O Κώστας Καλδάρας στο MusicHeaven

Γράφει ο ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΩΓΛΟΥ (Thanasis-Gioglou)
52 άρθρα στο MusicHeaven

«Με όνομα βαρύ σαν ιστορία». Στίχος του Φίλιππου Γράψα από τον πρώτο δίσκο του Στέλιου Διονυσίου. Είναι ο στίχος που έρχεται αυτόματα στο νου, όταν ακούω το όνομα του Κώστα Καλδάρα. Που δεν είναι μόνο ο γιος του Απόστολου. Ακολουθώντας τη δική του πορεία τα τελευταία 20 χρόνια, έχει παρουσιάσει πολλά και σημαντικά τραγούδια με εξαίρετους ερμηνευτές.


Κώστα το πρώτο πράγμα που θέλω να σε ρωτήσω είναι γιατί εμφανίζεσαι τόσο αραιά στη δισκογραφία;
Για μένα είναι απλά τα πράγματα. Όσο μ’ευχαριστεί κάτι το ακολουθώ. Το τραγούδι είναι επανάσταση, είναι χαρά. Εγώ ασχολήθηκα από αντίδραση στην οικογένειά μου με το τραγούδι. Μην κοιτάς τώρα που λένε όλες οι μητέρες και καλά κάνουν, «πήγαινε να μάθεις πιάνο παιδί μου…» κλπ. Ένας μουσικός αν πει στο παιδί του «πήγαινε να μάθεις μουσική» , είναι σα να του λέει «πήγαινε στα μαγαζιά, στα καταγώγια, να είσαι πίσω από έναν τραγουδιστή, να παίρνεις το μεροκάματό σου και να παρακαλάς για δουλειά». Αυτό συνέβη. Με τους επαγγελματίες αυτό συνέβη…Αλλά  μην το βλέπουμε σαν επάγγελμα… Και προπαντός οι συνθέτες. Γιατί ο συνθέτης είναι δέκα-δεκαπέντε σκάλες παραπάνω, είναι δημιουργός…Πνευματικά και ψυχικά, ευχαριστιέται πολύ περισσότερο, αλλά είναι πολύ παρακάτω σε θέμα οικονομικής αποκατάστασης. Κι έτσι ο Απόστολος ήθελε να ’χω το πτυχίο μου, να είμαι αποκατεστημένος κάπου, ρε παιδί μου…Να ’χω τη δουλειά μου και μετά να κάνω τα πάντα για χόμπυ. Κι έτσι υπήρχε αντίδραση από μένα. Δεν το ‘κανα από αντίδραση το ‘κανα με αντίδραση. Κατάλαβες; Δεν ήθελε κανένας. Εγώ ήθελα αυτό να κάνω, αυτό γούσταρα κι αυτό έκανα. Κι έτσι έγραφα όποτε είχα ανάγκη.


Επειδή δεν κατάλαβα ακριβώς, ο Απόστολος ήθελε να σπουδάσεις μουσική;
Μόνος μου έμαθα κιθάρα…Τη «Νυχτερινή κυβέρνηση» ο Απόστολος την άκουσε όπως την έχεις εσύ. Έτοιμη, σε βινύλιο. Απλά ήταν το δοκιμαστικό.

Αυτή ακριβώς θα ήταν η επόμενη ερώτησή μου… Για την ιστορία αυτού του πρώτου σου δίσκου που κυκλοφορεί το 1988.
Είχε ενθουσιαστεί τότε o Aπόστολος, είχε κλάψει, είχε συγκινηθεί πολύ, φώναζε «θα σκίσουμε, 80.000 δίσκους…» «Κάτσε ρε πατέρα» του λέω… Γιατί μέχρι τότε έλεγε «κάνε εσύ ότι θέλεις, εγώ δεν ανακατεύομαι, δεν βοηθάω. Παρ’το δρόμο σου και μετά τα λέμε…» Κι όντως αυτό ήταν πάρα πολύ σωστό. Μια φορά μόνο είχε περάσει έξω απ’ το στούντιο. Όλοι οι άλλοι ερχόταν μέσα…Ερχόταν ο Ζαμπέτας και μού’ λεγε «Κώτσο μου καλή αρχή…» κλπ

Πού γράφτηκε ο δίσκος;
Αυτός ο δίσκος πέρασε από διάφορα κύματα. Είχα κάποια τραγούδια που τα είχε πει σε demo ένας φίλος τραγουδιστής, που πέθανε μετά, ο Νικόλας Μητσοβολέας κι αυτό είχε δημοσιευθεί κάπου σαν πληροφορία. Τα είχα πάει στη Lyra αλλά μου τον είχε απορρίψει το δίσκο. Ο γέρος ο Μαραβέλιας… Μου είπε «εντάξει όλα αυτά , αλλά θέλω κι ένα τραγούδι να είναι λίγο πιασάρικο, ένα σουξέ…» Του λέω «ωραία , έχω έντεκα, το δωδέκατο θα σας το γράψω, γιατί εμένα μ’ ενδιαφέρουν τα έντεκα , όχι το σουξέ που λες εσύ…» «Όχι κάνε μου αυτό» μου λέει… Και του είπα «ας το λοιπόν,  ευχαριστώ για την εμπειρία, γεια χαρά». Ένα μεσημεράκι λοιπόν που καθόμουν σ’ ένα ουζερί, συναντάω τον Νταλάρα. «Γεια σου Γιώργο», «Γεια σου Κώστα, τι κάνεις;» κλπ… Και μου λέει «Ρε συ κάπου διάβασα ότι γράφεις τραγούδια. Θες να τα ακούσω;» «Βέβαια γιατί όχι;» του είπα. Και την επόμενη μέρα με πήρε τηλέφωνο. «Τ’ άκουσαν κι οι άλλοι, ενθουσιαστήκαμε, πάμε για δισκογραφία» μου λέει. Εν τω μεταξύ εγώ είχα καλές σχέσεις με τον Χατζιδάκι αλλά κι ο Νταλάρας, γιατί κάνανε το «Σείριο» τότε. Και μου λέει «θες να πάμε στον Μάνο;» Του λέω «τι μου λες τώρα, θα πάμε στο θεό; Πάμε…» Αφού μας έστησε ο θεός κάνα δυο φορές, κοιμόταν και δεν άνοιγε την πόρτα… (γέλια), όταν ανεβήκαμε στον Χατζιδάκι, άρχισε να μου μιλάει με τέτοιο τρόπο που μ’ έκανε να κοκκινίζω… «Αγόρι μου εσύ γράφεις αριστουργήματα. Εμείς παίρνουμε από σένα. Θα το κάνω στην εταιρεία μου κι ο Νταλάρας θα τα τραγουδήσει, για να πει καλά τραγούδια…» Τελικά όμως οικονομικά δεν άντεχε ο «Σείριος» την παραγωγή κι έτσι έπρεπε να πάμε στον Μάτσα, ο οποίος δεν άφηνε τον Νταλάρα να πει περισσότερα τραγούδια …Κάπως έτσι έγιναν τα πράγματα…


Μπήκε δηλαδή στη μέση η εταιρεία και δεν είπε όλο το δίσκο ο Νταλάρας;
Έτσι είναι…Αυτά τα ήξερα από τον Απόστολο. Απλώς τα πρωτοαντιμετώπιζα σαν Κώστας. Έτσι μπήκε η Γαλάνη, που εκείνο τον καιρό τραγουδούσε στο «Σείριο» σε μια φοβερή σειρά παραστάσεων που έκανε ο Χατζιδάκις το 1987, ο Κώστας Χατζημιχάλης που ήταν προτεινόμενος απ’ τον Μάνο και το Μαράκι, η Μαρία η Φωτίου, που την είχα ακούσει με τους «Νέους Επιβάτες» και τον Μήτσο (Ζερβουδάκης) και είπα «θέλω αυτή την κοπέλα, γιατί μ’ αρέσει». Έτσι ξεκίνησε κι έγινε ο πρώτος δίσκος. Κάθε τι έχει μια ιστορία. Τώρα λοιπόν όλοι γράφουμε τραγούδια. Αλλά δεν θέλουν συνθέτες, θέλουν τραγουδιστές για να μπορούν να τους πλασάρουν.

Σύμφωνοι. Αλλά αυτή η ιστορία με τους τραγουδιστές δεν είναι τωρινή. Από το ’70 ξεκίνησε…
Ξεκίνησε από το ’74, ’75. Μπήκαν οι ρίζες τότε. Όταν βγήκαν οι «Ροβινσώνες» με τον Γιάννη Πάριο, ο Απόστολος είχε βάλει «πλάτη» για να τους πει ο Πάριος. Γιατί ο Μάτσας ήθελε να πάει με το συμβόλαιο κι είχε πει «Κομμένη, ο Πάριος κομμένος». Η Χαρούλα είχε βγάλει «Μικρά Ασία» , «Βυζαντινό Εσπερινό» κι οι «Ροβινσώνες» ήταν ο τρίτος δίσκος. Ήταν φοβερός δίσκος.


Δε στο λέω επειδή είσαι ο γιος του Καλδάρα, αλλά θεωρώ πως τα τραγούδια του, μαζί μ’ αυτά τα λίγα του Κουγιουμτζή και του Λοίζου και γενικά τα τραγούδια αυτού του είδους που είπε ο Πάριος μέχρι το ’74, ’75 είναι ότι καλύτερο έχει πει στην καριέρα του μέχρι σήμερα. Πριν το γυρίσει στα μεταγλωτισμένα…
Εγώ Θανάση τα τραγούδια του Απόστολου τα αντιμετωπίζω, όπως κάθε άλλος συνθέτης, κριτικά, αποστασιοποιημένα και μάλιστα πιο άσχημα, γιατί τα ’χω ακούσει τόσες φορές που τα ’χω σιχαθεί πλέον. Από τη γέννησή τους. Όταν βγήκε το «Πετραδάκι, πετραδάκι» δε θέλαμε να το ξανακούσουμε ποτέ…Λέγαμε «πάρτο από δω πέρα…» Τα είχαμε ακούσει πολλές φορές, παθαίναμε «δηλητηρίαση». Σχετικά με τους «Ροβινσώνες» που λέγαμε λοιπόν,  τον είχε εκβιάσει ο Μάτσας και τον έβγαλε, αλλά δεν ακούστηκε ποτέ ο δίσκος. Και μετά όταν ο Πάριος είπε αυτά τα μεταγλωτισμένα , «Ποτέ δεν σε ξεχνώ», «Τώρα πια» κλπ, βγήκε και είπε «ας μας κουνηθούν τώρα και οι συνθέτες»…

Δηλαδή ο Μάτσας έβγαλε το δίσκο και συγχρόνως τον «καθάρισε»…
Ε, βέβαια. Δεν ακούστηκε ούτε μια φορά στο ραδιόφωνο. Άγνωστος τελείως...

Τότε γιατί τον έβγαλε; Δεν καταλαβαίνω…
Είχε συμβόλαιο με τον Απόστολο, δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Έπρεπε να βγάλει το δίσκο. Άλλωστε ο άλλος δεν ήταν παίξε-γέλασε. Εκεί…Πείσμα….Έχασε πολλά αλλά επέμενε. «Ξέρω, θα χάσω, θα τον σαμποτάρεις…Αλλά εγώ θα τον βγάλω, δεν θα περάσει το δικό σου, το δικό μου θα περάσει».

Ας πάμε λίγο πίσω στο χρόνο…Τι είχε γίνει το 1946 με το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» που είναι το πρώτο τραγούδι του Απόστολου και βγήκε σαν συνδημιουργία με τον Τσιτσάνη;
Ποια συνδημιουργία; Όλα αυτά είναι πονεμένες ιστορίες. Ο  Αποστόλης κι ο Βασίλης ήταν απ’τα Τρίκαλα. Ο Βασίλης είχε φύγει, είχε έρθει στην Columbia τότε, ήταν σπουδαίος συνθέτης. Ο Απόστολος δούλευε στη Θεσσαλονίκη κι έγραφε τραγουδάκια που τα έπαιζε στα μαγαζιά για να δει και τι απήχηση έχουν. Το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» είχε μεγάλη απήχηση. Το έλεγε 10-15 φορές τη βραδιά. Δουλεύοντας ο Απόστολος στη Θεσσαλονίκη, είχε πάει απ’το μαγαζί μια ομάδα από ασφαλίτες του Μουσχουντή (κουμπάρου του Τσιτσάνη) και του είπαν «κύριε Καλδάρα, αύριο το πρωί θέλει να σας μιλήσει ο διοικητής». Χέστηκε πάνω του ο Απόστολος. Μιλάμε τώρα για 1946, φαντάσου χρόνια…Μετακατοχικά, εμφύλιος κλπ…Πήγε ο Απόστολος στο γραφείο του και του λέει: «Αποστολάκη έλα μέσα…» Μόλις τον ακούει ο Αποστολάκης λέει «μ’έχει ξεγραμμένο,  γιατί είχε ακούσει πως ο Μουσχουντής άρχιζε με το γλυκό και μετά  σακάτευε. Του λέει «θέλω να μου κάνεις μια χάρη». «Κύριε διοικητά αν περνάει απ’το χέρι μου…» «Περνάει» του λέει. «Τι χάρη;» «Άκου Αποστόλη, είναι μια πράξις επαίσχυντη, αλλά ας όψεται η κουμπαριά και θέλω να το κάνεις για μένα…» Και του δίνει ένα χαρτί, όπου έλεγε ότι η μουσική είναι του Τσιτσάνη και οι στίχοι του Καλδάρα. «Μα κύριε διοικητά, είναι ένα τραγουδάκι με το οποίο κάτι έχει γίνει με τις εταιρείες, για να πάω να το κάνω…» κλπ «Κάντο μου αυτό και μετά από μένα ότι θες…» Είχε φοβηθεί... Μπορούσαν οι χωροφύλακες να σε κλείσουν μέσα για πάντα. Να σου ζητήσει χάρη ο διοικητής εκείνα τα χρόνια και να αρνηθείς; Και ειδικά ο Μουσχουντής που ήταν κομμουνιστοφάγος….Κι έτσι υπέγραψε. Αυτό το θέμα αποκαταστάθηκε το 1965 όταν το ξανάπε ο Μπιθικώτσης κι ο Απόστολος το ’βαλε στ’ όνομά του. Πήγε λοιπόν ο Τσιτσάνης κι έγινε μεγάλη κόντρα αλλά δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα. Όλοι το ξέρανε πως ήταν του Απόστολου το τραγούδι. Μετά πήγε να το μπαλώσει κι έλεγε πως «εγώ έπαιξα μπουζούκι και το ’κανα καλύτερο και είναι σα να το δημιουργήσαμε μαζί»…Τρίχες…Η μεγάλη κόντρα είχε ξεκινήσει το 1947 όταν του έλεγε ο Τσιτσάνης «ρε πατριωτάκι, κάτσε στα Τρίκαλα να γράφεις τα καλά σου τα τραγουδάκια , στέλνε τα σε μένα…Πού να έρθεις στην Αθήνα, θα σε φάνε. Θα στα γράφω εγώ, θα παίρνεις τα λεφτουδάκια σου τα ωραία…» «Ρε Βασιλάκη όπως πέτυχες εσύ, θα κατέβω κι εγώ, μη σε νοιάζει…» Και κατέβηκε κάτω και τον έπιασε ο Γιάννης ο Παπαϊωάννου απ’το χέρι, τον πήγε στον Μάτσα και του λέει «έχω ένα ταλεντάκι εδώ»…



Βοήθησε πολύ κόσμο ο Παπαϊωάννου, συμπεριλαμβανομένου και του Καζαντζίδη.
Πάρα πολύ. Ήταν ψυχούλα. Κι έτσι βγήκαν «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», «Εβίβα ρεμπέτες», «Η παραστρατημένη» και το «Σ’ένα βράχο» νομίζω. Τα τέσσερα πρώτα τραγούδια… Τραγουδάρες… Τα άκουσε ο Τσιτσάνης και αντέδρασε. Και είπε στον Μάτσα «Ή αυτός, ή εγώ». Και του λέει ο Μάτσας «Βασίλη μου σε σέβομαι, είσαι πολλά λεφτά για την Odeon, αλλά η Odeon υπήρχε πριν από σένα, υπάρχει με σένα και θα υπάρχει και μετά από σένα. Άει σήκω φύγε…» Και τον έδιωξε από την Οdeon.


Eίναι πολύ κρίμα που οι σχέσεις τους έμειναν έτσι μέχρι το τέλος. Είναι ένα μελανό σημείο στην ιστορία του Ελληνικού τραγουδιού.
Εγώ θέλω να σου πω το εξής. Και για μένα ο Τσιτσάνης είναι ένα μεγαλείο, ένας ογκόλιθος. Αλλά ποιος Τσιτσάνης; Τα τραγούδια του. Τώρα αν ο ίδιος ήταν έτσι ή αλλιώς, δεν μ’ ενδιαφέρει. Ο Καλδάρας αν ήταν καλός πατέρας, κακός, άγριος ή γλυκός, τα τραγούδια του ήταν αριστούργημα.

Θα ήθελα πολύ να μου πεις δυο λόγια για τη «Μικρά Ασία» και το «Βυζαντινό Εσπερινό». Σχετικά με τη «Μικρά Ασία» υπάρχει και μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία με τον Καζαντζίδη.
Από πού θες να ξεκινήσω;

Από όπου θες εσύ. Εμένα και πολύ κόσμο πιστεύω, μας ενδιαφέρουν όλα.
Όταν βγήκε κανένας δεν πίστευε σ’ αυτό το έργο. Είχε πει στον Πυθαγόρα «ρε συ, δος μου τίτλους να διαλέξω να κάνω ένα έργο». Και μέσα σ’ όλα βλέπει «Μικρά Ασία» . Και λέει «αυτό θα κάνουμε…» Μέσα σε τρεις μήνες είχε τελειώσει! Μέσα σε τρεις μήνες! Τόση ένταση και δημιουργία υπήρχε. Φοβερό πράγμα. Ποιος θα τα πει τώρα; Φωνάζει λοιπόν ο Απόστολος τον Καζαντζίδη στους Θρακομακεδόνες κι είμαστε η μάνα μου, ο πατέρας μου, εγώ, ο Καζαντζίδης κι ο Τσερόλας, ο εργολάβος οικοδομών, ο συμβουλάτορας του. Το θυμάμαι σαν τώρα, καθόμασταν σε στρογγυλό τραπέζι. Παίρνει την κιθαρίτσα ο Απόστολος κι αρχίζει να τα παίζει. Ο Καζαντζίδης σιωπηλός. Πετάγεται ο Τσερόλας και λέει «κύριε Καλδάρα ωραία τα τραγουδάκια σας, αλλά δεν μας κάνουν». Ο Απόστολος κιτρίνισε. Απόρησε τόσο πολύ που κόπηκε… Λέει «Στέλιο δε λες κάτι εσύ;» Ο Στέλιος κάτι μουρμούρισε. Πετάχτηκε η Λουλάρα η μάνα μου και του λέει «κύριε Τσερόλα, σέβομαι την εργασία σας αλλά τι δουλειά έχετε εσείς με το τραγούδι, να μιλάτε εκ μέρους του Καζαντζίδη;» Ο Καζαντζίδης τίποτα, μουρμούριζε…


Ενώ είχαν κάνει τόσα και τόσα τραγούδια έτσι;
O Kαζαντζίδης είναι μεγάλη ιστορία αλλά θα τα πούμε σε άλλη κουβέντα μας. Δυο φορές τον ανέστησε τον Καζαντζίδη.

Eίχαν κυκλοφορήσει τα τραγούδια που υπάρχουν στο δίσκο «Γυρισμός»; «Ανάθεμα την τύχη μου», «Λασπωμένα όνειρα» κλπ;
Βέβαια. Και η «Ανεμώνα», όλα. Μα τον είχαν παρακαλέσει τον Απόστολο, επειδή είχε τσακωθεί και πριν με τον Καζαντζίδη. Παλιότερα είχε πάρει τηλέφωνο ο Μηλιόπουλος απ’την Columbia και του ’λεγε «ρε Απόστολε σε παρακαλώ, δος του κάνα τραγουδάκι, γιατί τον έχουν θάψει». Γίνεται λοιπόν αυτή η ιστορία με την «Μικρά Ασία» και του λέει ο Απόστολος «άντε Στελλάκη, άντε αγόρι μου, εγώ φταίω που σε φώναξα. Άντε πήγαινε…». Κι ήταν η τύχη του Νταλάρα και της Χαρούλας, ας πούμε…


Ο Νταλάρας ήταν επιλογή της εταιρείας ή του Απόστολου;
Του άρεσε του Απόστολου. Του άρεσε. Είχαν συνεργαστεί ήδη. Αλλά έγινε πολύ γνωστός με την «Μικρά Ασία». Η δε Χαρούλα είχε πει το «Όταν πίνει μια γυναίκα» του Βασιλειάδη. Δεν είχε ακουστεί. Τον είχε πάρει ο Μάτσας σε μια ταβέρνα, νομίζω στην «Κληματαριά», αλλά μπορεί να κάνω και λάθος και του λέει «έλα να ακούσεις μια φωνούλα…». Και μόλις την ακούει παθαίνει… «Την θέλω, φέρτην» του λέει. Κι αμέσως της έδωσε την «Μικρά Ασία». Ο Απόστολος πίστευε ότι το τραγούδι έχει τη δύναμη. Όσο καλή φωνή και να’χεις, αν σου δώσουν μάπα τραγούδι, τι να πεις; Αν σου δώσουν καλό τραγούδι κι έχεις καλή φωνή θ’ ανέβει πολύ. Αν έχεις κακή φωνή, δεν θα πάψει να’ναι κακό τραγούδι, θα περπατήσει…Απλά τώρα έχουν μετατεθεί. Το καλή φωνή κι ο τραγουδιστής κρίνεται από το πόσο εμπορικός είναι. Εντάξει….Δε σημαίνει όμως ότι αν ένα τραγούδι το τραγουδήσει ο τάδε ή ο τάδε θα γίνω εγώ καλός συνθέτης. Το τραγούδι είναι τραγούδι.

Τα είπαν όμως υπέροχα τα τραγούδια της «Μικράς Ασίας» και ο Νταλάρας και η Αλεξίου…
Φυσικά και τα είπαν. Μάθαιναν τότε, όλοι. Ο Απόστολος ήταν πολύ αυστηρός. Δεν άφηνε να φύγει νότα.

Κι αν δεν κάνω λάθος ο δίσκος άργησε να πάρει μπρος…Δεν έγινε κατευθείαν αποδεκτός.
Ναι, ναι, είχε περάσει κάνα τρίμηνο και δεν πήγαινε καλά. Και ξαφνικά έκαναν ένα «ντου» και «τα ’σπασε» όλα. Χρυσοί δίσκοι, ιστορίες…Ήταν ο πρώτος χρυσός δίσκος στην Ελλάδα και αληθινός, όχι όπως είναι σήμερα. Και ο πρώτος σε πωλήσεις, εκτός Ελλάδας. Στην Αμερική κυρίως. Ο πρώτος ξένος για κείνους. Όχι αγγλόφωνος κλπ. Είναι ύμνοι αυτά τα κομμάτια. Κοίταξε, ο Απόστολος έχει τρεις εποχές. Την εποχή των μαγαζιών που έγραφε αυτά που είχε σα νεαρός, από τα βιώματά του. Τα λαϊκά του με  τους «δρόμους», «Σ’ένα βράχο», «Όποια και να’σαι» κλπ….Κι όσο δούλευε ήθελε να ’ναι άμεσα. Μετά όταν πέθανε η αδελφή μου το 1965 και κλείστηκε σπίτι, έφαγε μεγάλη κατραπακιά, έγινε πολύ λυρικός, πολύ γλαφυρός, πολύ ρομαντικός. «Ένα αστέρι πέφτει, πέφτει», «Δεν ξέρω πόσο σ’αγαπώ», «Μην τα φιλάς τα μάτια μου», «Όνειρο απατηλό»… Κι αφού ωρίμασε κι αυτή η εποχή του σπιτιού πια, ήταν ανεξάρτητος κι έγραψε «Μικρά Ασία» , «Βυζαντινό Εσπερινό», την τρίτη εποχή δηλαδή. Μέχρι τα τελευταία, τις «Μπαλάντες του περιθωρίου» με τα παιδιά από τη Θεσσαλονίκη, τον Ανδρέα Καρακότα και τον Μιχάλη Παπαζήση, που για μένα είναι σπουδαίος δίσκος.

Πραγματικά είναι εξαιρετική δουλειά…
Είναι σπουδαία δουλειά. Όταν με φώναξε για να τα ακούσω, έπαιξε τον «Αρτέμη» και με πιάσαν τα κλάματα. «Ρε πιτσιρίκο τι έγραψες πάλι;» του είπα. «Σ’αρέσει, σ’αρέσει;» μου είπε…. «Τι να μ’αρέσει ρε, μας έχεις βάλει γυαλιά. Α, να χαθείς από κει πέρα, ηρέμησε…» Είναι μαγεία τραγούδι, δεν παίζεται. Πώς έχει ανακατέψει τους λαϊκούς δρόμους, απίστευτο…

Και στον «Βυζαντινό Εσπερινό» γίνεται το ίδιο πράγμα με τους λαϊκούς δρόμους.
Αυτό ήταν κι επίτηδες. Ήταν παραγγελιά να κάνουν δώδεκα τραγούδια σε δώδεκα δρόμους.

Πως προέκυψε το 1971 και διάλεξε τον Νταλάρα για να ξαναπεί τα παλιά του τραγούδια στο δίσκο «Ο Νταλάρας τραγουδά Καλδάρα», παρόλο που ήταν πολύ νέος ακόμη τραγουδιστής;
Toυ είχαν πει τότε απ’ την εταιρεία να τα ξαναβγάλει με καινούργιες ενορχηστρώσεις. Του άρεσε η ιδέα και ήθελε καινούργια παιδιά, φρέσκα. Άλλαξε τελείως τις ενορχηστρώσεις και τα τραγούδια έγιναν για δεύτερη φορά κλασσικά. Όπως το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» για παράδειγμα.


Κατά πόσο ενημερώνεσαι κι έχεις συμμετοχή στις επανακυκλοφορίες των έργων του πατέρα σου;
Eνημερώνομαι μόνο από την ΑΕΠΙ.

Δεν έχεις καμιά συμμετοχή δηλαδή; Και θα σου εξηγήσω γιατί στο ρωτάω αυτό. Η «Μικρά Ασία» βγήκε το ’72. Στη «Γιορτή ζεϊμπέκηδων» η δεύτερη στροφή λέει «Κράτα ρε καρδιά λένε τα παιδιά, μέχρι να λευτερωθούμε απ’τον Κεχαγιά». Τι έγινε τότε και κόπηκε το τραγούδι και ξαναβγήκε χωρίς αυτό τον στίχο; Ήταν θέμα λογοκρισίας; Και γιατί σε όλες τις επανακυκλοφορίες του δίσκου και μάλιστα πολύ πρόσφατα, κυκλοφορεί μόνο η δεύτερη λογοκριμένη εκτέλεση του τραγουδιού;
Δε θυμάμαι ακριβώς αλλά νομίζω πως κάτι τέτοιο πρέπει να’γινε. Το έκοψε η λογοκρισία και ξαναβγήκε χωρίς αυτούς τους στίχους.

Έχεις σκεφτεί να κυκλοφορήσεις κάποτε τα «Άπαντα του Απόστολου Καλδάρα»; Υπάρχουν δεκάδες τραγούδια από τις 78 & 45 στροφές που δεν έχουν ξαναβγεί μετά την πρώτη κυκλοφορία τους. Βγαίνουν διάφορες συλλογές που έχουν τα ίδια και τα ίδια…
Όταν κάναμε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Χατζηνικολάου «Απόστολος Καλδάρας - αναφορά στη ζωή και το έργο του μεγάλου δημιουργού» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ιανός ο Μελωδός», ο Μάτσας, που έχει όλο το υλικό του πατέρα μου, είπε μπροστά σε όλους ότι θα γίνει «Μήνας Απόστολου Καλδάρα» με παράλληλες εκδόσεις διαφόρων πραγμάτων…Κι ελπίζω να γίνει.


Ελπίζω να βγει κάτι ουσιαστικό κι όχι άλλη μια έκδοση της «Μικράς Ασίας» με διαφορετικό εξώφυλλο.
Όχι , όχι. Πρέπει να βγούνε τα «δεύτερα». Γιατί υπάρχουν μεγάλα τραγούδια.

Γιατί πιστεύεις πως τα έργα της δεκαετίας του ’70, πέρα από τη «Μικρά Ασία» και τον «Βυζαντινό Εσπερινό» δεν ακούστηκαν ιδιαίτερα; Είπαμε πριν δυο λόγια για τους «Ροβινσώνες» αλλά υπάρχουν και «Τα ορθόδοξα» με τον Διονυσίου, οι «Ρίζες και χρώματα» με την Ξανθίππη Καραθανάση, το «Για ρεμπέτες και για φίλους» με Αλεξίου, Σμοκοβίτη και Κοντολάζο, τα «Σκόρπια φύλλα» με τον Μητροπάνο και τη Χριστιάνα, τα «Λαϊκά μονοπάτια» με τον Λάκη Χαλκιά κι αρκετά ακόμα. Μόνο το «Γιε μου» με τον Κόκοτα ακούστηκε και το «Αργά, είναι πια αργά» με τον Διονυσίου.
Το ίδιο ισχύει και γι’αυτά. Ήταν θέμα εταιρειών. Στα «Ορθόδοξα» ας πούμε, είχε προβλήματα ο Διονυσίου. Είχαν γίνει εκείνες οι ιστορίες με τη φυλακή και τον είχαν απαγορέψει από το κρατικό ραδιόφωνο. Η ΕΡΤ έπαιζε 4-5 τραγούδια που επιτρεπόταν και η ΥΕΝΕΔ κανένα. Οπότε δεν υπήρχε τρόπος να ακουστούν. Απ’ αυτά που έπαιζε, έπιασε μονάχα το «Αργά, είναι πια αργά». Ήταν αποκλεισμένος από παντού ο Διονυσίου.

Οι «Ρίζες και χρώματα» ήταν και δύσκολος δίσκος. Εντάξει…Αν ακουγόταν κι όλα θα’ταν κι ύποπτο…Αυτό που εκτός των άλλων τον κάνει να ξεχωρίζει, είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια ο Απόστολος ήταν στην πρωτοπορία της δισκογραφίας. Και στην Ελλάδα και παγκόσμια. Πες μου έναν που από το ’46 μέχρι το ’89 να’ ναι πάντα στην πρωτοπορία. Πες μου έναν…Δεν υπάρχει. Σκέψου, Τσιτσάνης, Βαμβακάρης, Χατζιδάκις, Θεοδωράκης….Που να έχει γράψει ο ίδιος άνθρωπος το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», «Ένα αστέρι πέφτει, πέφτει», «Ο θάνατος του ποιητή», «Η φαντασία», «Βυζαντινό Εσπερινό», «Μικρά Ασία». Τα ’χει γράψει ένα άτομο όλα αυτά…Πες μου έναν που να ’χει κάνει αυτό το πράγμα σε ήχο, σε στίχο, σε ενορχήστρωση, σε μελωδική γραμμή. Ήταν μεγάλος. Και ξέρεις γιατί το ’κανε ; Δεν είχε το ψώνιο, γιατί αν είχε το ψώνιο θα ’χε θυσιαστεί…Ήταν κέφι του αλλά και δουλειά του. «Εγώ πρέπει να είμαι εδώ αλλά και να δουλεύω. Εφόσον δουλεύω πρέπει να ’μαι μπροστά, να ’μαι στην εποχή μου…» έλεγε. Είχε την πηγή λοιπόν, που ήταν το ταλέντο και τα έβγαζε από μέσα του. Είχε το άγχος της δουλειάς. Κι όταν έφυγε είπε «πιστεύω ότι έκανα καλά τη δουλειά μου».


Στο δεύτερο δίσκο σου, το «Γεια σας, πού πέφτουν τα σύνορα», τραγουδούν εκτός των άλλων η Βίκυ Μοσχολιού και η Σωτηρία Μπέλλου, της οποίας τα τραγούδια είναι και τα τελευταία στη δισκογραφία. Στη «Νυχτερινή κυβέρνηση» είχες συνεργαστεί με τον Νταλάρα. Πώς είναι να συνεργάζεσαι με ανθρώπους με τους οποίους πριν από πολλά χρόνια είχε συνεργαστεί ο Απόστολος;
Αριστούργημα. Κάναμε πολύ παρέα με την Μπέλλου. Άλλο κεφάλαιο. Αυτός ο δίσκος γενικά είναι ολόκληρος ένα κεφάλαιο. Από την Μπέλλου κι από τότε που είχε ξεκινήσει, πέρναγε απ’όλα τα σύνορα της ελληνικής μουσικής, μέχρι το αύριο με  Τσαλιγοπούλου, Λέκκα και την Αφροδίτη Μάνου. Απλά ήταν οι μαλάκες τότε στην «Ακτή» που τσακωνόντουσαν μεταξύ τους, σαμποτάριζε ο ένας το δίσκο του άλλου. Δεν πάει μόνος του ένας δίσκος. Είχε ωραία τραγούδια όπως τα «Βελούδινα χειλάκια»…

Αλλά διαφήμισε τον…Ο ένας σαμποτάριζε τον άλλον. Η «Ακτή» τότε ήταν υπό διάλυση…


Το 1990, λίγο μετά τη φυγή του Απόστολου,  επιμελήθηκες ένα δίσκο με επανεκτελέσεις τραγουδιών του με νέους, τότε, τραγουδιστές. Τσαλιγοπούλου, Καρακότας, Παπαζήσης και ο Χρήστος Μητρέντζης. Ποια είναι η γνώμη σου για τις επανεκτελέσεις αυτών των θρυλικών τραγουδιών που έχουν στιγματιστεί από τις πρώτες ερμηνείες;
Οι επανεκτελέσεις για να γίνονται πρέπει να ’χουν λόγο. Όταν κάναμε αυτό τον δίσκο με τα παιδιά, τον Καρακότα, τον Παπαζήση κλπ, είχε πολύ κέφι. Τότε τ’ άκουγε κι ο Χατζιδάκις κι έλεγε «πω, πω, τι φρεσκαδούρα είναι αυτή!…» Κι ο Χατζιδάκις είχε ασχοληθεί πολύ με το ρεμπέτικο. Έβγαινε μια φρεσκάδα μέσα από τα παιδιά… Κάποιοι πρωτοπαίζανε, δεν ήταν όλοι σολίστες, αλλά είχαν τόση διάθεση να τα παίξουνε…Να σκεφτείς ότι για τις παραστάσεις που κάναμε εδώ στη Θεσσαλονίκη, στο «Όνειρο», είχαμε διαλέξει 180 τραγούδια. Είπαμε να κόψουμε. Φτάσαμε στα 120, λέμε να ξανακόψουμε. Πήγαμε στα 80. Δεν έβγαινε πρόγραμμα. Κάναμε μια παράσταση με 60 τραγούδια τελικά τον Μάιο και δεν ξέραμε πού να τον βάλουμε τον κόσμο. Χόρευε, ήταν σε μια έξαλλη κατάσταση. Γιατί τ’άκουγε πρώτη φορά όλα μαζί τα τραγούδια του Απόστολου.


Πόσο βαρύ είναι τελικά αυτό το όνομα που κουβαλάς;
Πόσο βαρύ; Οκτώ γράμματα είναι…(γέλια). Χαρά μου είναι, δεν είναι βαρύ. Δεν ήταν κανένας τύπος που ερχόταν σπίτι με ύφος «τι έκανα σήμερα και ποιος είμαι» και τέτοια…Δεν ήταν των δημοσίων σχέσεων για να με ταλαιπωρήσει. Τα ψεύτικα ονόματα ταλαιπωρούν. Nα σου πω και κάνα δυο περιστατικά σχετικά. Ήταν ένα παιδί που είχε κάνει κάτι σουξέ, ο Χαριτοδιπλωμένος. Τρώγαμε σ’ένα εστιατόριο οπότε εμφανίζεται εκείνος και κάποια κοπέλα απ’το ραδιόφωνο λέει «να σας συστήσω. Από δω ο κύριος Χαριτοδιπλωμένος, από δω ο κύριος Καλδάρας». «Τα σέβη μου» λέει «Τη μισή δισκογραφία έχετε γράψει…» Εγώ είχα γράψει ακόμα τον πρώτο μου δίσκο. Του λέω «μπας και κάνεις κανένα λάθος;» «Όχι» μου λέει «ξέρω, τι τραγουδάρες είναι όλα αυτά που έχετε γράψει;» Του λέω «μήπως μιλάς για τον πατέρα μου;» (γέλια) Μια άλλη από το Mega, η υπεύθυνη πολιτιστικού, είχε έρθει το 2000 για να μου πάρει συνέντευξη, όταν είχε βγάλει η Lyra το δίσκο «Ένα γράμμα στον πατέρα μου» , μια σειρά τραγουδιών που είχαμε γράψει διάφοροι για τον πατέρα μας. Τα λέγαμε και κάποια στιγμή πήρε θάρρος και μου ζήτησε μια χάρη. Ποια ήταν η χάρη; Να φωνάξουμε και τον πατέρα μου να πει δυο λόγια…Μου λέει «θα τον πείραζε πολύ;» Λέω «όχι δε νομίζω να τον πείραζε, εσάς μήπως σας πείραζε;» «Μα γιατί;» μου λέει… «Μα κοπέλα μου ο πατέρας μου έχει πεθάνει απ’το 1990…» «Συγγνώμη…» μου είπε… «Τι συγγνώμη, είστε από το πολιτιστικό του Mega και δεν ξέρετε ότι ο Καλδάρας έχει πεθάνει από το ’90;Κι έρχεστε να μου πάρετε συνέντευξη και μου λέτε να τον καλέσουμε να παίξει με το μπουζούκι του;»


Οπότε, μάλλον θα είναι καλύτερο να μη ρωτήσω τη γνώμη σου για την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, έτσι;
Για την τηλεόραση σου είπα μια κακία πριν. Είναι άσχετοι. Δεν υπάρχει κάποιος σχετικός να κάνει μια πολιτιστική εκπομπή. Όσο για το ραδιόφωνο, έκανα κι εγώ ραδιόφωνο πολλά χρόνια. Το ραδιόφωνο είναι το τρίτο μέσο. Το πρώτο είναι η τηλεόραση και η διαφήμιση στην τηλεόραση, με την εικόνα. Μετά έρχεται η περιφερειακή διαφήμιση με το όνομα. Βλέπεις τεράστιες αφίσες κλπ. Και μετά είναι το ραδιόφωνο. Γιατί δεν έχει πλέον δύναμη, για δυο λόγους. Δεν ακούει όλος ο κόσμος ραδιόφωνο, αν ακούσει τυχαία και δεύτερον δεν υπάρχει πληροφορία.

Το κρατικό ραδιόφωνο;
Το κρατικό ραδιόφωνο δεν έχει δύναμη πλέον. Είχε ξεκινήσει με οραματισμό και είχε ωραία πράγματα. Και ξαφνικά όσοι ήτανε κάποια περίοδο είτε χωθήκανε στις εταιρείες και γίνανε παραγωγοί , είτε γίνανε μάνατζερ καλλιτεχνών, είτε μάνατζερ νυχτερινών μαγαζιών. Πρόπερσι είχαμε κάνει κάποιες εκδηλώσεις μεταξύ των οποίων και η παρουσίαση της «Μικράς Ασίας» και του «Βυζαντινού Εσπερινού» στο Κάστρο του Μυστρά. Υπέροχα, μαγικά…Τραγούδησαν η Μελίνα Ασλανίδου και ο Μπάσης. Με την ορχήστρα τη δικιά μου. Έγινε μια εκδήλωση καταπληκτική σ’ έναν τόπο με ενέργεια και δύναμη. Στο τέλος ήρθε ένας κύριος και είπε «να έρθετε και σε μένα. Είμαι ο δήμαρχος του χωριού της Καλομοίρας…» «Ποιο είναι το χωριό της Καλομοίρας, δεν ξέρω» του είπα. Μα πάμε καλά; Αυτοί είναι οι κρατικοί παράγοντες…Οι Καλομοίρες!!!…Ρε κακομοίρηδες!!!…Αν είχαμε πολιτισμό και μνήμη δεν θα ’μασταν εδώ, δεν θα ’χαμε Καλομοίρες. Όταν στα τέλη του ‘80 άρχισαν οι μη κρατικές τηλεοπτικές ιστορίες, ερχόταν ο Μαστοράκης σαν θεός από την Αμερική…Ποιο; Αυτό το καθίκι…Ήταν η πρώτη φορά που είπα να κάτσω να γράψω μια διαμαρτυρία, μια έκκληση και να πω «κύριε Μαστοράκη σας παρακαλώ, εδώ δεν είμαστε τόσο ξεφτιλισμένοι, τόσο προδότες… Τόσο χυδαίος είστε που σας κάναμε κι αρχηγό των μέσων μαζικής μας ενημέρωσης, σας παρακαλώ απαλλάξτε μας , η επιθυμία μας είναι να φύγετε…» Τον εκλιπαρούσα δηλαδή να φύγει, γιατί είναι τόσο καθήκι και τόσο γελοίοι εμείς που να λέμε τον Μαστοράκη δάσκαλο. Που σακάτευε, που ήταν προδότης, της χούντας ο άνθρωπος…Ή τουλάχιστον έτσι με είχαν μάθει. Αν δεν ήτανε, συγγνώμη κύριε Μαστοράκη, κάνω λάθος. Αλλά η ιστορία αυτό μ’ έχει διδάξει. Λοιπόν, δεν έχουμε ιστορία, δεν έχουμε μνήμη, δεν έχουμε πολιτισμό, τι άλλο να πω; «Έλα μωρέ ποια κουλτούρα;» λένε…Τα πήρες, έχεις την BMW σου απ’ έξω; Είσαι μάγκας…


Τελικά πού πάει το τραγούδι στη σημερινή εποχή; Πώς τα βλέπεις τα πράγματα;
Τραγούδια υπάρχουνε, αλλά πάει ο καιρός των συνθετών. Κι έτσι πάει και το τραγούδι. Τώρα έχεις καλή φωνή; Eίσαι ωραίο παιδί; Γιατί εκεί κρίνουν τις ωραίες φωνές… Είσαι κορίτσι που θα το βγάλει από’δω να το κουνήσει από κει; Αφού καλλιεργούνται και πείθονται κι εξελίσσονται μέσα απ’τις αηδίες, τα Fame Story κλπ. Πώς θα γδυθούν και πώς θα κουνηθούν… Είχες δει ποτέ τη Μοσχολιού να κουνιέται; Τη Βιτάλη ή την Αλεξίου να κουνιούνται; Μιλάμε για τις τρεις κορυφαίες γυναικείες φωνές των τελευταίων χρόνων οι οποίες ήταν «αγγούρια» στη σκηνή. Αλλά είναι σχολές φωνής. Ή ο Νταλάρας ή ο Καζαντζίδης ή ο Μπιθικώτσης. Κουνιόντουσαν αυτοί; Κι έτσι δεν υπάρχει έργο, στο οποίο ο δημιουργός να βγάλει την ψυχή του. Εγώ έχω κάνει ένα έργο, το οποίο το στηρίζω κλπ. Δεν δέχομαι το ένα τραγούδι να είναι λιγότερο από το άλλο. Είναι αυτό που αισθάνομαι. Αυτό λοιπόν δεν τους νοιάζει κι έτσι δεν υπάρχει τραγούδι. Έχω τραγούδια στο συρτάρι και πιστεύω πως θα τα βγάλω κάποια στιγμή.

Δεν αντέχουν αυτά πολύ στο συρτάρι…