Υπάρχει σχέση Κλασικής και Βυζαντινής Μουσικής με τη Σημερινή;

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
127 άρθρα στο MusicHeaven

Δεν εννοώ γενικότητες πχ αν κάποιοι συνθέτες ενσωμάτωσαν στη μουσική τους θέματα από την κλασική μουσική, αν πρόσθεσαν στοιχεία από τη Jazz, αν η κλασική μοιάζει με τη Rock, τή Metal ή δεν έχει καμιά σχέση, αν η μουσική εκτελείται από μεγάλη ορχήστρα με διεύθυνση μαέστρου, ούτε αν η μουσική ενός αναγνωρισμένου, μουσικοσυνθέτη, είναι τελείως διαφορετική απ’ την "κλασική" του Mozart κ.ά…

Εννοώ τις παρακάτω συγκεκριμένες απαντήσεις που εγώ δίνω (και που απηχούν φυσικά υποκειμενική αντίληψη) στα ερωτήματα του τίτλου.

Οι ερωτήσεις που είχα πριν ασχοληθώ με θέματα Αρμονίας ήταν:

• Μπορούν οι κανόνες της Κλασσικής &  Βυζαντινής μουσικής να εφαρμοστούν στην Ελληνική Λαϊκή μας Μουσική (Δυτικού, Βαλκανικού και Ανατολικού στυλ);
• Υπάρχουν κάποια παραδείγματα με τέτοιες εφαρμογές και αν υπάρχουν η όποια ομοιότητα είναι τυχαία ή εσκεμμένη από τον συνθέτη;
• Αν τελικά υπάρχουν τέτοια παραδείγματα κάνοντας τη σύγκριση και προσαρμογή  μήπως αυτή αντί να  λύνει δημιουργεί περισσότερα προβλήματα;

Άρχισα να ενδιαφέρομαι για τα θεωρητικά της μουσικής αρμονίας εδώ και 3 έτη , μόνος , εννοώ χωρίς ποτέ να έχω παρακολουθήσει ωδείο (φυσικά και δεν υπήρχε κάτι τέτοιο στο χωριό) με αποκλειστικό σκοπό να μπορώ να αναλύω τη μουσική που μ’ ενδιαφέρει, αρμονικά και μορφολογικά έτσι ώστε να την κατανοώ βαθύτερα και μετά ίσως μπορέσω να πραγματοποιήσω και κάτι δικό μου (έτσι ερασιτεχνικά).

 Οι κανόνες της Κλασσικής εφαρμόζονται στην τεχνοτροπία αυτή , κυρίως ή μάλλον αποκλειστικά (;) στις  ματζόρε και σχετικές μινόρε κλίμακες (πχ σε φούγκα, πρελούδιο, αντίστιξη , σουϊτα – Δείτε ΕΔΩ : και ΕΔΩ : - πληροφορίες που εγώ συνέλεξα από το διαδίκτυο οι οποίες να θεωρηθούν – αν διαβαστούν-  απλά σημειώσεις και που ίσως βοηθήσουν, δίνοντας εγκυκλοπαιδικές γνώσεις ή αποτελέσουν και κίνητρο για την έστω επιφανειακή ενασχόληση των ερασιτεχνών μουσικών και μ’ αυτά τα μουσικά θέματα ) .

Τα Θεωρητικά Μουσικής (όπως σ’ όλες τις επιστήμες) έχουν εφαρμογές.

Εννοώ τι νόημα έχει να μελετήσουν (εννοώ οι ερασιτέχνες μουσικοί) Θεωρητικά Αρμονίας αν κατόπιν αυτά δεν θα τα εφαρμόσουν ή αν αυτά θα τους δημιουργήσουν περαιτέρω σύγχυση;

Ή να το πω πιο απλά, αν σαν ερασιτέχνης μουσικός ενδιαφέρομαι μόνο για την Ελληνική Λαϊκή και Παραδοσιακή μας ή έστω και για Ελληνική και Ξένη Μουσική στυλ Eurovision, η μελέτη κανόνων της Κλασσικής και Βυζαντινής Μουσικής θα βοηθήσει ή είναι χάσιμο χρόνου και μπέρδεμα;

 Θα αναφέρω και θα αναλύσω με παραδείγματα , 4 διαφορετικές περιπτώσεις ,που θεωρώ ότι με τη μελέτη που έκανα (είναι αλήθεια όχι σε βάθος) σε κανόνες της Κλασσικής και Βυζαντινής Μουσικής, με βοήθησαν να τους προσαρμόσω στη δική μας μουσική (ή τουλάχιστον θεωρώ ότι τους προσάρμοσα) .

 ΜΕΤΑΤΡΟΠΙΑ vs ''Ματζορομίνορο''

 Την μετατροπία (παράξενη αλλά και άστοχη λέξη!) την ανάλυσα στο άρθρο εδώ :

Η λέξη Μετατροπία  και η τεχνική της, τουλάχιστον στα βιβλία Αρμονίας που εγώ έχω, αναφέρεται και τα παραδείγματα τους  αφορούν αποκλειστικά τη Δυτική Μουσική (Βέβαια διαπίστωσα ότι και στην Ανατολική Μουσική υπάρχει ‘’μετατροπία’’ αλλά είναι κάτι το διαφορετικό - μεταφορά του βασικού maqam σε άλλη βάση … όμως και δεν έχω γνώσεις επ’ αυτού όπως και επί της εφαρμογής της μετατροπίας σε κλασσικά κομμάτια ).

Εμένα με ενδιέφερε αν υπάρχει και αν είναι σωστή η προσαρμογή της Δυτικής Μετατροπίας και στην σημερινή ελληνική μουσική.

Απ’ τη μελέτη κατέληξα ότι τα δεκάδες ελληνικά ‘’Ματζορομίνορα’’ τραγούδια (δεν υφίσταται επισήμως τέτοιος μουσικός όρος και απλά είναι όρος ‘’αργκό’’ που χρησιμοποιούν οι αυτοδίδακτοι μουσικοί και που περιφραστικά σημαίνει ότι σ’ ένα ελληνικό λαϊκό τραγούδι γίνεται αλλαγή τόνου από το κουπλέ στο ρεφραίν) κατά την άποψη μου έχουν πάρει κάτι από τη ΜΕΤΑΤΡΟΠΙΑ της Κλασικής Μουσικής.

Πράγματι σ’ αυτά , γίνεται αλλαγή τονικότητας ΟΧΙ όμως με τη μορφή μετάβασης που το κάνει ένας κλασικός συνθέτης.

Ο Καλομοίρης και ο Αδάμ που επικαλούμαι ΕΔΩ, δεν αναφέρονται σε λαϊκή μουσική αλλά όλα τα παραδείγματα τους για τη μετατροπία είναι παραδείγματα κλασικής (οργανικής) μουσικής.

Όμως  κάθε ‘’μετατροπία στο σημερινό ελληνικό ρεπερτόριο’’ δεν είναι και ματζορομίνορο , όπως πχ τα τραγούδια που ανά κουλέ ανεβαίνουν ένα ημιτόνιο (πχ ‘’ το μαχαίρι ’’ , ‘’ όταν πηγαίναμε μαζί σχολειό ’’….κλπ ). Ή όπως πχ το τραγούδι του Πάριου ‘’ Κόκκινο γαρύφαλλο ’’ στη μουσική φράση ,που αναλύω στη φωτογραφία, δεν είναι ματζορομίνορο αλλά μετατροπία.

 Απροσδόκητη Πτώση

 Θεωρητικά, όταν σε μια μελωδία ακούγεται η δεσπόζουσα (V)  τότε αναμένεται τέλεια / αυθεντική πτώση ( V σε I ή i) .

Έτσι συμβαίνει σχεδόν με το σύνολο των ελληνικών λαϊκών, δημοτικών και παραδοσιακών τραγουδιών. Δηλαδή ή το κουπλέ ή το ρεφραίν ή ακόμα και το τέλος μιας φράσης εντός του ρεφραίν ή του κουπλέ  τελειώνουν στην Ι βαθμίδα "δηλώνοντας" ότι ολοκληρώθηκαν .

Ή πιο απλά  το επόμενο ακόρντο μετά την δεσπόζουσα (V) να είναι το τελευταίο της μουσικής φράσης ή του κομματιού (που διακόπτει τη μουσική) .Με τον τρόπο αυτό , βρίσκω σε ποιον τόνο παίζεται ένα τραγούδι. 

Αν όμως από την V οδηγηθούμε σε άλλη πτώση εκτός της (Ι/i) , όπως πχ της VI που εξετάζουμε εδώ, τότε  ‘’εξαπατάται /deceive’’ ο ακροατής και έχουμε τη λεγόμενη deceptive cadence (απροσδόκητη πτώση) . Τέτοια πτώση είναι συχνή , στην κλασσική όμως μουσική, ηχεί υπέροχα  και διευκολύνει μετατροπίες. Έχω βρει δεκάδες παραδείγματα ασκήσεων στο Youtube και σε ξένες ιστοσελίδες, με τέτοια πτώση , αλλά όλα με ξένη οργανική μουσική.

Έχω βρει όμως τέτοια πτώση και στη λαϊκή μουσική, όπως το παρακάτω παράδειγμα με το τραγούδι ‘’ Πριν το τέλος’’ (σε τόνο Am)

Ακούστε την Defective Cadence/Απροσδόκητη Πτώση (Fmaj7 ) αντί  της Perfect Cadence/ Τέλεια Πτώση (Am) εδώ : στο χρόνο : 1:21

Πιστεύω ότι έχει ακουστικά κάτι το πιο θεσπέσιο απ’ ότι αν η φράση τέλειωνε στην ‘’τέλεια πτώση’’.

Κάντε τη σύγκριση , όπως κάνω στο video εδώ, με  την κιθάρα σας παίζοντας αντί του ακόρντου Fmaj7 το ακόρντο Am να το διαπιστώσετε.

Μακάμια στα συγκερασμένα όργανα

 Ο Μάρκος και άλλοι …έκαναν προσαρμογή των μακαμιών στα συγκερασμένα όργανα. Σύμφωνα με πολλούς μουσικούς με διατριβή στην Ανατολική Μουσική,  αυτά που έπαιζαν δεν ήταν ούτε μακάμια αλλά ούτε Δυτικά διάτονα ή χρωματικά.

Έτσι, πράγματι η μεταφορά και απλοποίηση των μακαμ στο συγκερασμένο είχε και κακές συνέπειες λόγω της μη καθαρότητας που απαιτεί το τροπικό σύστημα ,στην ονοματολογία (ή μια ονομασία να έχει διαφορετικές έννοιες μεταξύ των μουσικών) των δρόμων αλλά ταυτόχρονα και πολύ ευεργετικές συνέπειες για την εξέλιξη του σημερινού συγκερασμένου ρεμπέτικου που μας έχει δώσει τεράστιο υπέροχο ρεπερτόριο (παράδειγμα ο Τσιτσάνης).

Ειδικά σε τέτοια θέματα δεν υπάρχει πλήρης αντικειμενικότητα και ορθή επιστημονική άποψη επομένως όλες οι απόψεις είναι σεβαστές (κι ας διαφωνούμε).

Για λεπτομέρειες δείτε το άρθρο : ‘’ Κλίμακες, δρόμοι και maqams’’ ΕΔΩ : Η ενασχόληση μου με τα συγκεκριμένα θέματα μου έδωσε τη δυνατότητα μετατροπής μιας Διατονικής φυσαρμόνικας (όλες οι φυσαρμόνικες στο εμπόριο είναι Δυτικής Μουσικής – τονικοτήτων Ματζόρε ή Μινόρε) σε φυσαρμόνικα του Τροπικού Συστήματος. Δείτε το άρθρο ΕΔΩ : και τα σχετικά video:

 Μελωδίες με Βυζαντινές ρίζες

 Αν δεν το έλεγε ο Ζουράρις στο χρόνο 1:34 στο Video ΕΔΩ, ο οποίος επιτίθεται κατά όσων αμφισβητούν την συνέχεια του ελληνικού λαού, απαγγέλλοντας νότες για να καταδείξει ότι το γνωστό τραγούδι του Τσιτσάνη ’’ Συννεφιασμένη Κυριακή ’’ και το ‘’ Υπερμάχω στρατηγώ ‘’ έχουν παρόμοιες αρχές και ας τα χωρίζουν 1400 χρόνια.

Αλλά το λέει και ο Μίκης ΕΔΩ : ‘’……Και ο Θεοδωράκης προβαίνει σε διάφορες παρατηρήσεις για τον δρόμο της μελωδίας του Τσιτσάνη με τις βυζαντινές ρίζες. Αρκούμαστε στην πρώτη: "Η αρχή της ‘’Συννεφιασμένης Κυριακής’’ είναι πανομοιότυπη (τρία ντο πριν από το ρε) με το "Τη Υπερμάχω". Με τη διαφορά ότι ο Τσιτσάνης, κάνοντας άλμα, οδηγεί σε μια νέα πτώση χαρακτηριστική της νεοελληνικής λαϊκής μουσικής. Με τον τρόπο αυτό δένει οργανικά τις δύο μουσικές μας εποχές". Το απόσπασμα από ΕΔΩ: το δείχνω και στο Video μου ΕΔΩ :

Ακόμα κι αυτός που δεν ασχολείται με μουσικολογικά θέματα, διαπιστώνει ότι τα εγκώμια πχ της Μ. Παρασκευής με την απέραντη μουσικότητα τους ή τα γνωστά απολυτίκια και τα κοντάκια έχουν μια Ελληνικότητα, αφού η ίδια μουσική γραμμή διέπει και ανάλογα δημοτικά τραγούδια. Δείτε τέτοια Βυζαντινά άσματα και αντίστοιχα Δημοτικά Τραγούδια στο video μου ΕΔΩ :

Ένα ωραίο άρθρο για τη σχέση Βυζαντινής Εκκλησιαστικής & Δημοτικής Μουσικής εδώ:

Σε τέτοια λοιπόν θέματα (αν και δεν είμαι καθόλου ειδικός) πιστεύω ότι δεν χρειάζεται απολυτότητα.

Θα χαιρόμουν, εκτός των διαφορετικών απόψεων αν υπήρχαν στα σχόλια κι άλλα τέτοια παραδείγματα.