Τα μπλοκάκια του Ρίτσου
της Παρής Σπίνου
Πολλές φορές είχε έρθει ο Γιάννης Ρίτσος αντιμέτωπος με τον θάνατο, από την περίοδο της Κατοχής ακόμα, στα δύσκολα χρόνια της εξορίας αλλά και της Χούντας όταν οι γιατροί διέγνωσαν καρκίνο. Κι όμως, όπως έχει πει η κόρη του Ερη Ρίτσου, αρνιόταν να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο αυτό. Δεν είχε ασχοληθεί με το θέμα του αρχείου του, που είχε γνωρίσει πολλές απώλειες.
«Οσο ακόμα ζούσε, μου έλεγε έλα στο σπίτι μου να αρχειοθετήσεις. Πόσο χρειάζεσαι, μία εβδομάδα;» θυμάται η βιογράφος του Αγγελική Κώττη. Ούτε μία εβδομάδα, ούτε ένας μήνας, αλλά 14 ολόκληρα χρόνια χρειάστηκε η έμπειρη δημοσιογράφος για να ταξινομήσει αυτόν τον πνευματικό θησαυρό των 804 χειρογράφων που τελικά βρήκε στέγη στο Μουσείο Μπενάκη.
Και να που το μουσείο δεν έχασε χρόνο, δίνοντας την ευκαιρία στον κόσμο να δει σε μια έκθεση μια επιλογή από τα χειρόγραφα του κορυφαίου ποιητή, τις πρώτες εκδόσεις και μεταφράσεις έργων του, σπάνιες φωτογραφίες αλλά και τις εικαστικές δημιουργίες-πέτρες και ξύλα στις οποίες έδινε ανθρώπινες μορφές.
«Ο ποιητής και ο πολίτης Γιάννης Ρίτσος» είναι ο τίτλος της έκθεσης που εγκαινιάζεται μεθαύριο στο νέο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς και πλαισιώνεται από ένα συνέδριο που έχει στόχο να αναδείξει την ποίησή του αλλά και τη θέση του στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Θα πάρουν μεταξύ άλλων μέρος οι: Δ. Μαρωνίτης, Γ. Δάλλας, Γ. Γιατρομανωλάκης, Τζ. Μαστοράκη, Ρ. Μπίτον, Μ. Βίτι, Χ. Βλαβιανός, Π. Μπουκάλας, κ.ά.
Τα «χειρόγραφα της εξορίας», γραμμένα «κάτω από τη μύτη των φρουρών και με τη λόγχη στο πλευρό», όπως ο ίδιος έχει σημειώσει, θα εκτεθούν. Η «Ισμήνη» αποτυπωμένη σ ένα χαρτί ποτισμένο από τη θάλασσα. Τα πρώτα σχεδιάσματα από τα «Λιανοτράγουδα» γραμμένα με μολύβι. Ενα θεατρικό έργο, που εθεωρείτο χαμένο: έχει τίτλο «Η Αθήνα στ' άρματα», το είχε γράψει μέσα σ' ένα φορτηγό πηγαίνοντας από τα Τρίκαλα στην Κοζάνη και συνδέεται με την αποχώρηση του ΕΛΑΣ.
Τρεις σημαντικές καταστροφές έχουν γνωρίσει τα χειρόγραφα του Ρίτσου: Στην περίοδο της Κατοχής και της 4ης Αυγούστου είχε δώσει κάποια από τα μπλοκάκια του σε γνωστούς του να τα φυλάξουν, αλλά τελικά όταν και οι ίδιοι κινδύνεψαν, τα κατέστρεψαν.
Μετά τα Δεκεμβριανά, ο ποιητής εγκατέλειψε το σπίτι της οδού Παπαναστασίου παίρνοντας μαζί του χειρόγραφα της Πολυδούρη και ένα μαντολίνο. Τότε χάθηκαν οι οικογενειακές του φωτογραφίες και ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα 1.000 σελίδων με τίτλο «Στους πρόποδες της Σιωπής».
Ομως και ο ίδιος ο Ρίτσος είχε καταστρέψει χειρόγραφα. Ηταν την επταετία, σε κατ' οίκον περιορισμό στο Καρλόβασι, όταν έμαθε πως έχει καρκίνο. Σε μια κίνηση απόγνωσης πέταξε όλα τα μισοτελειωμένα έργα του, νομίζοντας ότι δεν θα προλάβει να τα ολοκληρώσει. Τα χειρόγραφα, πάλι, από τη «Ρωμιοσύνη» και τον «Επιτάφιο» έχουν χαθεί γιατί ο ποιητής δεν τα πήγε να τα πάρει από το τυπογραφείο.
Βάζοντας σε τάξη το αρχείο η Α. Κώττη βρήκε δεκάδες μικρά μπλοκάκια, τα περισσότερα χρονολογημένα, με την πρώτη ή δεύτερη γραφή δημοσιευμένων έργων. Δερματόδετα είναι τα βιβλία που έχουν τελική γραφή, με πιο πολυτελές αυτό που περιλαμβάνει «Το τερατώδες αριστούργημα». Υπάρχουν όμως και τα «αποστρατευμένα», όπως χαρακτήριζε ο ίδιος τα ποιήματα που ήθελε να πετάξει.
Η ίδια τον θυμάται στο ρετιρέ της οδού Κόρακα να κάθεται στον
δερμάτινο καναπέ και να γράφει με πένα ακουμπώντας σε ένα λουστραρισμένο σανίδι. «Ξυπνούσε νωρίς το πρωί και μπορεί να έγραφε για ώρες, άγρυπνος και διψασμένος. Υπήρχαν όμως και περίοδοι, όπως μετά τον θάνατο του Κατράκη, που δεν μπορούσε να αγγίξει την πένα του», λέει.
Κοντά στο σπίτι του υπήρχε ένα σχολείο και συχνά οι μαθητές τού ζητούσαν αυτόγραφα. «Αγαπούσε τα παιδιά, τους φίλους του. Αγαπούσε τους ανθρώπους, αλλά πάνω από όλα έβαζε τα έργα του. Τα είχε σαν παιδιά του».
25/09/2005 (enet.gr)
Και ζωγραφιστές πέτρες του ποιητή θα συμπεριλάβει η έκθεση.
