Παύλο
Καταρχήν, για την πρώτη μας "διαφωνία", όπως λες:
Η αλήθεια είναι ότι έχω διαφορετική παράσταση στο μυαλό μου για την έννοια της αγάπης. Δεν τα θεωρώ τα πάντα αγάπη. Μπορεί να υπάρχουν στοιχεία που μπορεί, με κατάλληλες προϋποθέσεις, να εκδηλωθούν ως αγάπη αλλά όχι από μόνα τους αυτούσια. Θα επιμείνω λοιπόν πως η αγάπη, είτε αυτή που λειτουργεί ως ενέργεια προς τους γύρω μας είτε αυτή που λειτουργεί ως ενέργεια από εμάς προς τον εαυτό μας, χρειάζεται ένα στοιχείο, που το θεωρώ ως "εκ των ων ουκ άνευ" για να της προσδώσει πράγματι τα χαρακτηριστικά της ενέργειας της αγάπης. Κι αυτό είναι να "διέρχεται" μέσω των τρίτων, να "στοχεύει" έμμεσα στους τρίτους ή όπως αλλιώς θες πες το. Οποιαδήποτε θετική ενέργεια στρέφουμε προς τον ευατό μας, όπως είναι και η συλλογή γνώσεων, η πνευματική μας πρόοδος, το ενδιαφέρον μας για την υγεία μας, μπορεί να μοιάζει με πράξη αγάπης για τον εαυτό μας, αλλά για μένα δεν είναι, όσο μέσα της δεν κρύβει και το ενδιαφέρον για τους ανθρώπου γύρω μας. Θα την έλεγα λοιπόν ενδιαφέρον, νοιάξιμο, σεβασμό για την ανθρώπινη ύπαρξή μας, αλλά όχι αγάπη για τον εαυτό μας. Και να ένα απλό παράδειγμα για να εξηγήσω το "γιατί" το κάνω αυτό: Όταν συγκεντρώνω γνώσεις αυτό είναι καταρχήν μία θετική ενέργεια που στρέφω στον εαυτό μου, όμως επειδή "από τον καρπό αναγνωρίζεις και το δέντρο", τις γνώσεις μου αυτές στη συνέχεια μπορώ να τις χρησιμοποιήσω ενάντια στους άλλους και όχι προς όφελος του κόσμου γύρω μου. Όταν όμως χρησιμοποιώ τις γνώσεις μου ενάντια στους άλλους, π.χ. χρησιμοποιώ την επιστήμη και μαθαίνω πώς να φτιάχνω βόμβες, τότε στρέφομαι κι εγώ ενάντια στον εαυτό μου, γιατί όχι μόνο βλάπτομαι από το ότι μπαίνω στη διαδικασία να φτιάξω ένα φονικό όπλο που ξέρω ότι θα έχει κόστος σε ανθρώπινες ζωές αλλά μπορεί κι εγώ άμεσα να κινδυνέψω, όταν ο "εχθρός" μου θα χρησιμοποιήσει την ίδια αυτή ιδέα που είχα, να κατασκευάσω βόμβες, εναντίον μου. Μπορώ να πω άμεσα και χωρίς προϋποθέσεις ότι χωρίς καμιά δεύτερη κουβέντα είναι πάντα πράξη αγάπης στον εαυτό μου η παροχή γνώσεων, όταν αυτές οι γνώσεις - αν δεν υπάρχει η προϋπόθεση ωφέλιμης χρησιμοποίησής τους για τους ανθρώπους γύρω μου - μπορεί να βλάψουν ακόμα κι εμένα τον ίδιο;
Ως προς τη δεύτερη "διαφωνία" μας.
Νομίζω ότι διαπιστώνεις αντιφάσεις στα λόγια μου, γιατί δεν έλαβες υπόψη σου το πώς όρισα εγώ την αγάπη.
Έτσι λοιπόν, για μένα η πρώτη σχέση που αναφέρεις δεν ισχύει καν. Πιο απλά: "ένας άνθρωπος που "αγαπά", όπως λες, τον ευατό του, αλλά δεν αγαπά τους άλλους", για μένα δεν "αγαπά" (γιατί στην αγάπη έχω δώσει μόνο όρισμένα στοιχεία και όχι τα πάντα, έτσι ώστε να διέρχεται πάντα μέσω των άλλων). Μπορεί να φροντίζει, να νοιάζεται και να ενδιάφέρεται, να σέβεται τον εαυτό του αλλά όχι απαραίτητα να αγαπά. Γιατι η αγάπη πριν απ' όλα, κατά τη γνώμη μου προϋποθέτει διάθεση και μοίρασμα. Μοίρασμα όμως στο ίδιο και το αυτό πρόσωποδε νομίζω ότι νοείται. Επομένως για μένα, άνθρωπος που αγαπά τον ευατό του αλλά δεν αγαπά τους άλλους, δεν υπάρχει. Υπάρχει μόνο - για μένα πάντα - το εξής μοντέλο: ότι άνθρωπος ο εγωιστής και φιλάρεσκος, αυτός είναι που δεν αγαπά τους άλλους. Επομένως δε νομίζω ότι υπάρχει αντίφαση.
Πέραν από αυτό, εσύ βάζοντας στην αγάπη για τον εαυτό μας και τα στοιχεία που προανέφερες (γνώσεις, πνευματική πρόοδο, υγεία κ.λ.π.) θέλησες να αποδείξεις ότι η αγάπη για τον εαυτό μας είναι η προϋπόθεση της αγάπης μας και για τους άλλους.
Προϋπόθεση τι σημαίνει;
ότι για να υπάρξει μια κατάσταση πρέπει απαραίτητα να υπάρχει κάποια άλλη συγκεκριμένη. Αυτή η τελευταία είναι που λειτουργεί ως προϋπόθεση.
Αυτό όμως είναι σα να λες ότι μόνο όταν έχω γνωσεις, μόνο όταν έχω πνευματικό πλούτο, μόνο όταν έχω υγεία κ.λ.π. - στοιχεία που όρισες ως αγάπη για τον εαυτό μας - μπορώ να αγαπήσω και τους άλλους. Δεν είναι πιο λογικό να πω: μόνο όταν έχω γνώση μπορώ να πετύχω καλύτερη θέση ή καλύτερη αξιολόγηση, μόνο όταν έχω υγεία μπορώ να κάνω και άλλα πράγματα δραστήρια στη ζωή μου, από το να πώ ότι μόνο όταν έχω αυτά μπορώ να αγαπήσω τους άλλους;
Θέλω να πω ότι υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ των δύο στοιχείων στη σχέση. Κι αυτό φαίνεται απ' την αντιστροφή της σχέσης, βάζοντας υποθετικά ερωτήματα:
Δηλαδή:
- αν δεν έχω γνώσεις, δεν μπορώ να αγαπήσω τους άλλους;
- αν δεν έχω υγεία, δεν μπορώ να αγαπήσω τους άλλους;
Νομίζω, ότι η απάντηση είναι ευνόητη και μας τη δίνει η ίδια η ζωή.
Όλ' αυτά που ορίζεις ως αγάπη για τον εαυτό μας, δε θα έλεγα ότι είναι προϋπόθεση να αγαπήσουμε τους άλλους αλλά, όπως είπα πριν, ότι είναι στοιχεία που θα μπορούσαν, μόνο υπό προϋποθέσεις, να χρησιμοποιηθούν για να φτάσουμε στην αγάπη για τους άλλους. Και ποιές είναι αυτές οι προϋποθέσεις; Να λάβουν πράγματι τη μορφή των στοιχείων που ταιριάζουν στην αγάπη για τον εαυτό μας. Δηλαδή: αν τις γνώσεις μου, για παράδειγμα, επιτρέψω στον εαυτό μου να κατανοήσει ότι τις έμαθα όχι για να καταστρέψω αλλά για να ωφελήσω τον κόσμο και όχι για να τις κρατήσω για μένα αλλά για να τις μοιράσω, τότε γίνεται αυτό που εγώ το λέω: "ταυτόχρονη σχέση" ή αμφίδρομη, όπως λες εσύ. Τότε, δίνοντας αυτήν την κατεύθυνση στην ωφλιμη ενέργεια των γνώσεων, τις οποίες έδωσα στον εαυτό μου: αγαπώ πράγματι τον εαυτό μου, καθώς (ή επειδή..., ή και γι' αυτό...) αγαπώ και τους άλλους. Η σχέση αιτίου - αιτιατού νομίζω ότι χάνεται και επομένως και η σχέση πρώτου και δεύτερου.
Υ.Γ. Και μια μικρή ακόμα παρατήρηση ειδικά ως προς το σχόλιο που αναφέρεις για τους ερημίτες. Απ' όσες εμπειρίες έχω εγώ στη ζωή μου, ο ερημίτης (και εννοώ ασφαλώς ο ερημίτης μοναχός) όχι απλώς αγαπά τον κόσμο αλλά συχνά νοιάζεται περισσότερο και από τον πιο στενό συγγενή μας, για εμάς. Είναι πολλές οι ιστορίες και τα παραδείγματα ερημιτών (βλ. Αγ. Αντώνιος, Αγ. Ιωάννης της Ρίλας, Αγ. Θωμάς τον εν Μαλεώ, Άγιος Σέργιος Ραντονέζ, Αγ, Σεραφείμα του Σαρώφ, Γέροντας Παϊσιος και πολλοί άλλοι) που στον ερημικό τους τόπο συγκέντρωναν πλήθος κόσμου, από το πρωί ως το βράδυ, ακουγοντας τα προβλήματα και τις σκέψεις τους και συζητώντας μαζί τους και βοηθώντας τους με όσα μέσα είχαν, για να νιώσουν καλύτερα ή να ανοίξουν νέους δρόμους στη σκέψη και στην καρδιά τους. Ένας άνθρωπος που δεν αγαπά τους ανθρώπους θα άγγιζε με τόση υπομονή, επί χρόνια, τις ανάγκες, τα προβλήματα αλλά και απλώς την όρεξη για συζήτηση των ανθρώπων; Αλλά και οι ερημίτες εκείνοι που επέλεξαν την πλήρη απομόνωση, οι περισσότεροι τουλάχιστον, βρίσκονται κοντά στον κόσμο, δείχνοντας την αγάπη τους, με τον δίκό τους τρόπο, αυτόν που ξέρουν καλύτερα, δηλαδή με την προσευχή. Μπορεί κάποιοι να το περιγελούν ή να το θεωρούν ασήμαντο και μικρό. Εγώ όμως θεωρώ μεγάλη προσφορά να μου παρέχει ο άλλος, ως δώρο, αυτό που ο ίδιος θεωρεί ως το σημαντικότερο στη δική του ζωή και για τον ερημίτη αυτό είναι η προσευχή (Άσε δε που εγώ το θεωρώ σημαντικό και για το λόγο ότι πιστεύω στ' αλήθεια στην επίδραση και τα αποτελέσμα της προσευχής).
Υ.Γ. Είναι ασφαλώς δική μου άποψη ότι η αυτογνωσία μας περνά και μέσω των άλλων κι αυτό γιατί δεν μπορώ να δω τον καθένα μας ξεχωριστά ως ξεκομμένο νησί και εξάλλου, ακόμα κι αν εφευρέθηκαν οι καθρέφτες, το πρόσωπό μου εξακολουθώ να το διακρίνω καλύτερα μόνο μέσα στα μάτια των άλλων...Επομένως μπορεί να είναι δική μου άποψη αλλά νομίζω ότι μπορεί να ωφελήσει και άλλους, που πιθανόν διαφωνούν όπως εσύ.
Για να μην πάρει όμως σε μάκρος χωρίς λόγο αυτή η συζήτηση, έχω την εντύπωση τελιά πώς μπορεί αλλιώς να ονομάζουμε ο καθένας μας την αγάπη για τον ευατό μας, κατ' αποτέλεσμα όμως πάλι και των δύο μας η προϋπόθεση είναι να αποδείξουμε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ αυτής και της αγάπης μας για τους άλλους. Τώρα αν η μία προϋάρχει της άλλης, αν έπεται ή αν έχουν σχέση αμφίδρομη, δε λέω ότι δεν έχει νόημα να το συζητάμε, αλλά έχει περισσότερο φιλολογική σημασία φοβάμαι, παρά πρακτική και κάποιοι με το δίκιο τους θα διαμαρτυρηθούν ότι ψάχνουμε ψύλλους στ' άχυρα...(που εμένα παρεπιμπτόντως, δε μου κάνει κόπο...
)