Χαίρε μέλος ανέμελον.

Σήμερα είναι οι τελευταίοι Χαιρετισμοί (Δ!) και την επόμενη εβδομάδα ακολουθεί ο Ακάθιστος Ύμνος. Ένα από τα κοντάκια που δεσπόζει σ’ αυτές τις ακολουθίες και το οποίο γνωρίζουν ακόμη και οι αμύητοι στη βυζαντινή μουσική, είναι το «Τη Υπερμάχω». Το συγκεκριμένο κοντάκιο, έχει μια ιστορική παρουσία 13 περίπου αιώνων. Εν συντομία, για πρώτη φορά το έψαλαν οι Κωνσταντινουπολίτες με επικεφαλής τον Πατριάρχη Σέργιο, στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, το 626 μ.Χ. παραμένοντας όρθιοι όλη την νύκτα.

Πριν από κάποιους μήνες, ανοίχθηκε ένα topic εδώ στο Musicheaven, με θέμα τη διαχρονικότητα των τραγουδιών. Αρκετοί σπεύσαμε να εκφράσουμε τη γνώμη μας, σχετικά με το ποιο σημερινό τραγούδι εκτιμούμε ότι θα ακούγεται μετά από 50 χρόνια.

Κι όμως, το εκπληκτικής σύνθεσης άσμα «Τη Υπερμάχω», εξακολουθεί να ακούγεται εδώ και όχι 50, αλλά 1300 χρόνια. Κι όχι απλώς να ακούγεται, αλλά και να προκαλεί ρίγη συγκίνησης. Τι άλλο μπορεί να ζητήσει κανείς από ένα μουσικό έργο;

Δεν έχω σκοπό να σας κουράσω με ένα βαρύ άρθρο, σχετικά με τους αρχαιοελληνικούς δρόμους, τους Βυζαντινούς τρόπους κλπ. Θέλω μόνο να σας πω πέντε πραγματάκια, τα οποία είμαι σίγουρος ότι όσοι έχουν βαθιά και ειλικρινή σχέση με την ελληνική μουσική, θα τα βρουν εξαιρετικά ενδιαφέροντα.

Η ΣΥΝΕΧΟΜΕΝΗ ΑΛΥΣΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ.

Επανέρχομαι λοιπόν στον Ακάθιστο Ύμνο. Ένας από τους ήχους που δεσπόζει σ’ αυτή την ακολουθία, είναι ο Πλάγιος Δ!, ο ήχος δηλαδή στον οποίο είναι τονισμένο και το «Τη Υπερμάχω».

Ο πλάγιος Δ! της Βυζαντινής μουσικής, αποτελεί τη φυσική εξέλιξη ενός αρχαιοελληνικού ήχου, γνωστού σαν Υπομιξολύδιος ή αλλιώς Υπομιξολιδικός.

Κι όμως, ο αρχαίος αυτός ήχος ο Υπομιξολύδιος, μέσω του Πλάγιου Τετάρτου και της αυθεντικής λαϊκής μουσικής, συνεχίζει την ιστορική του πορεία μέχρι τις μέρες μας. Είναι ο ίδιος δρόμος, ο οποίος στη ρεμπέτικη ορολογία αναφέρεται ως Ραστ. Ο Ραστ είναι η αραβική ονομασία του Πλάγιου Τετάρτου, η οποία υιοθετήθηκε από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας και μέσω των προσφύγων, επέστρεψε ευτυχώς και στην παλιά Ελλάδα.

Μέχρι το 1950 περίπου, οι περισσότεροι λαϊκοί δημιουργοί έγραφαν τραγούδια σε ήχο Ραστ. Για να καταλάβετε τη σχέση και την αξία όλων αυτών, θα σας αναφέρω μερικά πολύ γνωστά τραγούδια σε δρόμο Ραστ, τονισμένα δηλαδή σε ήχο πλάγιο Δ!
«Συννεφιασμένη Κυριακή», «Στου γιαλού τα βοτσαλάκια», «Φαληριώτισσα» και πολλά άλλα. Ποιος από σας δεν έχει σιγοψιθυρίσει κάποια στιγμή τον εθνικό ύμνο του Τσιτσάνη, την υπέροχη Συννεφιασμένη Κυριακή; Όσοι λοιπόν το κάνατε, τώρα ξέρετε ότι εκείνη τη στιγμή ψάλλατε σε ήχο Πλάγιο Δ! ή Υπομιξολύδιο των αρχαίων.

Όλος αυτός ο πλούτος των τρόπων και των ήχων της αρχαίας Ελληνικής μουσικής, διασώθηκε μέσα από την εκκλησιαστική υμνογραφία και έφτασε μέχρι τον 20ο αιώνα, μέσα κι από τα ταξίμια και τα μακάμια των ρεμπετών δημιουργών. Έτσι τιμής ένεκεν, αναφέρω τα ονόματα μερικών μακάμ, στα οποία διασώζονται πολλές αρχαίες ελληνικές κλίμακες (Νιαβέντι, Ουσάκ, Ραστ, Χιτζασκαρ, Σαμπάχ, Πειραιώτικο κ.άλ.).

Το κακό στην Ελληνική μουσική, ξεκίνησε με τη λογοκρισία που επέβαλε ο Μεταξάς. Η συγκεκριμένη λογοκρισία, δεν περιόριζε απλά τη θεματολογία των τραγουδιών (χασικλίδικα, μανέδες κλπ.). Απαγόρευε επίσης και τη σύνθεση τραγουδιών σε ορισμένους ήχους, οι οποίοι θεωρούταν ανατολίτικοι και τη χρήση συγκεκριμένων οργάνων, που μπορούσαν να αποδώσουν αυτούς τους ήχους. Έτσι, απαγορεύτηκε π.χ. να γράφονται μανέδες, οι οποίοι περιείχαν διαστήματα μικρότερα του δυτικού ημιτόνιου όπως επίσης απαγορεύτηκε και η χρήση οργάνων σαν το ούτι, το ταμπούρι (σάζι) κλπ.

Βέβαια, πολλοί κουλτουριάρηδες αλλά στην πραγματικότητα άσχετοι, είχαν και έχουν την εσφαλμένη άποψη, ότι οι μανέδες, τα Σμυρναίικα, τα Πολίτικα, τα ρεμπέτικα και γενικά όλη η ανατολίτικης προέλευσης μουσική, είναι ουσιαστικά Τουρκική μουσική.

Αυτό είναι μέγα ατόπημα, για να μην πω κόμπλεξ. Πέρα από την αδιαμφισβήτητη ομοιότητα αυτής της μουσικής με τις αρχαιοελληνικές κλίμακες, υπάρχουν και οι γεωπολιτικοί παράγοντες που κατοχυρώνουν την ελληνικότητά της. Οι Τούρκοι είναι το τελευταίο φύλο που εγκαταστάθηκε στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολίας και είναι φυσικό να υιοθέτησαν τα περισσότερα από τα πολιτιστικά στοιχεία των λαών που κατέκτησαν, παρά να τα εξάλειψαν εντελώς και να επέβαλαν τα δικά τους. Ένας λόγος παραπάνω είναι, ότι επειδή οι Τούρκοι ήταν ανέκαθεν νομαδικός λαός, δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να αναπτύξουν και να εξελίξουν τη μουσική τους παράδοση. ¶ρα λοιπόν, είναι ηλίου φαεινότερο, ότι υιοθέτησαν, συμπλήρωσαν με δικά τους στοιχεία κι εξέλιξαν την ανώτερη μουσικά πολιτιστική κληρονομιά των κατακτημένων περιοχών, δηλαδή την αρχαία Ελληνική μουσική.

Μα ακόμη και η λέξη αμανές, είναι λανθασμένη και δεν υφίσταται. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από την τούρκικη λέξη αμάν. Αυτό είναι σφάλμα. Στις παρτιτούρες και τα ανατολίτικα τραγούδια των μεγάλων κι αδικημένων Σμυρνιών δημιουργών που διασώζονται, υπάρχουν οι περίφημοι μανέδες κι όχι αμανέδες. Πουθενά δεν υπάρχει η λέξη αμανές, αυτή είναι μια μάλλον νεοελληνική εφεύρεση. Το πιθανότερο είναι ότι η λέξη μανές, προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη «Μανερώ», που σημαίνει θρηνητικό τραγούδι.
Ο Μανές λοιπόν, ήταν ένα έμμετρο δίστιχο, συνήθως σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Στα περισσότερα hits της περιόδου 1900-1930, υπήρχε μια παρένθεση μέσα στο τραγούδι, η οποία λεγόταν «το τσάκισμα του μανέ». Το τσάκισμα αυτό, ήταν μ’ άλλα λόγια ένα φωνητικό σόλο, το οποίο λειτουργούσε όπως το αντίστοιχο σημερινό κιθαριστικό ή οργανικό σόλο. Οι μανέδες ήταν εξαιρετικά δύσκολοι ερμηνευτικά κι όσοι τραγουδιστές τολμούσαν να τους πιάσουν, κατείχαν εξέχουσα θέση. Παραθέτω ένα μανέ χιουμοριστικού περιεχομένου, που ερμήνευε ο αξέχαστος, ο κορυφαίος, ο πρώτος των πρώτων Αντώνης Νταλγκάς, σε μέτρο βέβαια ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο.
«Στης θάλασσας τα κύματα φύτεψα μελιτζάνες,
όταν πεινάει η αγάπη μου, ιμάμ μπαϊλντί να τρώει.»
Αμφιβάλω αν καμιά φίρμα σήμερα θα μπορούσε να αποδώσει αυτά τα μόρια των μουσικών διαστημάτων και να ερμηνεύσει έναν παραδοσιακό μανέ.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να εκφράσω την πικρία μου, διότι το ελληνικό τραγούδι σήμερα βρίσκεται εγκλωβισμένο ανάμεσα στις συμπληγάδες της δυτικής μουσικής σχολής και τεχνοτροπίας. Κάποιοι δυτικοτραφείς ευρολιγούρηδες ευθύνονται βέβαια γι’ αυτό που συμβαίνει. Η δυτική μουσική σχολή, περιορίζεται σε δύο μόνο δρόμους. Το μινόρε και το ματζόρε με τις ελάχιστες παραλλαγές τους.

Ένας λαός όμως με μια τόσο τεράστια μουσική παράδοση, από την οποία ξεχειλίζουν εκατοντάδες δρόμοι, μυστηριώδεις, ερωτικοί και σαγηνευτικοί, είναι απαράδεκτο να τραγουδάει κατεξοχήν σήμερα, μόνο μινοράκια και ματζοράκια. Τόσο ανάγκη έχουμε λοιπόν να μιμούμαστε τη Δύση;

Γιατί να μην γράφονται και σήμερα τραγούδια σε ήχο π.χ. Πλάγιο Δ! (ραστ); Μήπως είναι αποτυχημένη η συνταγή; Δεν νομίζω, η ιστορία αποδεικνύει το αντίθετο.

Καιρός λοιπόν να ξεκολλήσουμε από τα δυτικά μουσικά πρότυπα, να προσεγγίσουμε τις ρίζες μας και μέσα απ’ αυτές να αναζητήσουμε άλλους τρόπους και ήχους, πιο ελεύθερους πιο εξωτικούς και πάνω απ’ όλα ερωτικούς. Γιατί, όπως έλεγε και η συχωρεμένη η Κατερίνα Γώγου, οι ρίζες δεν είναι για να επιστρέφουμε σ’ αυτές, αλλά για να βγάζουν κλαδιά.