όπως λεγόταν στη γλώσσα των ρεμπετών. Μια μόνο παρατήρηση. Κατά τη γνώμη μου, η χροιά της φωνής του Νταλάρα δεν μπορεί να αποδώσει το ύφος του Μάρκου. Δεν έχει την απαιτούμενη τραχύτητα. Μπορεί να αποδώσει τέλεια π.χ. Τσιτσάνη, όχι όμως Μάρκο. Ο Μάρκος έπαιζε αποκλειστικά για τον κόσμο του, ένα κόσμο του περιθωρίου. Το χαρακτηριστικό παίξιμο του τρίχορδου με τις μπουργαριές και το ίσο κράτημα της πάνω χορδής, έδενε άψογα με τη μινιμαλιστική λιτή φωνή του Μάρκου. Η γλυκιά και πληθωρική φωνή του Νταλάρα δεν συνάδει με το ύφος αυτών των τραγουδιών. Αυτό βέβαια δε στερεί τίποτε από την αξία αυτής της δουλειάς, απλά θα είναι κατά τη γνώμη μου, μια διαφορετική προσέγγιση στο μεγάλο μουσικό κεφάλαιο που τιτλοφορείται Μάρκος Βαμβακάρης.

yiannisyiannis: Gate δεν θα μπορούσα παρά να συμφωνήσω απόλυτα με το μακαριστό Γέροντα της αγάπης και των δακρύων π. Πορφύριο, ο οποίος στη συνείδηση του λαού έχει ήδη αναγνωριστεί σαν άγιος. Θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες για τον άγιο Ιωάννη τον Κουκουζέλη, αλλά δεν είναι της στιγμής. Ο γέροντας έπιασε ακριβώς την άλλη όψη του νομίσματος. Τελικά αυτό που έλκει, είναι η αγιότητα. Πως επιδρά η αγιότητα; Ελκύοντας τη Θεία Χάρη. Αν ο ψάλτης είναι άγιος, λειτουργεί σαν αγωγός της Χάριτος που αγιάζει το εκκλησίασμα. Αυτό που συμπληρώνω εγώ, είναι πως ομοίως, αν το εκκλησίασμα στην πλειοψηφία του είναι άγιο, αγιάζει τους ψάλτες και όποιους άλλους παρακολουθούν την ακολουθία.

Να φέρω ένα παράδειγμα για να γίνω πιο σαφής. Μη νομίζετε ότι στο ¶γιον Όρος όλοι ψάλλουν υπέροχα. Υπάρχουν βέβαια κάποιες συνοδείες οι οποίες εμβαθύνουν στα μουσικά κι έχουν εξελιχθεί σε λαμπρούς μαΐστορες της ψαλτικής. Αυτοί συνήθως προσκαλούνται στις διάφορες πανηγύρεις εντός κι εκτός Αγίου Όρους. Στις περισσότερες συνοδείες και μοναστήρια όμως, οι μοναχοί που ψάλλουν δεν έχουν κάτι το εξαιρετικό, πέραν φυσικά της σεμνότητας που τους χαρακτηρίζει και της έλλειψης υπερβολής στην ερμηνεία. Αυτό που συμβαίνει όμως όταν συμμετέχεις σε μια ακολουθία όπου 50 μοναχοί συμπροσεύχονται, είναι πως η Θεία Χάρις που ελκύεται και ξεχειλίζει από την προσευχή τους, πλημμυρίζει κι εσένα. Έτσι, όπως λέει κι ο π. Πορφύριος, όσο σκληρόκαρδος κι αν είσαι, θες δε θες λιώνεις. Ομιλώ εκ πείρας, αν τους ίδιους ψάλτες μοναχούς τους ακούσεις και έξω στον κόσμο, το αποτέλεσμα θα είναι εντελώς διαφορετικό.

Gate σου εύχομαι από καρδιάς, να ομοιάσεις στον ¶γιο Ιωάννη τον Κουκουζέλη, τόσο στην αγιότητα της ψυχής και του βίου, όσο και στην δημιουργική και ερμηνευτική του δεινότητα. ¶λλωστε αυτοί οι δύο τομείς είναι αλληλένδετοι. Περιμένουμε και τα επόμενα άρθρα σου στην Αλόη, που θα βοηθήσουν να αποκαλυφθεί ο πλούτος και η ανωτερότητα της βυζαντινής μουσικής μας παράδοσης.

gate: Γιάννη καταλαβαίνω το πνεύμα σου και συμφωνώ μαζί σου. Ασφαλώς και η μέθεξη και η κατάνυκτκή προσευχητική ατμόσφαιρα, ως δίοδοι επικοινίας με το Θεό, που θα μπορούσαν να προταχθούν και ως σκοπός, μεταξύ άλλων, της λειτουργίας δεν επιτυγχάνονται με τις ενέργειες ενός ή έστω μιας ορισμένης ιδιότητας ανθρώπων που μετέχουν στο τελετουργικό. Την επιθυμία να προσευχηθείς, να επικοινωνήσεις με το Θεό είαι στοιχείο που εξαρτάται κατά βάση από τη δική σου προσωπική διάθεση, από την ανάγκη σου, την επιθυμία σου και την αίσθηση καιτ την πίστη που έχεις γύρω από το θέμα της επικοινωνίας με το Θεό. Μπορείς έτσι να αισθανθείς κατανυκτικά ακόμα κι αν είσαι μόνος σου σε ένα δωμάτιο.
Στην περίπτωση όμως της εκκλησίας συμβαίνουν κατά τη γνώμη μου τα εξής:
1. Από όσους προσέρχονται, άλλοι μπορεί επιδιώκουν την προσευχή και την επικοινωνία με το Θεό, άλλοι απλώς να εγκύψουν στον εαυτό τους, σε μια ατμόσφαιρα μυστηριακή, ανεξάρτητα αν πιστεύουν στην ύπαρξη Θεού ή όχι, άλλοι μπορεί από συνήθεια ή άλλοι από κάποια συγκυρία κ.ο.κ.
Ομοιογένεια στο εκκλησίασμα, ιδίως στις πόλεις, είναι σχεδόν αδύνατο να βρεις. Αλλά ακόμα και στα μοναστήρια για παράδειγμα δεν υπάρχει κάποιο τεκμήριο ότι το εκκλησίασμα αυτό του μοναστηριού μπορεί να επιδιώκει τους ίδιους σκοπούς π.χ. της επικοινωνίας με το Θεό.
Στο σημείο αυτό, το έργο του ψάλτη επομένως δεν είναι να εμπνεύσει απαραίτητα το σκοπό της λειτουργίας - που και εγώ πιστεύω, ότι είναι η επικοινωνία με το Θεό, μέσω της προσευχής και της μετάληψης. Κι αυτό, γιατί πολύ απλά δεν είναι στο χέρι του. Αυτό έχει να κάνει με την προσωπική αίσθηση, την γνώμη και τις εμπειρίες καθένος μας. Αυτό όμως που μπορεί να κάνει ο ψάλτης είναι να βοηθήσει ώστε να δημιουργηθεί ένα κλίμα κατάνυξης, το οποίο μπορεί να διευκολύνει την προσευχή όσων θέλουν να προσευχηθούν ή την εσωτερικη βύθιση όσων βρίσκονται σε μια διάθεση αυτοκριτικής, ή ακόμα και να προτρέψει τους αδιάφορους να αισθανθούν κάτι παραπάνω που μπορεί να τους συγκινήσει ή να τους δώσει το έναυσμα να αποκτήσουν νέες αναζητήσεις. Δε νομίζω ότι ο ψάλτης εμπνέεται από το εκκλησίασμα, γιατί πιστεύω ότι ο ψάλτης δεν πρέπει να έχει καμία επαφή με το εκκλησίασμα. Την ώρα που ψάλλει, το αυσιαστικότερο είναι να απασχολεί τη σκέψη του με το σκοπό για τον οποίο ψάλλει. Να σκέφτεται το νόημα αυτών που ψάλλει, να αντιλάμβάνεται ότι προσεύχεται. Δε χρειάζεται να αποσπάται η σκέψη του από το εκκλησίασμα. Πρέπει να αποδώσει τη διάθεση που έχει ο ίδιος να προσευχηθεί και να επικοινωνήσει με το Θεό (και ασφαλώς δεν παίζει ρόλο τόσο η ικανότητα η μουσική, όπως το λες κι εσύ. Εξάλλου αυτό είναι κάτι που το επεσήμανα και στο κύριο άρθρο) και τότε μόνο μπορεί να συμπαρασύρει και τους άλλους στην προσευχή τους και να κάνει ακόμα κι όσους δεν είχαν σκοπό να προσευχηθούν, στο τέλος να το πράξουν κι ίσως καμιά φορά χωρίς να το έχουν καταλάβει.
Κι επειδή έχω διακρίνει, από τα λόγια σου, ότι έχεις αρκετά ασχοληθεί με τα θέματα της εκκλησίας, θα σου υπενθυμίσω τα λόγια μιας από τις σύγχρονες πνευματικές μορφές της εκκλησίας, του Γέροντα Πορφυρίου, τα οποία ασφαλώς δεν αποκλίνουν από όσα λες σε γενικές γραμμές, δίνουν όμως μια άλλη διάσταση από αυτήν που πιστεύεις στη θέση του ψάλτη, την οποία υποστηρίζω και εγώ:

(Σημ: Τα λόγια αυτά δεν τα έχει γράψει ο ΄Γεροντας Πορφύριος, απλώς τα είπε σε μια συζήτηση, όπου κάποιος τα μαγνητοφωνούσε με ένα ερασιτεχνικό μαγνητόφωνο):

"...Η μουσική τον κάνει τον άνθρωπο ευαίσθητο, τον κάνει ποιητή, τον κάνει άγιο...Μπορεί να γίνεις κι ένας εγωιστής και να κουνιέσαι και να αυτόνεσαι και να είσαι κούφιος. Μπορεί να έχεις τη φωνή, να συγκινείς με τη φωνή σου, αλλά αυτός ο ΄΄οντως άγιος που ψάλλει, αυτός έχει και κάτι άλλο. Δεν έχει μονο τη φωνή, αυτός έχει και κάτι άλλο. Μαζί με τη φωνή που εκπέμπεται με τα ηχητικά κύματα, εκπέμπεται και κάποια χάρις με άλλα κύματα, μυστικά που εγγίζουν τις ψυχές των ανθρώπων και τις συγκινούν βαθύτατα. Ο κούφιος ας πούμε μουσικός, ο εγωιστής, έχει αυτό. Κι ευχαριστεί έτσι. Ο άγιος μουσικός στέλτνει και κύματα - κύματα μαζί με τη φωνή του. Γίνεται ένα πολύ μεγάλο μυστήριο. ΓΙ' αυτό αν θα πάτε στο ¶γιο όρος και ακούσετε τους μοναχούς που ψάλλουν - και παγωμένη και πέτρινη καρδιά να έχεις, άμα ακούσεις....Να το παράδειγμα! Αυτός ο μουσικός μπορεί να συγκινεί...
Βέβαια...εγώ έχω δει ένα πολύ μεγάλο πράγμα. Διάβασα μια φορά το βίο του Αγ. Ιωάννου του Κουκουζέλη και ήταν πέρα εκεί στο Διάσελο, που έτσι ονμάζεται τώρα ένα - εκεί στα Γιαννακοπουλα, στο Καϊρη. Ε! και ο Αγ. Ιωάννης ο Κουκουζέλης, όταν πήγε - έφυγε απ' το Πατριαρχείο, επειδή εφοβείτο, γιατί ήταν χριστιανός και είχε κι ένα φόβο, μήπως πάθει εγωισμό που τον τιμούσαν τόσο πολύ.
Βέβαια ήταν χριστιανός...ήταν και λίγο φοβιτσιάρης για την ψυχή του, δηλαδη δεν ήθελε..., οι άγιοι δε θέλανε ποτέ τον εγωισμό, τον ξέρανε, καταλαβαίναναε πώς είναι μόλυσμα φοβερό και τον άνθρπωο τον υποβιβάζει,τ ον κατεβάζει ο εγωισμός, του αφειρεί την Χάρη του Θεού...Λοιπόν, και όλο τον ερέθιζε αυτό το αισθημα του εγωισμού και φοβήθηκε και τα παρατάει όλα και εφυγε και πήγε στο ¶γιο όρος για να γίνει μοναχός (Νομίζω πως ήταν μοναχός, δεν θυμάμαι). Ναι, και του είπανε: "τι να κάνεις; τι διακόνημα μπορείς να κάνεις εσύ βρε;" (που τους παρακάλεσε να τον βάλουνε εκεί στη συνοδεία τους) και λέει: όπου με βάλετε. Έχουμε, λέει, τους τράγους,...........Και τον εβάλανε στους τράγους. Κι εκεί πέρα στο Καϊρι που το λένε τώρα, εκεί είναι ένα μέρος μετά από τον ¶γιο Πέτρο, στρίβουμε πια για το δρόμο της Λαύρας και ήταν ένας ασκητής...,ξέρετε, και άκουσε. Περνούσε από εεί - το ησυχαστήριό του ήταν πιο κάτω - και περνούσε για να πάει στο ησυχαστήριο του και βλέπει τον τσοπάνο (δηλαδη τον ¶γιο Ιωάννη τον Κουκουζέλη) σε ένα βράχο πάνω να ψάλλει....Λοιπόν και βλέπει αυτό το μεγαλείο του Θεού...Οι τράγοι έτσι, τον είχαν κυκλώσει γύρω γύρω, κι εκείνος έψαλλε..."

[ο Γέροντας εδώ αναφέρεται σε περιστατικό από τη ζωή του Αγ. Ιωάννη του Κουκουζέλη, ο οποίος έζησε τον 12ο αι. και έχει ονομαστεί "Μαϊστωρ της Μουσικής". Πριν πάει στο ¶γιο Όρος, (όπου συνέβη το περιστατικό που περιγράφει ο Γέροντας, δηλαδή ότι έχοντας αναλάβει τα καθήκοντα του τσοπάνου, και ενόσω έψαλλε εκεί, τον ελεύθερο χρόνο, εξέπεμπαν τέτοια κύματα, όπως λέει και ο Γέροντας, που συμπαρέσυραν ακόμα και τα ζώα, τα οποία τον κύκλωναν και τον παρακολουθούσαν ευλαβικά) είχε σπουδάσει Βυζνατινή Μουσική στη Βασιλική Μουσική Σχολή και στη συνέχεια διορίσθηκε ως αρχιμουσικός των αυτοκρατορικών ψαλτών. Είναι μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της Βυζαντινής Μουσικής με ένα πολύ πλούσιο έργο.)]

Και συνεχίζει ο Γέροντας:

"Θέλουμε να πούμε ότι αυτή η τέχνη όταν εκπέμπεται από άγιο και το άγιρο ζώο το εξημερώνει κι όχι μόνο τους ανθρώπους. Γι' αυτό πάρα πολύ μεγάλο αυτό στην Εκκλησία μας είναι η μουσική, γιατί όπως και το κήρυγμα, ένας καλός ιεροκήρυξ που θα θίξει ένα θέμα, έτσι, πνευματικό, ενθουσιάζονται οι ακροατοί και παίρνουνε μια προθυμία για να γίνουνε καλοί, το ίδιο πράγμα κάνει και η μουσική αυτή της Εκκλησίας. Είναι διδασκαλία...Μαλακώνει την ψυχή του ανθρώπου και σιγά - σιγά τη μετασιώνει σε άλλους κόσμους πνευματικούς, με τους φθόγγους αυτούς που σπέρνει ηδονή και τέρψη και ευχαρίστηση, ταξιδεύοντας σε άλλον κόσμο, πνευματικό...Πράγματι έτσι είνα παιδιά, ην κοιτάζετε που τους καούς να κάνουνε....Όταν κανείς σιγά σιγά μπει σε μια τέτοια φόρμα πνευματική, έτσι αισθάνεται κι έτσι πρέπει να κάνει...."

Βέβαια είναι δύσκολο να βρεθούν άγιοι ψάλτες στις μέρες μας, ωστόσο αν δεν μπορούμε να είμαστε άγιοι τουλάχιστον ας επιδιώκουμε στο ψαλτήρι να μεταφέρουμε έστω την κατάνυξη, αποφεύγοντας την επίδειξη.

Επίσης, Γιάννη ευχαριστώ για τις πληροφορίες για την κοσμική Β.Μ..Δεν έχω ασχοληθεί περαιτέρω μαζί της και όσα είπες δεν τα ήξερα.

geordan: Έχουμε και λέμε mrdrummergr,

κατ' αρχήν να διορθώσω αν έχω κάνει λάθος διατύπωση. Κανείς δε μου παραπονέθηκε ότι δεν επικοινωνεί μαζί σου. Αυτό που έγραψα ήταν το συμπέρασμα που έβγαλα διαβάζοντας τα σχόλια του astron και του jorge και την απάντησή σου που μεσολάβησε. Προφανώς, η σωστή λέξη είναι κατανόηση και όχι επικοινωνία. Για την παρεξήγηση λοιπόν αυτή ζητώ εγώ συγγνώμη.

Κατά τα άλλα,η απάντησή σου στον jorge ήταν όντως κατατοπιστική και μου λύνει τις απορίες. Επέτρεψέ μου όμως να σου πω πως έτσι με δικαιώνεις λίγο, αφού αν ήσουν από την αρχή έτσι ξεκάθαρος δεν θα είχαμε μπερδευτεί έτσι και θα ξέραμε αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε. Στο συγκεκριμένο θέμα πάντως είμαστε σύμφωνοι.

yiannisyiannis: Αγαπητή Gate, σχετικά με την κοσμική βυζαντινή μουσική που αναφέρεις, αυτή διακρίνεται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, τη λαϊκή μουσική και τη λόγια. Χειρόγραφοι κώδικες οι οποίοι περιέχουν έργα κοσμικής βυζαντινής μουσικής υπάρχουν χιλιάδες. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς διασώζονται αριθμημένοι και ταξινομημένοι στις βιβλιοθήκες πολλών αρχαίων Μονών, κυρίως δε του Αγίου Όρους, που αποτελεί αιώνιο θεματοφύλακα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας.

Το ζήτημα είναι ότι δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον έτσι ώστε να αποτιμηθεί η αξία τους και να παρουσιαστούν κάποτε αυτά τα έργα σε μια αξιοπρεπή συναυλία, για να τα απολαύσει το κοινό. Γι’ αυτό το λόγο αποτελούν όπως λες άγνωστο τόπο. Αξιόλογες προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση έχει κάνει μόνο ο Χριστόδουλος Χάλαρης. Έχει δημιουργήσει την ορχήστρα Λεπτών και Βυζαντινών Οργάνων, η οποία αποτελείται από αυθεντικά βυζαντινά όργανα, κατασκευασμένα σύμφωνα με τις πηγές της εποχής. Ο Χάλαρης ξεθάβει έργα απ’ αυτούς τους ανεκτίμητους θησαυρούς και τα ενσωματώνει στο ρεπερτόριο της ορχήστρας του.

Η κοσμική βυζαντινή μουσική μέχρι και τα μεταβυζαντινά χρόνια, ανέδειξε έργα αξιολογότατα, τα οποία αποτελούν κατά τη γνώμη μου ανεκτίμητο θησαυρό, που αν αποκαλυπτόταν θα ήταν (μαζί με την εκκλησιαστική) το αστραφτερότερο κόσμημα της παγκόσμιας μουσικής ανθολογίας. Να αναφέρω μόνο τον μεγάλο Πέτρο Μπερεκέτη, ο οποίος ήταν σύγχρονος του Μπαχ και συνέθεσε εκπληκτικά πολυφωνικά έργα, που τίποτε δεν έχουν να ζηλέψουν από τα αντίστοιχα του μεγάλου Γερμανού μουσουργού. Δεν γνωρίζω Gate για τις αρνητικές κριτικές των πατέρων της εποχής εκείνης. Όμως κάτι τέτοιο δεν μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, μήπως και σήμερα το ίδιο δεν ισχύει; (Όχι πως έχουν άδικο με το σημερινό χάλι της εμπορικής μουσικής σκηνής).

Σχετικά με τους ψάλτες, ούτε εγώ νομίζω ότι είναι άδικο να αποκαλούνται έτσι, ασχέτως αν δεν παίζουν ψαλτήρι, ήθελα απλά να διευκρινίσω τον όρο. Επίσης προτείνω ανεπιφύλακτα στα μέλη του Musicheaven που βρίσκονται στη Θεσ/νίκη, να επισκεφτούν οπωσδήποτε το μουσείο Βυζαντινών κι Αρχαίων Οργάνων, το οποίο αποτελεί μια γλυκιά παραφωνία στην ΙΝ περιοχή των Λαδάδικων. Εκεί, σ’ ένα τριώροφο νεοκλασικό κτήριο, μπορείτε να δείτε τον πρόγονο αυτού του οργάνου και την εξέλιξή του μέχρι τη σημερινή του μορφή, το γνωστό σε όλους μας κανονάκι. Επίσης μπορείτε να θαυμάσετε πολλά άλλα μουσικά όργανα, με τη μορφή που είχαν στην αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Είναι ένας χώρος στημένος με πολύ μεράκι και μια επίσκεψη εκεί έχει πιστεύω εξαιρετικό ενδιαφέρον για κάθε μουσικόφιλο.

Σχετικά με τη λατρευτική βυζαντινή μουσική τώρα, όντως όπως αναφέρεις κι εσύ, μετά τον εμπλουτισμό της λατρείας με ύμνους και τροπάρια που τρεπόταν σε ολοένα και πολυπλοκότερους ήχους, ήταν αναγκαίο για την αποφυγή της χασμωδίας να ανατεθεί το έργο της υμνωδίας σε ψάλτες. Η μέθεξη όμως του λαού δεν περιορίζεται με την υμνωδία, αντίθετα επεκτείνεται με την συμπροσευχή, η οποία αποτελεί το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στη στρατευομένη και θριαμβεύουσα εκκλησία. Χωρίς συμπροσευχή, η όποια κατάνυξη κι εσωτερικότητα προέρχεται από το άκουσμα των ύμνων, το χαμηλό φως των κεριών ή την οσμή του λιβανιού, προσεγγίζει περισσότερο το διαλογισμό που επικαλούνται οι ανατολικές φιλοσοφίες, παρά την κοινωνία με το σώμα της εκκλησίας και το Θείο, που αποζητά ο πιστός.
Σαφώς ένας ικανός ψάλτης που αποφεύγει τις υπερβολές, είναι ότι καλύτερο και βοηθάει τα μέγιστα στη μυστηριακή ζωή της εκκλησίας μας. Όμως δεν είναι και το πλέον απαραίτητο για να κατανυχθεί κανείς. Η κατάνυξη δεν πηγάζει από τους ψάλτες...αλλού βρίσκεται. Αν ήταν έτσι θα την είχαμε στο τσεπάκι μας. Εδώ θα διαφωνήσω Gate μαζί σου, δεν πιστεύω ότι η ευθύνη του ψάλτη είναι μεγαλύτερη από αυτή των πιστών. Ο ψάλτης δεν είναι αλεξιπτωτιστής, αλλά προέρχεται από την τάξη των λαϊκών, των πιστών. Παραφράζοντας τη γνωστή ρήση που αναφέρεται στη διαφθορά των πολιτικών μας «Τέτοιοι πολίτες που είμαστε τέτοιοι πολιτικοί μας αξίζουν», θα έλεγα ότι τέτοιοι πιστοί που είμαστε, τέτοιοι ψάλτες μας αξίζουν.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, ένα κατανυκτικό εκκλησίασμα, σαν πηγή έμπνευσης και χάριτος είναι σημαντικότερο για τη σωστή απόδοση των ύμνων, απ’ ότι είναι οι ικανότητες του ίδιου του ψάλτη. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά όσοι έχουν λειτουργηθεί σε κάποιο μακρινό μοναστήρι ή σε κάποιο ερημικό εξωκλήσι, παρουσία λίγων πιστών που κοπίασαν για να φτάσουν μέχρι εκεί. Εκεί η ατμόσφαιρα είναι πραγματικά μυστηριακή και δεν έχει να κάνει με τις όποιες ικανότητες των ψαλτών.

mrdrummergr: Πότε geordan σού έκαναν παράπονα ότι δεν επικοινωνούν μαζί μου; Πές μου, μ'ενδιαφέρει...όσον αφορά τα υπόλοιπα που αναφέρεις βλ. απαντήσεις προηγουμένων σχολίων, thx

mrdrummergr: Jorge, δεν είμαι τής Τρίχορδης μα τής Εξάχορδης σχολής...άλλωστε εκτιμώ τον Χιώτη πού ήταν Τετράχορδος, δεν γνωρίζω όμως αν αυτός αποκάλεσε ποτέ τον εαυτό του Μπουζουκίστα...επίσης δεν έχω καμμία αναστολή αν κάποια από τίς πληροφορίες ή τίς διατυπώσεις μου αποδειχθεί λανθασμένη ή υπερβολική να ανασκευάσω...προς το παρόν θεωρώ ότι είμαι ακετά επιεικής πρός όλη την Κλίκα, κατηγορίες δε κατά Πολυκανδριώτη δεν στοiχειοθετώ δι'ότι δεν κατηγορώ, απλά σχολιάζω την βλαχοκορώνα του...ciao

gate: Γιάννη, πολύ σημαντικές οι παρατηρήσεις σου. Έχω να κάνω μόνο μερικά σχόλια.
Κατρχήν, καλά κάνεις και αναφέρεις τη διάκριση μεταξύ κοσμικής και εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής. Λίγοι τη γνωρίζουν.
Αναφέρομαι ασφαλώς στην εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική και λέω «ασφαλώς», γιατί, εκ των πραγμάτων, δε θα μπορούσα να αναφέρομαι στην κοσμική. Πέραν από το γεγονός ότι η κοσμική αφορά, όπως φανερώνεται και από το όνομά της, στην μουσική εκτός του χώρου της εκκλησίας – οπότε στο παραπάνω κείμενο δε θα μπορούσα να αναφέρομαι σε αυτήν – επίσης η μουσική αυτή είναι στη μουσικολογία ο «άγνωστος τόπος». Δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα στοιχεία γι’ αυτήν κι αυτά από διάφορες περιγραφές κληρικών και σταυροφόρων της εποχής ή και Περσών απεσταλμένων στο Βυζάντιο, αλλά και από τα αρνητικά σχόλια που δεν παρέλειπαν να κάνουν συχνά οι πατέρες της εκκλησίας γι’ αυτήν, σε χειρόγραφά τους. Διάφορα εγχειρήματα των υστέρων χρόνων, για απόδοση ηχητική της μουσικής αυτής δεν αποδίδουν τελικά παρά μόνο κατά προσέγγιση αυτό το μουσικό είδος. Πηγές δε για τη δημιουργία του ηχητικού αποτελέσματος αυτών των εγχειρημάτων αποτέλεσαν, μεταξύ άλλων, και τα ακριτικά τραγούδια.

Πράγματι επίσης, στα πρωτοχριστιανικά χρόνια δεν υπήρχαν ψάλτες. Τον ρόλο αυτό επωμιζόταν ο λαός, ο οποίος προσερχόταν στις κατακόμβες, για να τελέσει τη λειτουργία (πολύ απλή στην αρχή – αποτελούμενη σχεδόν ολοκληρωτικά μόνο από τους ύμνους του Δαβίδ). Μέχρι τον 4ο αι., ο λαός έψαλλε με τον «κατά συμφωνία» τρόπο, δηλαδή έψαλλαν όλοι μαζί. Από τότε όμως καθιερώθηκαν και άλλοι δύο τρόποι, δηλαδή ο «καθ’ υποφωνία» (δηλαδή έψαλλε ένας μόνο και οι υπόλοιποι – δηλαδή ο λεγόμενος χορός – ή συνέψαλλε μαζί του τους τελευταίους στίχους ή έψαλλε ένα μέρος του στίχου ή επαναλάμβανε στίχο που είπε τελευταίο ή έψαλλε το «αμήν» κ.α.) και ο «κατ’ αντιφωνία» τρόπος (δηλαδή ο λαός δημιουργούσε δύο χόρους και έψαλλε μία ο ένας και μία ο άλλος χορός). Με την πάροδο όμως των χρόνων και κυρίως με την εξάπλωση του χριστιανισμού, όσο στους χώρους λατρείας συναθροίζονταν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι και όσο τα υμνογραφήματα των λειτουργιών εμπλουτίζονταν, γίνονταν πιο δύσκολα και πιο σύνθετη, τόσο εμφανιζόταν έντονη η ανάγκη το έργω της υμνωδίας να το αναλάβουν ορισμένα πρόσωπα, που να γνωρίζουν την τέχνη, ώστε να μη δημιουργείται εξάλλου και χασμωδία. Η «τάξη των ψαλτών» επισήμως καθιερώνεται τελικά με τον ΙΕ΄κανόνα της Λαοδίκειας Τοπικής Συνόδου το 360 μ.Χ.: «Μόνο οι κανονικοί ψάλται ψάλλουσιν επ’ εκκλησίας».
Όσο για το ψαλτήρι, αυτό στα αρχαία χρόνια σήμαινε κάθε έγχορδο όργανο που παιζόταν απευθείας με τα χέρια, χωρίς βοήθεια πλήκτρων, ενώ ως ψάλτης, στο αρχαιοελληνικό λεξικό των liddell-Scott, ορίζεται ο παίζων την κιθάρα. Στα χρόνια τα Παλαιάς Διαθήκης, το ψαλτήρι είναι όργανο συγκεκριμένο και όχι κατηγορία οργάνων, όργανο το οποίο μοιάζει πολύ με το σημερινό κανονάκι, γι΄αυτό και το τελευταίο συνηθίζουμε ν το λέμε και ψαλτήρι, όπως το λες κι εσύ Γιάννη. Αυτή την ονομασία του γνώστη του οργάνου αυτού ως ψάλτη, ομολογώ πως δεν την ήξερα. Φαντάζομαι ότι είναι βέβαια πιθανό, εφόσον ήδη, όπως είδαμε, από τα αρχαία χρόνια ο όρος χρησιμοποιούνταν για τον μουσικό της κιθάρας, ενός οργάνου ασφαλώς υπαγόμενου, λόγω της μορφής και του παιξίματός του, στην τότε εννοια του ψαλτηρίου. Ωστόσο δε νομίζω ότι θα ήταν και τόσο άδικο να χρησιμοποιείται ο ίδιος όρος του ψάλτη, για να υποδηλώνει και τον υμνωδό την εκκλησίας αλλά και τον γνώστη του οργάνου που ονομάζουμε κανονάκι, και τούτο γιατί το ψαλτήρι ή κανονάκι είναι το μοναδικό όργανο που υπάρχει αυτή τη στιγμή και μπορεί να αποδίδει στο έπακρο τους ήχους (τρόπους) της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής, τους οποίους αποδίδει με τη φωνή του ο ψάλτης της εκκλησίας. Εξάλλου όπως είπαμε ο όρος ψάλτης ως υποδηλωτικός του ανθρώπου που έχει αναλάβει το έργο της υμνωδίας στο ναό, έχει καθιερωθεί επισήμως ήδη από τη Λαοδίκεια Σύνοδο.

Όσο για το ρόλο και κατ' επέκταση την ευθύνη του κόσμου, στη "μέθεξη στα δρώμενα της θείας λατρείας", όπως πολύ όμορφα λες, δε θα διαφωνήσω μαζί σου. Μονο που εξακολουθώ να πιστεύω ότι η ευθύνη του ψάλτη εν προκειμένω είναι πολύ μεγαλύτερη. Η μουσική, όταν αποδίδεται όχι μόνο σωστά μουσικά αλλά και όταν κινείται προς ένα σκοπό (στη συγκεκριμένη περίπτωση: την ψυχική ανάταση, την κατάνυξη, τη μέθεξη...) μπορεί να συμπαρασύρει το ακροατήριό της εκεί που θέλει, ακόμα κι αν κάποιος ακροατής της ούτε καν το είχε υποψιαστεί ότι θα μπορούσε να βρεθεί ποτέ στους μυστικούς τόπους που τον μεταφέρει. Είναι πολύ περισσότερο πιθανό η λειτουργία να καταντήσει παράσταση από τους μετέχοντας ενεργά στο τελετουργικό αυτής (ψάλτες, ιερείς) παρά από τους μετέχοντες "παθητικά" (δεν είναι ακριβής ο όρος, γιατί και πάλι οι άνθρωποι που προσέρχονται στην εκκλησία δεν είναι παθητικοί δέκτες αλλά είναι το σώμα, ο κορμός του τελετουργικού που διαδραματίζεται. Χωρίς αυτούς λειτουργία δε θα μπορούσε να γίνει. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει νομίζω πως πολλές αρμοδιότητές τους πλέον, σε σχέση με τα αρχαία χρόνια, έχουν εκλείψει).

geordan: Φίλε mrdrummergr,

υπάρχουν μερικά προβληματάκια στην επικοινωνία σου με τους άλλους αναγνώστες. Θα γράψω αυτά που ενοχλούν εμένα.

Πρώτον και κύριον διακρίνω εμπάθεια στα κείμενά σου. Ίσως να είναι ιδέα μου, αλλά δεν θα τολμούσα να το γράψω αν δεν επρόκειτο για τη δεύτερη φορά.

Δεύτερον, είτε το κάνεις επίτηδες είτε όχι, η αλήθεια είναι ότι δεν σε κατανοούμε. Τα βαριά λόγια δε σημαίνει πως είναι και ξεκάθαρα. Είτε από βλακεία είτε από χίλιους άλλους λόγους εγώ, τουλάχιστον, δεν είμαι σίγουρος για το στόχο που έχει το συγκεκριμένο κείμενό σου. Έτσι αντί να κρίνω τώρα τις απόψεις σου κάθομαι και κρίνω το ύφος σου.

Ακόμα, με ενοχλεί πολύ που όταν τα βάζεις με κάποιο πρόσωπο-όποιο και αν είναι δε με πειράζει- τα 'ψάλεις' ταυτόχρονα και σε δέκα άλλα άτομα που είτε δεν έχουν σχέση με το θέμα ή έχουν σχέση αλλά δεν έχουν εμπλακεί σε αυτό. Είναι πολύ άσχημο να προκαταβάλεις την άποψη κάποιου χωρίς να τον έχεις ρωτήσει.

Επίσης όσο και αν συμφωνώ περί του 'μπουζουκίστα' δεν μπορώ να καταλάβω τι φταίνε οι ταξιτζήδες και όλοι οι άλλοι που αναφέρεις.

Υ.Γ. Σε προκαλώ στην απάντησή σου να περιοριστείς μόνο στο να απαντήσεις τι ήθελες τελικά να μας πεις. Αυτό που κατάλαβε ο Jorge για το τρίχορδο ή απλώς να ειρωνευτείς τον Πολυκανδριώτη;

yiannisyiannis: Gate υποθέτω πως και στα επόμενα άρθρα σου θα αναφερθείς στην λατρευτική βυζαντινή μουσική κι όχι στην κοσμική ή λόγια. Κάνω αυτό το διαχωρισμό, γιατί πιστεύω πως είναι ουσιαστικός για τον προσανατολισμό των σχολίων.

Γενικά, συμφωνώ με τους προλαλήσαντες, θα ήθελα απλά να προσθέσω ένα δυο πραγματάκια. Σε ότι αφορά το μουσικό μέρος, είμαι σαφώς υπέρ της άποψης που πρεσβεύει ότι η μονοφωνία στη βυζαντινή μουσική είναι αυτή που συνάδει περισσότερο με το λατρευτικό της χαρακτήρα.

Σε ότι αφορά το ερμηνευτικό κομμάτι, επειδή είναι γενικά ευκολότερο να καταδεικνύει κανείς τα κακώς από τα καλώς κείμενα, επιρρίπτοντας ευθύνες σε τρίτους, θα ήθελα να κάνω μια διαφορετική προσέγγιση.

Στις αρχαίες εκκλησίες δεν υπήρχαν ψάλτες. (Για να μην πω ότι και ο όρος ψάλτης είναι λανθασμένος, διότι ψάλτης θεωρείται ο μουσικός που παίζει το ψαλτήρι, όργανο που είναι απόγονος του αρχαίου επιγονίου και μοιάζει αρκετά με το σημερινό κανονάκι). Όλος ο λαός έψαλε και συμμετείχε ψυχή τε και σώματι.
Η εξέλιξη έφερε σήμερα τη λατρεία να μοιάζει περισσότερο με θεατρική παράσταση musical, όπου ο λαός παίζει το ρόλο του θεατή και οι ψάλτες είναι οι μουσικοί. Στις περισσότερες μουσικές παραστάσεις οι μουσικοί φτάνουν σε ακρότητες κι υπερβολές κι αν μάλιστα δεν έχουν και τα απαραίτητα προσόντα, είναι πιθανόν σαν θεατής να δυσανασχετήσεις και πολλές φορές να αγανακτήσεις.

Όμως το ανάθεμα δεν ανήκει μόνο στους ψάλτες, αλλά και στο λαό (ή έστω την πλειοψηφία του), που απομακρύνθηκε από το αληθινό αντικείμενο της λατρείας και προσέρχεται στους ναούς σαν θεατής μιας παράστασης, έτσι για το θεαθήναι. Έχει χάσει το παιχνίδι, αφού αφενός ούτε κατάνυξη νοιώθει, εφόσον δεν συμμετέχει προσευχόμενος, αφετέρου λόγω διαφορετικών ακουσμάτων, η βυζαντινή μουσική του φαίνεται ξένη. Ο πολυτεμαχισμός των διαστημάτων της βυζαντινής μουσικής, πεδίο απείρου ελευθερίας και πηγή εκφραστικής διαύγειας, ακούγεται στον απλό κι αμύητο ακροατή σαν φάλτσο.

Εν κατακλείδι, πιστεύω πως η βυζαντινή μουσική, σαν αναπόσπαστο κομμάτι της θείας λατρείας, δεν μπορεί να αναγεννηθεί από μόνη της, χωρίς το στοιχείο της μέθεξης εκ μέρος του λαού στα «δρώμενα» της ίδιας της λατρείας. Εύχομαι τα άρθρα της Gate να προκαλέσουν ερεθίσματα και να λειτουργήσουν καταλυτικά προς αυτή την κατεύθυνση.