Να κάνω μια παρατήρηση: το μεμονωμένο έργο δεν είναι απαραίτητα αντανάκλαση των "πιστεύω" του ίδιου του καλλιτέχνη. Αυτό δεν το λέω επειδή πιστεύω ότι πρέπει να είναι έτσι (αυτό θα μπορούσε να είναι και ενδιαφέρον προς συζήτηση), αλλά υπάρχουν λόγοι που είναι έτσι τα πράματα. Ένας καλλιτέχνης μπορεί να γράψει πράγματι ένα τρυφερό ερωτικό τραγούδι, κατά παραγγελία της δισκογραφικής του. Άρα το κίνητρο της δημιουργίας του αμέσως μετατοπίζεται. Το ότι το βράδυ έδειρε τη γυναίκα του, δεν αναιρεί την ομορφιά και τη διειδυτικότητα του τραγουδιού. Γιατί μπορεί αυτός, ως γνώστης της τέχνης του, να συγκινεί άλλους, χωρίς να πιστεύει αυτό που λέει. Επομένως μπορεί σε σχετικό βαθμό να αυτονομηθεί ένα δημιούργημα απ' το συνολικό τρόπο σκέψης ενός μουσικού, ας πούμε;
Σ' αυτό το ερώτημα εγώ απαντώ θετικά. Διαφωνώ στην απόλυτη αυτονόμηση. Σε ρήσεις του τύπου: "Τούτος εδώ είναι μ.....ς αλλά παρ' όλ' αυτά μεγάλος καλλιτέχνης!" Η κοσμοθεωρία, ο τρόπος που βλέπει ένας άνθρωπος τα πράματα, με τον ένα ή άλλον τρόπο, εκδηλώνονται στην τέχνη του, στο σύνολο της. Δε μπορεί να διχαστεί ένας άνθρωπος με τέτοιον τρόπο. Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι διαδικασία επουράνια, αποκομμένη απ' την ιδεολογική σκοπιά του δημιουργού της.
Το ζήτημα είναι να ιδωθεί αυτή η δημιουργία διαχρονικά και στην κίνησή της. Όχι σε στιγμιότυπα. Να δούμε πού το πήγαινε τελικά αυτός ο άνθρωπος. Τότε πιστεύω θα εξηγήσουμε με καλύτερο τρόπο το αυθεντικό ή όχι της τέχνης του, στο σύνολό της. Ακόμα και σε περιπτώσεις εκφυλισμού. δε μπορείς να γυρίσεις το χρόνο 30 χρόνια πίσω και να πεις: "Άρα ήταν σκάρτος εξαρχής, το έργο του τελικά δε λέει μία", γιατί οι άνθρωποι αλλάζουν και πρέπει να δούμε το γιατί.
Τώρα , αν στο ερώτημα της συζήτησης εμπεριέχεται η κρυφή επιθυμία να μην κρίνουμε τους καλλιτέχνες γιατί είναι "ιδιαίτερα πλάσματα" λέω το εξής: το μανάβη που θα σου πουλήσει σάπια φρούτα δε θα τον συγχωρήσεις εύκολα. Δεν το λέω αυτό για να ανάξω το έργο τέχνης σε καταναλώσιμο προϊόν, όσο για να τονίσω την κοινωνική του χρησιμότητα.
