Μενέλαος Λουντέμης

Πολύ μικρός γνώρισε το δράμα της προσφυγιάς. Ξεριζωμένος από τη μικρασιατική πατρίδα εγκαταστάθηκε με τους δικούς του στον Εξαπλάτανο, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Από το 1925 φοίτησε στο εξατάξιο γυμνάσιο της Έδεσσας μέχρι το Γενάρη του 1929, που μαθητής της Δ΄ τάξης απεσύρθη, όπως σημειώνεται στο Γενικό Έλεγχο του σχολείου. Μικρός μαθητής, εργαζόταν τα καλοκαίρια στα βλαχοχώρια της Άνω Αλμωπίας κάνοντας το δάσκαλο. Για να επιβιώσει έκανε διάφορες άλλες δουλειές ( λαντζιέρης, λούστρος, ψάλτης, εργάτης στα έργα του Γαλλικού ποταμού ). Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και εντάχθηκε στο ΕΑΜ, όπου διετέλεσε και γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου εξορίστηκε στη Μακρόνησο και τον Άη Στράτη και το 1958 πέρασε από δίκη για το βιβλίο του Βουρκωμένες μέρες.

Από το 1958 ως τη μεταπολίτευση του 1974 έζησε αυτοεξόριστος στη Ρουμανία, ενώ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου του είχε αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια. Πέθανε στην Αθήνα, ενώ οδηγούσε, από καρδιακή προσβολή. Την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία πραγματοποίησε γύρω στο 1930 με δημοσιεύσεις ποιημάτων και διηγημάτων στο περιοδικό Νέα Εστία. Το 1938 εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων Τα πλοία δεν άραξαν, για την οποία τιμήθηκε με το Μέγα Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας. Τιμήθηκε επίσης με το βραβείο της Χρυσής Δάφνης Πανευρώπης ( Παρίσι, 1951). Το σύνολο του έργου του καλύπτει όλα σχεδόν τα είδη του γραπτού λόγου (πεζογραφία, ποίηση, δοκίμιο, θέατρο, παιδική λογοτεχνία, μετάφραση κ.α.).

Ο Μενέλαος Λουντέμης ανήκει στους έλληνες λογοτέχνες του μεσοπολέμου που στράφηκαν προς τον κοινωνικό ρεαλισμό. Η ιδιοτυπία του έργου του έγκειται στον “ερασιτεχνικό” τρόπο γραφής, τον οποίο υπηρέτησε εν πλήρη συνειδήσει, καθώς ο ίδιος υποστήριζε πως δε τον ενδιαφέρει η Τέχνη αλλά η καταγραφή της πραγματικότητας και η κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας. Παρόλα αυτά στο σύνολο του έργου του δεσπόζει η τάση του να στρέφεται εξ’ ολοκλήρου γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο-αφηγητή (που συνήθως παραπέμπει στον ίδιο το συγγραφέα), που ανήκει στους περιθωριακούς τύπους των καταπιεσμένων κοινωνικά στρωμάτων και το οποίο μας δίνει την προσωπική του οπτική της μοναξιάς, του ανεκπλήρωτου του έρωτα και της δυστυχίας του κόσμου.

Το έργο του είναι έντονα επηρεασμένο από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία του ρεύματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (Κνουτ Χάμσουν, Μαξίμ Γκόργκι, Παναΐτ Ιστράτι κ.α.): ρεαλιστική απεικόνιση τοπίων και προσώπων με έντονη αισθηματολογία που αγγίζει κάποτε το μελοδραματισμό, βιωματική γραφή, ηθογραφικά και συμβολικά στοιχεία. Σε έργα του όπως το Συννεφιάζει και το Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα αξιοσημείωτη είναι η ψυχογραφική τεχνική του που δημιουργεί ολοκληρωμένους, ζωντανούς χαρακτήρες, οι οποίοι συναπαρτίζουν μια ολόκληρη μικρή κοινωνία, και η αφηγηματική δύναμη.

Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Μενέλαου Λουντέμη βλ. Ζήρας Αλεξ., «Λουντέμης Μενέλαος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986 και Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Μενέλαος Λουντέμης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ε΄, σ.232-252. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.

ΕΡΓΑ

Ι. Διηγήματα
Τα πλοία δεν άραξαν. Αθήνα, Γκοβόστης, 1938.
Περιμένοντας το ουράνιο τόξο. Αθήνα, 1940.
Γλυκοχάραμα. Αθήνα, 1944.
Αυτοί που φέρανε την καταχνιά. Αθήνα, Κορυδαλλός, 1946.
Βουρκωμένες μέρες. Αθήνα, 1953.
Το τραγούδι των διψασμένων. Αθήνα, Δωρικός, 1966

ΙΙ. Μυθιστορήματα
Έκσταση· μυθοφαντασία. Αθήνα, Αετός, 1943.
Καληνύχτα ζωή…· Μυθιστόρημα. Αθήνα, Οι φίλοι του βιβλίου, 1946.
Συννεφιάζει. Αθήνα, Γκοβόστης, 1948.
Τα πλοία δεν άραξαν. Αθήνα, βιβλιοπωλείο Πέτρου Πατσιλινάκου, 1953 (έκδοση γ΄).
Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα. Αθήνα, Δίφρος, 1956-1957.
Οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος. Αθήνα, Μόρφωση, 1956.
Τότε που κυνηγούσα τους ανέμους. Αθήνα, Δίφρος, 1956.
Οδός Αβύσσου αριθμός 0. Αθήνα, Βιβλιοεκδοτική, 1962.
Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα. Αθήνα, Κέδρος, 1963 ( και έκδοση γ’ εκ νέου επεξεργασμένη Αθήνα, Δωρικός, 1966).
Η φυλακή του κάτω κόσμου. Αθήνα, Δωρικός, 1964 (;).
Θυμωμένα στάχυα. Αθήνα, Δωρικός, 1965.
Οι σαρκοφάγοι - Το κρασί των δειλών. Αθήνα, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1965 (και έκδοση β΄με τίτλο Οι τουρκοφάγοι - Το κρασί των δειλών. Αθήνα, Δωρικός, 1966 (;))
Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχα · ΣαρκοφάγοςΙΙ. Αθήνα, Δωρικός, 1974 (έκδοση β’).
Ο άγγελος με τα γύψινα φτερά · ΣαρκοφάγοςΙΙΙ. Αθήνα, Δωρικός, 1974.
Της γης οι αντρειωμένοι. Αθήνα, 1976.

ΙΙΙ.Βιογραφίες
Ο λυράρης (Μιλτιάδης Μαλακάσης). Αθήνα, Δωρικός, 1974.
Ο κονταρομάχος (Κώστας Βάρναλης). Αθήνα, Δωρικός, 1974.
Ο εξάγγελος (Άγγελος Σικελιανός). Αθήνα, Δωρικός, 1976.

ΙV. Ποίηση
Κραυγή στα πέρατα· Ποιήματα. Αθήνα, Παλμός, 1954.
Τραγουδώ για την Κύπρο· Ποίημα. Αθήνα, Μόρφωση, 1956.
Το σπαθί και το φιλί. Αθήνα, Δωρικός, 1967.
Κοντσέρτο για δυο μυδράλλια κι ένα αηδόνι. Αθήνα, Δωρικός, 1973.
Οι εφτά κύκλοι της μοναξιάς. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
Θρηνολόι και άσμα, για το σταυρωμένο νησί. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
Πυρπολημένη μνήμη. Αθήνα, Δωρικός, 1975

V. Θέατρο
Οι κεραυνοί ξεσπούν. Αθήνα, Κάδμος, 1958.
Οι αρχιτέκτονες του τρόμου. Αθήνα, Δωρικός, 1966
Ανθισμένο όνειρο. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
Ταξίδια του χαμού. Αθήνα, Δωρικός, 1975.
Πικρή θάλασσα · Ελληνική θαλασσογραφία, θεατρικό σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Δωρικός, 1976.
Θα κλάψω αύριο · Σκηνικό ρομάντσο. Αθήνα, Δωρικός, 1975
Οι Δήμιοι με τ’ άσπρα γάντια. Αθήνα, Δωρικός, 1978.

VΙ. Ταξιδιωτική λογοτεχνία
Μπατ-Τάι. Αθήνα, Δωρικός, 1966.
Ταξίδι στην απεραντοσύνη - Οδοιπορικό. Αθήνα, δωρικός, 1976

VΙΙ. Πολιτικά δοκίμια
Ο μεγάλος Δεκέμβρης. Αθήνα, Μαρής-Κοροντζής, 1945.

VΙΙΙ. Παιδική λογοτεχνία
Ο Ηρακλής. Αθήνα, Δωρικός, 1976.
Ο Δαίδαλος · Εικονογράφηση Γ.Πανετέα. Αθήνα, Δωρικός, χ.χ.
Ο Θησέας. Αθήνα, Δωρικός, χ.χ.

IΧ. Μετάφραση
Εουτζέν Ζεμπελεάνου, Το λουλούδι της στάχτης· Ποιήματα. Αθήνα, Δωρικός, 1974.
Χορία Λοβινέσκου, Άσπιλα και αμόλυντα · Κοινωνική σάτιρα σε δύο μέρη. Αθήνα, Δωρικός, 1975.