Quote: |
|
Ωραίο αυτό το παλιό θεματάκι και πάντοτε επίκαιρο (βλέπε Λαζόπουλος)...
Το πρώτο που παρατηρεί ο καθένας σ' αυτές τις συζητήσεις είναι η αποστροφή προς την ηθική και την ηθικολογία. Ηθικές αξίες είναι ένα σύνολο συμβατικών κανόνων που χρησιμοποιήσουμε , εμείς τα κοινωνικά σύνολα (οικογένεια, παρέα, κοινότητα, κράτος, έθνος, φυλή κλπ.) για να κωδικοποιήσουμε την ατομική συμπεριφορά και λειτουργία κάθε μέλους, κατά την συμβίωσή μας σε έναν κοινό τόπο. Προς τί αυτή η αποστροφή προς την ηθική;
Το αστείο, βέβαια, είναι ότι όλοι προσπαθούν να αποηθικοποιήσουν τη συζήτηση, χρησιμοποιώντας ηθικολογικές προεκτάσεις και επιχειρήματα...
Το φλέγον ζήτημα πάντοτε παραμένει εκείνο "των ορίων της τέχνης". Προσωπικά βρίσκω το παραπάνω ζήτημα άνευ λογικής αξίας, μια και δεν έχει καθοριστεί, ούτε και περιγραφεί κατά προσέγγιση το "τί είναι τέχνη". Έννοιες που σχετίζονται με την τέχνη, είναι εξίσου αφηρημένες, όπως ελευθερία, έκφραση, λογο-κρισία, σεβασμός κλπ. Η κοινωνική μας ύπαρξη ως φυσική εξελικτική κατάσταση έχει επιφέρει μια τραγική αναγκαιότητα: την αμοιβαιότητα και συνάφεια ακαθόριστων και ασαφών εννοιών. Άλλωστε, αυτό είναι και το νόημα της εν-νοιας: ξεφεύγει από το επίπεδο του αισθητού και εισέρχεται στο επίπεδο του νοητού.
Η σύγχρονη μορφή της νοούμενης ελευθερίας, έχει περίπου ως εξής: την πρακτική της εφαρμογή και την πνευματική της υπόσταση. Η πρώτη εμπίπτει στο αισθητικό πεδίο και την φυσική κατάσταση του υποκειμένου- αντικειμένου. Περιπτώσεις καταπατήσεως αυτής της μορφής ελευθερίας είναι η δουλεία, η φυλάκιση, η φίμωση... Η δεύτερη αφορά το σύνολο των εννοιών που δεν έχουν σχέση με τον υλικό κόσμο, αλλά αντανακλούν σ' αυτόν σε μία συμπτωματολογική κατάσταση "των νοητών σκιάσεών" τους. Σε παραβιάσεις αυτής της μορφής ελευθερίας ανήκουν η εξύβριση, η παρενόχληση, ο καταναγκασμός κλπ. κατά τις οποίες περιορίζεται το άυλο κοινωνικό "είναι" του ανθρώπου, που αποτελεί σύνολο εννοιών σε κατάσταση Λόγου. Έτσι, πχ. παλαιότερα ο ψυχολογικός εμπαιγμός ενός μέλους οικογένειας θεωρούνταν όχι μόνο μη επιλήψιμος, αλλά και επιθυμητός, μιας και το άμεσο ορατό αποτέλεσμα ήταν ο νέος να "σκληραγωγηθεί" και να μην πέφτει θύμα εκμετάλλευσης από τρίτους. Ας σκεφτούμε απλώς ότι η εξύβριση, στην ουσία δεν μας προκαλεί κάποια άμεση αλλαγή στη φυσική κατάσταση (σωματική βλάβη, ακινησία κλπ.), αλλά αυτή η αλλαγή σχετίζεται με τον τρόπο που συμμετέχουμε στην κοινωνία (κοινωνικό "είναι", ΑΞΙΟπρέπεια, αποδόμηση κοινωνικής προσωπικότητας κλπ.).
Οι νόμοι μας, και οι περισσότερες σύγχρονες ηθικές αξίες, έχουν άμεση σχέση με την πρώτη μορφή ελευθερίας, ενώ σχετίζονται με τη δεύτερη μόνο ως προς τη συμπτωματολογία της. Εκεί ακριβώς γίνεται το μεγάλο "μπέρδεμα". Η κατάχρηση της σάτιρας αφορά τη δεύτερη μορφή/έννοια της ελευθερίας, της οποίας είμαστε μάρτυρες μόνο συμπτωματολογικά και μάλιστα σε βαθμό που ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί διαφορετικά. Η σάτιρα είναι μία κατάσταση "επίθεσης" στο κοινωνικό "είναι" ανθρώπου ή κοινωνικού συνόλου. Ο στόχος της σάτιρας είναι το σύνολο των ανθρώπων που απολαμβάνουν αναγνωρισιμότητας εξαιτίας του μεγέθους του κοινωνικού "είναι" που διαθέτουν, είτε στιγμιαία, είτε για μεγάλο διάστημα (ενίοτε και δια βίου). Ο λόγος για τον οποίο ο λαός πάντοτε απολάμβανε και μάλιστα με φέρον αίσθημα κάθαρσης τη σάτιρα, είναι εξισορροπιστική τάση που φέρει και στοχεύει στον άμεσο συσχετισμό μεταξύ του "κοινωνικού είναι" των επιφανών ανθρώπων και των κοινωνικών ανισοτήτων. Έτσι, ενώ ο κάθε λαϊκός άνθρωπος παλεύει καθημερινά στο μεροκάματο και την ανασφάλεια, ο "κοινωνικά αναγνωρίσιμος" έχει περισσότερα από όσα μπορεί να του αναγνωρίσει ως "ανεκτά" ο λαός, ο οποίος ανήμπορος να αντιδράσει εκτονώνεται σπασμωδικά σε σατιρικές παραστάσεις (και όχι μόνο...το σύνολο της τέχνης και του αθλητισμού αρχίζει να γίνεται ακραίο).
Το σημαντικό, κατά την άποψή μου, είναι το μέτρο εχυδαϊσμού της σάτιρας (άμεσες επιθέσεις, εκχυδαϊσμοί, βωμολοχίες). Όσο οξύτερη είναι η σάτιρα, τόσο πιο κοντά βρίσκεται μία κοινωνία στην "ώρα μηδέν". Άλλωστε, προκύπτει άμεσα από τον παραπάνω ειρμό: η αποδοχή και επιδοκιμασία της σάτιρας με αυξημένη οξύτητα σημαίνει αυτομάτως ότι οι κοινωνικές ανισότητες βρίσκονται σε οριακά σημεία για την κοινωνική συνοχή. Όλοι εκθειάζουν τον Αριστοφάνη για τo τεχνικό μέρος της συγγραφικής απόδοσης, σαν να ήταν παντελώς αποκομμένος από τη χωροχρονική πραγματικότητα. Λησμονούν ότι η εποχή του Αριστοφάνη σηματοδοτεί την κατάρρευση ενός τεράστιου πολιτισμού. Η σάτιρα του Αριστοφάνη σχετίζεται με την παρακμή και αντίστροφη μέτρηση του Αρχαίου Ελληνισμού (4ος αιώνας π.Χ.)* ... αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που είναι τόσο ακραία και ακανθώδης...
Για να κλείσω την μακρυ-τυπία μου... η ανάπτυξη της ακραίας σάτιρας δε με απασχολεί σε επίπεδο προσώπων (Πανούσης, Λαζόπουλος, Μητσικώστας κλπ). Με απασχολεί σε κοινωνικό επίπεδο. Το γεγονός ότι η σατιρική επίθεση στον Κούγια, τον Νταλάρα, τους πολιτικούς κλπ. έχει τόση απήχηση και σηκώνει θύελες ενθουσιασμού (σε βαθμό έκρηξης θυμικού), σημαίνει πολλά για την κοινωνική ψυχολογία του τόπου μας (και όχι μόνο). Υπό αυτήν την άποψη, κάθε σάτιρα είναι θεμιτή, εφόσον κάθε ανισότητα έχει νομιμοποιηθεί...
* Ο Κορνήλιος Καστοριάδης επισημαίνει ότι η χρονολογική εποχή που ορίζουμε ως "Αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός" επικεντρώνεται μεταξύ 8ου και 5ου αιώνα π.Χ., και είναι η περίοδος με το αυξημένο ενδιαφέρον από άποψης τεχνών, πολιτισμού, επιστήμης κλπ.
[ Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/την : StavmanR στις 28-05-2008 14:32 ]