Η διαδρομή του καφέ των Ζαπατίστας από τη μακρινή Τσιάπας στο κέντρο της Αθήνας
Ο σπόρος της αλληλεγγύης
Το πρωτότυπο όσο και ενδιαφέρον πείραμα ονομάζεται «Ο Σπόρος» και από τον περασμένο Φεβρουάριο έχει ριζώσει στην καρδιά των Εξαρχείων. Εκεί, στην οδό Σπύρου Τρικούπη 21, ένας καλαίσθητος χώρος στεγάζει τις δραστηριότητες της ομώνυμης ομάδας και λειτουργεί ως σημείο συνάντησης και ενημέρωσης, αλλά και διακίνησης κάποιων πολύ ιδιαίτερων προϊόντων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ασφαλώς ο καφές που παράγεται από ζαπατιστικούς συνεταιρισμούς στην Τσιάπας: ανήκει στην ποικιλία αράμπικα, έχει σχετικά χαμηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη και διαθέτει πλούσια γεύση, απαλό άρωμα και οικονομική τιμή. Από το «Σπόρο» μπορούμε ακόμη να προμηθευτούμε κακάο από μια κοοπερατίβα της Βολιβίας, ζάχαρη από την οργάνωση MCCH («Ενώνουμε τα χέρια και εμπορευόμαστε σαν αδέλφια») του Εκουαδόρ, μάτε από το Κίνημα των Χωρίς Γη της Βραζιλίας και τσάι από ανεξάρτητους παραγωγούς της Ινδίας.
«Ο Σπόρος»
Το εγχείρημα έχει ήδη τη μικρή του ιστορία. «Ξεκινήσαμε το φθινόπωρο του 2004», μας αφηγούνται μέλη της ομάδας. «Είχαμε ήδη ακούσει για πρωτοβουλίες που σχετίζονται με ό,τι αποκαλείται "δίκαιο εμπόριο". Σημαντικό ρόλο έπαιξε η επαφή μας με ευρωπαϊκές ομάδες που διακινούν τον καφέ των Ζαπατίστας. Αρχίσαμε έτσι να φέρνουμε τον καφέ αυτόν από τη Γερμανία και να τον διακινούμε σε φίλους και πολιτικούς χώρους, ενώ, παράλληλα, συζητούσαμε για το πώς ακριβώς θέλαμε να προχωρήσουμε. Το Σεπτέμβριο του 2005 είχαμε πια καταλήξει ως προς τη μορφή που θα έπαιρνε η πρωτοβουλία μας και είχαμε αποφασίσει να δημιουργήσουμε και ένα χώρο αποθήκευσης και διακίνησης του καφέ. Θεωρήσαμε ότι η νομική μορφή που μας εξέφραζε περισσότερο, ακόμη και σε επίπεδο συμβολικό, είναι ο συνεταιρισμός, έστω κι αν η επιλογή αυτή, καθώς μάλλον δεν έχει προηγούμενο στην Ελλάδα, αποδείχθηκε πιο δύσκολο να πραγματοποιηθεί από κάποιες άλλες, πιο συνηθισμένες, λύσεις. Συγκροτήσαμε έτσι έναν προμηθευτικό συνεταιρισμό με την επωνυμία "Ο Σπόρος. Συνεταιρισμός για το Εναλλακτικό και Αλληλέγγυο Εμπόριο", στο καταστατικό του οποίου προβλέπεται ρητά ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας του. Το καταστατικό εγκρίθηκε το Νοέμβριο και ο χώρος λειτουργεί από το Φεβρουάριο».
Καθώς ο καφές από την Τσιάπας αποτελεί το βασικό προϊόν που διακινεί η ομάδα, πηγή έμπνευσης και βασικό κίνητρο για τη δραστηριότητά της, ζητούμε να πληροφορηθούμε τη διαδικασία παραγωγής και εξαγωγής του ζαπατιστικού καφέ. Τα μέλη του «Σπόρου» σημειώνουν ότι ο καφές αυτός είναι ο μόνος που πήρε το όνομά του από τους παραγωγούς και όχι από τους αγοραστές του και υπογραμμίζουν ότι πρόκειται για ένα προϊόν που φτάνει στο φλιτζάνι μας κουβαλώντας την ιστορία των ανθρώπων που τον καλλιεργούν, τη ζωή και τον αγώνα τους.
«Υπάρχουν ήδη τρεις συνεταιρισμοί καφέ στην Τσιάπας και τη στιγμή αυτή δημιουργείται και ένας τέταρτος», συνεχίζουν. «Ο κάθε παραγωγός έχει τη μικρή ιδιοκτησία του, αλλά από τη φάση της συγκομιδής και μετά όλοι οι μικροκαλλιεργητές χρησιμοποιούν μια κοινή υποδομή αποθήκευσης, επεξεργασίας, μεταφοράς κ.ο.κ. Οι καλλιεργητές είναι οργανωμένοι σε συνεταιρισμούς ώστε να έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια να αναζητήσουν εναλλακτικές μορφές διάθεσης του προϊόντος τους και να αποφύγουν την εξάρτηση από τους μεσάζοντες και τις πολυεθνικές. Οι συνεταιρισμοί αυτοί λειτουργούν δημοκρατικά και επενδύουν ένα ποσοστό των εσόδων τους σε κοινωφελείς δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα στο αυτόνομο σύστημα εκπαίδευσης και υγείας. Συγκεντρώνουν περίπου τρεις χιλιάδες παραγωγούς, ενώ η ποσότητα καφέ που εξάγεται φτάνει τους περίπου 400 τόνους το χρόνο».
Σύμφωνα με τους συνομιλητές μας, οι συνεταιρισμοί καφέ είναι το πιο χειροπιαστό ίσως παράδειγμα ανάπτυξης εναλλακτικών οικονομικών δομών στην Τσιάπας, ενώ η συγκρότηση και ο τρόπος λειτουργίας τους καθιερώνουν ένα νέο μοντέλο εμπορικής και πολιτικής σχέσης μεταξύ «Βορρά» και «Νότου». Εμπόρευμα με τεράστια αξία, ο καφές κατέχει τη δεύτερη μετά το πετρέλαιο θέση στην παγκόσμια αγορά πρώτων υλών, ενώ από την καλλιέργειά του εξαρτάται η επιβίωση 25 εκατομμυρίων μικρών παραγωγών στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Από τον ιλιγγιώδη τζίρο του προϊόντος μόνον ένα 2% απομένει στους παραγωγούς, ενώ το σύνολο σχεδόν των κερδών καρπώνονται οι μεσάζοντες εμπορίας και επεξεργασίας του καφέ, μεγάλες συνήθως πολυεθνικές. Μετά το 1989, μάλιστα, οπότε καταργήθηκε το σύστημα προστασίας των μικρών παραγωγών, η επιβίωση των καλλιεργητών καφέ έγινε ακόμη δυσχερέστερη. Στο Μεξικό, έβδομη καφεπαραγωγό χώρα στον κόσμο, το 91,7% των 380.000 παραγωγών είναι μικροκαλλιεργητές. Η μεγαλύτερη ποσότητα καφέ προέρχεται από την Τσιάπας, την πιο φτωχή πολιτεία της χώρας, όπου οι ιθαγενείς ως επί το πλείστον καλλιεργητές εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από το συγκεκριμένο προϊόν.
Ο δρόμος του καφέ
Πώς φτάνει ο καφές από την Τσιάπας στην Ευρώπη;
«Ο καφές αγοράζεται επί τόπου από αμερικανικές και ευρωπαϊκές ομάδες που, παρά τις διαφορετικές οργανωτικές επιλογές τους, έχουν κάτι κοινό: νιώθουν αλληλέγγυοι με τους Ζαπατίστας και επιδιώκουν να στηρίξουν έμπρακτα τον αγώνα τους», εξηγούν οι συνομιλητές μας. Και παρατηρούν ότι πρόκειται για συλλογικότητες, συνεταιριστικού συνήθως χαρακτήρα, που συχνά προέρχονται από προϋπάρχουσες ομάδες αλληλεγγύης στους Ζαπατίστας. Αγοράζουν τον καφέ χωρίς τη μεσολάβηση κερδοσκοπικών εταιρειών και συγκροτούν το Δίκτυο Διακίνησης Ζαπατιστικών Προϊόντων (RedProZapa), το οποίο διασφαλίζει στους παραγωγούς μια ελάχιστη σταθερή τιμή που υπερβαίνει κατά πολύ αυτήν της απελευθερωμένης παγκόσμιας αγοράς.
Τη διαδρομή αυτή ακολουθεί όλος ο καφές των Ζαπατίστας;
«Σε μεγάλο βαθμό. Οι παραγωγοί κρατούν ένα μικρό μέρος της παραγωγής τους και το διοχετεύουν στην ντόπια αγορά. Οσο, πάντως, μεγαλώνει το δίκτυο διακίνησης τόσο μεγαλύτερες ποσότητες μπορούν κι αυτοί να στέλνουν στο εξωτερικό. Σε ό,τι τώρα αφορά τις ομάδες ή/και συνεταιρισμούς που διακινούν το προϊόν, είναι σαφές ότι δεν είναι αγοραστές με την τρέχουσα έννοια. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, είναι μια ένωση δεκαέξι καφεκοπτείων, ενώ στην Ευρώπη είναι η ομάδα "Libertad" στη Γερμανία, οι "Ya Basta!" στην Ιταλία, που είναι πολιτική ομάδα και έχουν δημιουργήσει και ένα νομικό πρόσωπο για το σκοπό αυτό κ.ά. Στην Ελλάδα ο καφές έρχεται μέσω Γερμανίας. Ανάμεσα στις ομάδες αυτές υπάρχουν διαφορές, όχι βέβαια ριζικές, καθώς καμιά τους δεν ασκεί εμπόριο με τους κλασικούς όρους. Πολλές ομάδες στην Ευρώπη προμηθεύονται τον καφέ από τις ομάδες που τον εισάγουν σε μεγαλύτερες ποσότητες και τον διακινούν χέρι με χέρι. Αυτό κάναμε κι εμείς στην αρχή, προτού προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα και δημιουργήσουμε ένα χώρο διάθεσης του καφέ. Το σημαντικό είναι ότι ο καφές των Ζαπατίστας όχι μόνο πουλιέται μέσω των εναλλακτικών δικτύων, αλλά διακινείται και στην Ευρώπη μέσω εναλλακτικών δικτύων, είτε αυτό είναι το χέρι με χέρι είτε πρόκειται για χώρους σαν τον δικό μας είτε, τέλος, μέσω μαγαζιών "δίκαιου εμπορίου", "μαγαζιών του κόσμου", όπως συμβαίνει στην Ιταλία. Δεν διατίθεται μέσω εμπορικών κυκλωμάτων και δεν θα τον βρείτε στα ράφια των σούπερ μάρκετ».
Και τι γίνεται με τη συσκευασία του προϊόντος;
«Προς το παρόν ο καφές συσκευάζεται στο εμπόριο, καθώς καμία ομάδα δεν έχει την απαραίτητη υποδομή. Εξαίρεση αποτελεί η ομάδα της Ελβετίας που δημιούργησε δικό της, συνεταιριστικό, καφεκοπτείο. Εμείς παίρνουμε τον καφέ έτοιμο, συσκευασμένο, από την ομάδα της Γερμανίας. Με άλλα λόγια, ο καφές που διακινούμε εδώ εισάγεται από την Τσιάπας στη Γερμανία, όπου κόβεται, καβουρντίζεται και συσκευάζεται».
Εναλλακτικό εμπόριο
Η επόμενη ερώτηση αφορά την οικονομική πλευρά του εγχειρήματος: τι μένει στους παραγωγούς, πώς καθορίζεται η τιμή του καφέ, τι γίνεται με τα ενδεχόμενα «κέρδη» των ομάδων αλληλεγγύης;
«Στους παραγωγούς πηγαίνει κάτι περισσότερο από το ένα τέταρτο της τελικής τιμής», απαντούν οι συνομιλητές μας. «Η ομάδα της Γερμανίας έχει ενσωματώσει στην τιμή πώλησης του καφέ ένα ποσοστό το οποίο στη συνέχεια στέλνει στα Συμβούλια Καλής Διακυβέρνησης στην Τσιάπας. Με την έννοια αυτή, στην Τσιάπας γυρνάει πίσω περίπου το ένα τρίτο. Ενα τρίτο πηγαίνει στα μεταφορικά, φόρους και λοιπά έξοδα και ένα τρίτο στο δίκτυο διακίνησης. Στη δική μας περίπτωση, η διακίνηση του καφέ μάς αφήνει ένα μικρό πλεόνασμα. Ενα ενδεχόμενο θα ήταν να το στείλουμε πίσω στους παραγωγούς. Ενα άλλο, να το διαθέσουμε για την ενίσχυση συνεταιριστικών πρωτοβουλιών στην Ελλάδα που αποβλέπουν στην παραγωγή προϊόντων καθαρών από φυτοφάρμακα, λιπάσματα κ.λπ., καθώς και στη δημιουργία ενός δικτύου καταναλωτών των προϊόντων αυτών. Βρισκόμαστε σε μια διαδικασία συζήτησης αυτών των ζητημάτων. Το εύκολο θα ήταν να στείλουμε πίσω στην Τσιάπας το μικρό μας πλεόνασμα. Πιστεύουμε ωστόσο ότι έχει νόημα να ενισχύσουμε και κάποιες εγχώριες πρωτοβουλίες που σχετίζονται με την εναλλακτική οικονομία».
Για τα μέλη του «Σπόρου», το στοίχημα αφορά τη διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για τη δημιουργία εμπορικών σχέσεων που δεν θα καθορίζονται από το κέρδος των λίγων και θα παραμένουν ανθρώπινες, ικανοποιώντας πραγματικές ανάγκες. «Μπορούμε, τουλάχιστον, να πειραματιστούμε σε ένα διαφορετικό, εναλλακτικό, μοντέλο εμπορίου», σημειώνουν. «Το εμπόριο αυτό στη θέση του κέρδους θα βάζει την αυτονομία και την αξιοπρεπή διαβίωση του παραγωγού, τη βιωσιμότητα της δομής διακίνησης, την ποιότητα του προϊόντος, την προσιτή τιμή για το χρήστη και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Στόχος μας, οι επιμέρους αυτές επιδιώξεις να ρυθμίζονται από σχέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας μεταξύ των εμπλεκομένων και όχι από το "αόρατο" χέρι της αγοράς».
(Ελευθεροτυπία, 17/6/2006)
ΑΘΗΝΑ ,ΣΠΥΡΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ 21 ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΞΑΡΧΕΙΩΝ ΤΗΛ 210 3801375
www.sporos.org
oι τιμες εξαιρετικες και τα προιοντα πρωτης ποιοτητας.Προσωπικα καφε,κακαο,ζαχαρη και τσαι δεν αγοραζω πια απο πουθενα αλλου
....Και πάλι πολύ μικρή η αποζημείωση!!Καλά μωρέ κάνει ο Ευαγγελάτος που τα ξεσκεπάζει και έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο... 
)!
