Συντονισμός (κούρδισμα) φυσαρμόνικας & άλλων οργάνων

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
127 άρθρα στο MusicHeaven

Μετά από καιρό τα γλωσσίδια αποσυντονίζονται κυρίως αν τα στρεσάρουμε με δυνατά φυσήματα/ρουφήγματα. Ο αποσυντονισμός μπορεί να ξεκινά από ¼ μέχρι και 5 ημιτόνια είτε ύφεση είτε δίεση (το 90% σε ύφεση). Ακόμα και τότε η φυσαρμόνικα, πιθανόν, δεν είναι για τα σκουπίδια.

Παρακάτω θα παρουσιάσω ένα νέο τρόπο που ανακάλυψα ενώ μελετούσα το παρακάτω ηχητικό της SEYDEL που προορίζεται να ενημερώσει τους παίχτες για το τι ήχο παράγουν οι οπές όλων των μοντέλων της.

Φυσικά έχοντας εμπιστοσύνη στην SEYDEL  αυτό θα ισχύει και για όλα τα μοντέλα όλων των φυσαρμόνικων και των άλλων εταιρειών.

Παρουσιάζω παρακάτω ένα λεπτομερές άρθρο με φωτογραφία και το ηχητικό τόνων της Seydel ώστε ο συντονισμός των γλωσσιδίων να μπορεί να γίνει εύκολα από οποιονδήποτε κάτοχο φυσαρμόνικας αρκεί να έχει ένα κουρδιστήρι κιθάρας με κλιπ (Clipped Guitar Tuner) που κοστίζει γύρω στα 10 ευρώ και λίγη υπομονή και του αρέσει να ασχολείται με μικροεπισκευές.

Έτσι το software της SEYDEL-HOHNE ή κάποιο παρόμοιο άλλης εταιρείας, που όμως δεν έχω βρει μέχρι στιγμής, θα αποτελεί τον ΤΟΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ {Reference Pitch} για τον συντονισμό  διατονικών και χρωματικών φυσαρμόνικων.

Φωτογραφία του software της Seydel:

1.      Εγώ έχω, σαν κιθαρίστας, 2 μικρά κουρδιστήρια με κλιπ {τα FT-800 καιTOYO }των 10 ευρώ έκαστο που η λειτουργία τους βασίζεται στο να ακουμπούν πάνω στην κιθάρα και ένα ακριβό της SEIKO που το αγόρασα πριν χρόνια και η λειτουργία του βασίζεται στον ήχο που λαμβάνει από το ενσωματωμένο μικρόφωνο..

2.      Για το συντονισμό των γλωσσιδίων της φυσαρμόνικας διαπίστωσα ότι τα με κλιπ είναι πιο ακριβή απ’ ότι αυτό με το μικρόφωνο. Για να ενεργοποιηθούν πρέπει να ακουμπούν τη φυσαρμόνικα.

3.      Τα κουρδιστήρια έχουν μια κλίμακα που μετράει εκατό υποδιαιρέσεις από – 50 έως + 50 υποδιαιρέσεις, 100 υποδιαιρέσεις ανά ημιτόνιο, 50 ανά ½ ημιτονίου,25 ανά ¼ ημιτονίου κλπ.

4.      Πχ αν ελέγξουμε τη νότα C και η βελόνα του tuner δείχνει +25 του C αυτό σημαίνει ότι το γλωσσίδιο του C είναι κατά ¼ του ημιτονίου σε δίεση , αν η βελόνα δείξει -50 του C τότε είναι κατά ½ του ημιτονίου σε ύφεση και αν δείξει 0 του Β  τότε σημαίνει ότι το C είναι κατά ένα ημιτόνιο σε ύφεση δηλαδή το C έγινε Β και αν η βελόνη δείξει 0 του D αυτό σημαίνει ότι το C είναι σε δίεση κατά 1 τόνο (2 ημιτόνια) δηλαδή το C έγινε D.

5.      Κάντε, στην αρχή, την πρακτική εξάσκηση σε μια φτηνή ή χαλασμένη φυσαρμόνικα πριν προχωρήσετε σε ακριβότερα μοντέλα.

6.      Ο συντονισμός γλωσσιδίου σε δίεση γίνεται αφαιρώντας μέταλλο από τη βάση του γλωσσιδίου(κοντά στο πριτσίνι ή βίδα αναλόγως) χρησιμοποιώντας μια μικρή λίμα κοσμημάτων για αρκετή ποσότητα μετάλλου ή πολύ ψιλό σμυριδόπανο ή γυαλόχαρτο ή και ξυραφάκι για μικρότερη ποσότητα

7.      Ο συντονισμός γλωσσιδίου σε ύφεση γίνεται αφαιρώντας μέταλλο από την άκρη του.

8.      Τα μακρύτερα γλωσσίδια απαιτούν αφαίρεση μεγαλύτερης ποσότητας μετάλλου για να δώσουν την ίδια ποσότητα αλλαγής (πχ ¼ του ημιτονίου) απ’ ότι τα βραχύτερα γλωσσίδια.

9.      Κάθε φορά λιμάρουμε μικρά ποσά και επανελέγχουμε τον συντονισμό.

10.  Στις χρωματικές τα μέσα γλωσσίδια της πλακέτας είναι τα Blow και τα εξωτερικά τα Draw. Θα χρειαστεί να ξεβιδώσουμε τις πλακέτες γλωσσιδίων για να μη καταστρέψουμε τις βαλβίδες.

11.  Σε χρωματικές χωρίς βαλβίδες (πχ Seydel Standard, Chrommeta…) απλώς βάζουμε μια πλατιά οδοντογλυφίδα στην οπή για να σηκώσουμε το γλωσσίδιο που θέλουμε να λιμάρουμε.

12.  Πριν ξεκινήσουμε το λιμάρισμα υποβαστάζουμε το κάτω μέρος του γλωσσιδίου με ένα ξυραφάκι-ή λεπτό σκληρό πλαστικό για να μη μεταβάλουμε το διάκενο.

Παρουσιάζω τώρα μια μέθοδο (πιστεύω νέα – καθώς δεν βρήκα κάτι αντίστοιχο στο διαδίκτυο) σαν Τόνο Αναφοράς-που πρόσφατα δοκίμασα με επιτυχία σε πολλές (χαλασμένες και φτηνές φυσαρμόνικες)- και που πιστεύω ότι είναι 100% ακριβής.

Χρησιμοποιώ πλήκτρα από το software Seydel σαν Τόνο Αναφοράς.

Αλλιώς (αυτή είναι η μέχρι τώρα χρησιμοποιούμενη μέθοδος που αναφέρεται στα διάφορα ξένα φόρουμ) απαιτείται να γνωρίζουμε και να σετάρουμε (set) τον Τόνο Αναφοράς του tuner κιθάρας στο εργοστασιακό setting.

Τότε επίσης απαιτείται να μην είναι όλες οι νότες συντονισμένες στο Equal Temperament (ξεφεύγουμε όμως-όσοι επιθυμούν άς κανουν Googling στο Equal Temperament για περισσότερες πληροφορίες. Αν όμως δεν κάνουν τα ανωτέρω, τότε μια ένδειξη, για παράδειγμα -30 υποδιαιρέσεων του tuner, πιθανόν να σήμαινε όχι ύφεση του τόνου του γλωσσιδίου αλλά ανακριβές tuner και αντί για συντονισμό θα κάναμε αποσυντονισμό των γλωσσιδίων.

Η ΜΕΘΟΔΟΣ με ένα απλό φτηνό κουρδιστήρι(tuner) κιθάρας

a)      Χρησιμοποιείστε ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ κουρδιστήρι κιθάρας με κλιπ.

b)      Φορτώστε και εκτελέστε το software της παραπάνω φωτογραφίας  ΕΔΩ:    http://www.box.net/shared/ztp3hg5qdd4cfxrxsvof

Μη φοβηθείτε για ιούς από το αρχείο, απλώς για να ‘’τρέξει ‘’απαιτείται η εγκατάσταση του  ‘’Macromedia Flash Player 7’’. Εάν διστάζετε να το φορτώσετε για τυχόν πιθανές μετατροπές από το Macromedia Flash Player 7 – όπως το συνηθίζει η Macromedia- έχω ανεβάσει εδώ:

https://www.youtube.com/watch?v=IlYyV77gtjc περίληψη της μεθόδου.

Φυσικά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε άλλο παρόμοιο software ,αν βρείτε, ή ακόμα και να μαγνητοφωνήσετε τους τόνους σε mp3 από μια φυσαρμόνικα που εμπιστεύεστε ότι είναι επακριβώς συντονισμένη.

c)      Πιέστε το ποντίκι στο επιθυμητό πλήκτρο, για παράδειγμα το C αγγίζοντας το  κουρδιστήρι κιθάρας στο μεγάφωνο του Computer και καταγράψτε την ένδειξη της βελόνας του tuner. Έστω ότι είναι C  -12 υποδιαιρέσεις-δηλαδή ‘’πάει’’ προς ύφεση κατά περίπου 1/8 του ημιτονίου. {Αν το tuner ήταν ακριβείας θα έπρεπε η ένδειξη να είναι μηδέν). Όμως παραδεχτήκαμε ότι εμπιστευόμαστε το software Seydel και ‘όχι το φτηνό κουρδιστήρι}.

d)      Έτσι τώρα ο Τόνος Αναφοράς για τη φυσαρμόνικά μας θα είναι C -12 υποδιαιρέσεις και ΟΧΙ ΜΗΔΕΝ.

e)      Τώρα αγγίξτε το tuner στο σώμα της φυσαρμόνικας, oποιουδήποτε είδους, μοντέλου και μάρκας και φυσήξτε το C. Αν το γλωσσίδιο C δεν έχει πρόβλημα, το Tuner πρέπει να δείξει -12 υποδιαιρέσεις αφού αυτή είναι η Αναφορά μας για το C.

f)       Αν όμως η ένδειξη είναι προς τα αριστερά του -12 τότε είναι προς ύφεση και άρα αφαιρούμε λίγο-λίγο μέταλλο από την ΑΚΡΗ του γλωσσιδίου. Αν όμως η ένδειξη προς τα δεξιά του -12 τότε είναι προς δίεση και άρα αφαιρούμε λίγο-λίγο μέταλλο από την ΒΑΣΗ του γλωσσιδίου.

g)      Θέστε το διάκενο –μεταξύ γλωσσιδίου και πλακέτας-έτσι ώστε αυτό να είναι μεγαλύτερο στις χαμηλότερες νότες και βαθμιαία μικρότερο στις υψηλότερες.

h)      Φυσήξτε να απομακρυνθούν τυχόν παραμένοντα ρινίσματα που δημιουργήθηκαν κατά το λιμάρισμα.

i)        Επαναλάβετε τα βήματα c) έως h) και για τα υπόλοιπα ελαττωματικά γλωσσίδια.

Πολλοί θα ρωτήσετε πότε θα πρέπει να κάνω ή να δώσω να μου κάνουν συντονισμό (κούρδισμα);

Λοιπόν το καλύτερο κριτήριο είναι το αυτί μας. Συνήθως στις φτηνές φυσαρμόνικες επανασυντονισμός πέραν του ημιτονίου θεωρείται απίθανο να γίνει στις καλές όμως και κυρίως αυτές που έχουν παχύτερα γλωσσίδια (1,2 αντί 0.9 mm) μπορεί να γίνει μέχρι και 5 ημιτόνια. Προτού ξεβιδώσω τα καπάκια για κούρδισμα συγκρίνω με το αυτί κάθε νότα της φυσαρμόνικας με την αντίστοιχη του παραπάνω software Seydel και καταγράφω ποιες νότες ακούγονται αλλοιωμένες.

Η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να τσεκάρουμε το κουρδιστήρι μας για ακριβές κούρδισμα και άλλων οργάνων πχ κάθε χορδής στην κιθάρα, μπουζούκι, γλωσσίδια ακορντεόν κλπ.

Παραδείγματα για καλύτερη κατανόηση

Η βελόνα του tuner, όταν το ακουμπήσω στο μεγάφωνο που παίζει έστω τη νότα Β  από το SEYDEL software, δείχνει +18 υποδιαιρέσεις (cents)  .

Αυτό σημαίνει ότι το +18 είναι η ΑΝΑΦΟΡΑ σαν ‘’μηδέν’’.

Κατόπιν ακουμπώ το Tuner στη φυσαρμόνικα και παίζω την νότα Β.

Η ένδειξη τότε της βελόνας μπορεί να είναι όπως μία από τις παρακάτω περιπτώσεις:

What do they mean? Τι σημαίνει κάθε μία περίπτωση;

1.      To tuner στη φυσαρμόνικα δείχνει τη νότα  B με +10 cents όταν παίζουμε τη νότα Β

2.      To tuner στη φυσαρμόνικα δείχνει τη νότα  B  με +25 cents όταν παίζουμε τη Β

3.      To tuner στη φυσαρμόνικα δείχνει τη νότα  B  με -20 cents όταν παίζουμε τη Β

4.      To tuner στη φυσαρμόνικα δείχνει τη νότα  B  με -10 cents όταν παίζουμε τη Β

5.      To tuner στη φυσαρμόνικα δείχνει τη νότα  C  με +20 cents όταν παίζουμε τη Β

6.      To tuner στη φυσαρμόνικα δείχνει τη νότα  Bb  με +5 cents όταν παίζουμε τη Β

7.      To tuner στη φυσαρμόνικα δείχνει τη νότα  Bb  με -5 cents όταν παίζουμε τη Β

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:

1.      Το +10 είναι στα αριστερά του +18. Επομένως η νότα Β είναι σε ύφεση. Πρέπει να διορθωθεί  κατά 8 cents ξύνοντας μέταλλο από την άκρη του γλωσσιδίου

2.      Το +25 είναι στα δεξιά του +18. Επομένως η νότα Β είναι σε δίεση. Πρέπει να διορθωθεί  κατά 7 cents ξύνοντας μέταλλο από την βάση του γλωσσιδίου

3.      Το -20 είναι στα αριστερά του +18. Επομένως η νότα Β είναι σε ύφεση. Πρέπει να διορθωθεί  κατά 38 cents ξύνοντας μέταλλο από την άκρη του γλωσσιδίου

4.      Το -10 είναι στα αριστερά του +18. Όμως τώρα η νότα έγινε C. Επομένως η νότα Β είναι σε δίεση. Πρέπει να διορθωθεί  κατά 72 cents ξύνοντας μέταλλο από την βάση του γλωσσιδίου.{ Από το  -10 to -50 are 40 cents και από το +50 στο + 18 είναι 32. Σύνολο 72 cents}.

5.      Το +20 είναι στα δεξιά του +18. Όμως τώρα η νότα έγινε C. Επομένως η νότα Β είναι σε δίεση. Πρέπει να διορθωθεί  κατά 102 cents ξύνοντας μέταλλο από την βάση του γλωσσιδίου.{ Από το  +20 to -50 are 70 cents και από το +50 στο + 18 είναι 32. Σύνολο 102 cents}.

6.      Το +5 είναι στα αριστερά του +18. Όμως τώρα η νότα έγινε Bb. Επομένως η νότα Β είναι σε ύφεση. Πρέπει να διορθωθεί  κατά 113 cents ξύνοντας μέταλλο από την άκρη του γλωσσιδίου.{ Από το +5 to +50 are 45cents και από το -50 στο + 18 είναι 68. Σύνολο 113 cents}.

7.      Το -5 είναι στα αριστερά του +18. Όμως τώρα η νότα έγινε Bb. Επομένως η νότα Β είναι σε ύφεση. Πρέπει να διορθωθεί  κατά 123 cents ξύνοντας μέταλλο από την άκρη του γλωσσιδίου.{ Από το  -5 to + 50 are 55 cents και από το -50 στο + 18 είναι 68. Σύνολο 123 cents}.

Είτε χρησιμοποιήσετε την ανωτέρω μέθοδο , είτε θεωρήσετε ότι το tuner σας είναι ακριβές και στις 2 περιπτώσεις απαιτείται να γνωρίζετε τη συχνότητα ΑΝΑΦΟΡΑΣ (Α441…) που χρησιμοποίησε ο κατασκευαστής και να τη θέσετε στο tuner σας.

Η Lee Oscar , στο φυλλάδιο που δίνει στο σετ εργαλείων της , ενώ χρησιμοποιεί την Α440 για Equal Tuning επισημαίνει: "LEE OSKAR HARMONICAS ARE EQUAL TUNED TO A441 TO A442+." = ‘’Οι φυσαρμόνικες Lee Oscar είναι κουρδισμένες σε Equal Temperament (Ισοδύναμος Συγκερασμός) με συχνότητες αναφοράς από Α441 έως Α442+’’.

Ο πίνακας της LEE OSKAR για Equal Tuning δίνει τις αποκλίσεις σε cents για κάθε νότα της φυσαρμόνικας και καμιά απ’ αυτές τις αποκλίσεις δεν είναι μηδέν.

Έτσι δίνει: 1.00Hz=4 Cents , 0.50Hz=2 Cents , 0.25Hz=1 Cent. Αλλά ακόμα και αυτές οι τιμές δεν είναι επακριβείς αλλά κατά προσέγγιση διότι η αξία που έχει ένα Cent σε Hz δεν είναι σταθερή σε όλο το φάσμα των συχνοτήτων-τονικού ύψους .

Αν λοιπόν χρησιμοποιήσεις το Tuner σου και κατά το κούρντισμα τοποθετήσεις αυτές τις παραπάνω τιμές τότε θα είναι «εργοστασιακά κουρντισμένη» αλλά όχι επακριβώς Equal Tempered.

Οι απλές διατονικές έχουν γλωσσίδια κουρντισμένα στις φυσικές νότες της κλίμακας μιας φυσαρμόνικας.

Η Hohner για παράδειγμα χρησιμοποιεί 3 διαφορετικούς τύπους Temperament για τις 10-οπών διατονικές.

1. 1.       Tα γλωσσίδια στις φυσαρμόνικες τύπου Marine Band της Hohner έχουν τροποποιηθεί ανάλογα με το στυλ της μουσικής από το παλιό στυλ Country μέχρι το στυλ Blues και Rock.
2. 2.       Tα μοντέλα MS Models Blues Harp κατάλληλα για όλα τα στυλ μουσικής Blues, Folk, Rock και Country — αλλά και για παίξιμο της φυσαρμόνικας σε “Straight Harp” ή “Cross Harp” positions.
3. 3.       Η Hohner ανακάλυψε ότι η πλειονότητα των παιχτών διατονικής είναι ευχαριστημένοι με κούρδισμα στους Α442 -η Lee Oscar στους Α441.Αυτό γίνεται έτσι ώστε σε περιόδους έντασης ο τόνος να βαίνει προς ύφεση ενώ στο κανονικό παίξιμο να μη επηρεάζει την υπόλοιπη ορχήστρα.

Εδώ θα δείτε το σετ εργαλείων - της  Lee Oscar - κουρδίσματος φυσαρμόνικας

https://www.youtube.com/watch?v=mYNL5ODZE54

Πρακτικά μιλώντας ποιο λοιπόν είναι το καλύτερο κούρδισμα για μια φυσαρμόνικα που θα παίζει με ένα πιάνο κουρδισμένο στους Α440;

Η απάντηση είναι η Α442 ώστε σε περιόδους έντασης ο τόνος να βαίνει προς ύφεση ενώ στο κανονικό παίξιμο να μη επηρεάζει. Αλλιώς οι πιθανότητες να ακουγόμαστε ξεκούρντιστοι πολλαπλασιάζονται.

Συνήθως στις διατονικές MARINE BAND , οι νότες 3η  και 5η  της κλίμακας κουρδίζονται ελαφρώς προς ύφεση - περίπου 4 υποδιαιρέσεις - για να δώσουν στις φυσαρμόνικες την πατροπαράδοτη αίσθηση του just temperament

Τελικό Συμπέρασμα:

Μερικοί ακροατές προτιμούν να ακούν ελαφρώς σε δίεση τους ήχους άλλοι δεν το υποφέρουν.

Σε μερικούς αρέσει το Equal Temperament σε άλλους όχι. Μερικοί συμβιβάζονται μεταξύ Equal Temperament και Just Intonation, άλλοι όχι.

Η μέθοδος που περιγράφτηκε στο ανωτέρω άρθρο αποτελεί ένα πρακτικό τρόπο κουρδίσματος μερικοί θα την προτιμήσουν μερικοί όχι .

Εγώ πάντως έκανα δοκιμές σε πολλές φυσαρμόνικες με άριστα αποτελέσματα.

Δείτε 2 τέτοια κουρδίσματα ΕΔΩ:

https://www.youtube.com/playlist?list=PL62810BF2A833854C&feature=viewall

https://www.youtube.com/playlist?list=PLD9FD12896AC82E3C&feature=viewall

Για περισσότερες πληροφορίες γι αυτά τα 2 κουρδίσματα δείτε το μελλοντικό άρθρο Ουσάκ vs Χιτζάζ.

Επίσης για περισσότερες πληροφορίες για τα TEMPERAMENTS ( Equal – Just…) Δείτε το θέμα ΕΔΩ:

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=Splatt_Forums&file=viewtopic&topic=25708

Υ.Γ Σαν Ηλεκτρονικός Μηχανικός έχω συναντήσει πολλές περιπτώσεις όπου πανάκριβα όργανα μετά από κάποια χρόνια δεν μπορούσαν να κάνουν ΑΝΑΦΟΡΑ (Reference) και παρουσίαζε η βελόνη τους κάποια απόκλιση που δεν ‘’άκουγε’’ ρυθμίζοντας το ρυθμιστικό ποτενσιόμετρο. Τότε παραδεχόμασταν σαν νέο Reference κάποια άλλη ένδειξη, την καταγράφαμε, εκτελούσαμε τις μετρήσεις και τα αποτελέσματα τα κάναμε αναγωγή σύμφωνα με την τιμή του νέου Reference. Κάτι το παρόμοιο συμβαίνει και με τα φτηνά κουρδιστήρια.

Φωτο: Andrian Skilling