Μπασοκίθαρο και ρεμπετοκιθάρα

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
127 άρθρα στο MusicHeaven

Η ρεμπετοκιθάρα είναι ειδικός τύπος κιθάρας που μοιάζει με την κλασική, αλλά έχει ατσάλινες  χορδές και προορίζεται για ρεμπέτικο ρεπερτόριο.

Δείτε πρώτα το δικό μου video για πολύ αρχάριους στην ρεμπέτικη κιθάρα :

• ‘’ Ρεμπέτικο τραγούδι (ή γενικά στον πληθυντικό Ρεμπέτικα) ονομάζεται το ελληνικό αστικό λαϊκό τραγούδι που εμφανίστηκε στα τέλη του ‘19ου αιώνα και απέκτησε τη γνώριμη μορφή του, περίπου μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Εξελίχθηκε κυρίως στα λιμάνια ελληνικών πόλεων όπου ζούσε η εργατική τάξη (τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, τον Βόλο) και στη συνέχεια πέρασε και σε άλλα αστικά κέντρα’ :κείμενο από wikipedia.
• ‘’Η λαϊκή κιθάρα δεν είναι καν αναγνωρισμένη από το κράτος» λέει ο Δημήτρης Μυστακίδης και εκδηλώνει την πρόθεσή του να προσπαθήσει για την προώθηση του ιδιαίτερου αυτού μουσικού οργάνου, το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη λαϊκή μας μουσική. ‘’

ΕΔΩ: θα βρείτε τέτοιες χειροποίητες κιθάρες με κόστος 1500 – 2500 ευρώ

Η λαϊκή κιθάρα έχει νάιλον ή συρμάτινες χορδές ;

Τη δεκαετία 30 δεν υπήρχε νάιλον ακόμα! Πριν λοιπόν την ανακάλυψη του νάιλον , οι χορδές φτιάχνονταν από επεξεργασμένα έντερα. Οι νάιλον χορδές χρησιμοποιήθηκαν στην κιθάρα γύρω στο 1946. Μέχρι τότε οι χορδές ήταν ή ατσάλινες ή εντερικές.

Μπασοπαίξιμο

Τις περισσότερες φορές σε αυτά τα ακούσματα, η παραδοσιακή κιθάρα αναλαμβάνει μέσα στην ορχήστρα το ρόλο της ρυθμικής βάσης. Αν στο σχήμα της ορχήστρας υπάρχουν πολλά πρίμα όργανα (κανονάκια, βιολιά, μπαγλαμάς  κτλ), η κιθάρα περιορίζει τη ρυθμική βάση στα μπάσα της. Άλλοτε παίζει ένα στακάτο ρυθμικό και μελωδικό σχήμα, άλλοτε με αυτό το ρυθμικό σχήμα παίζει μία ή δύο νότες κρατώντας ίσο. Δηλαδή ρόλος της στα ρεμπέτικα είναι να κρατάει τη μπασογραμμή  (καθώς παλιά –λόγω οικονομικών προβλημάτων-δεν υπήρχε κοντραμπάσο )και συγχρόνως να παίζει και το ρυθμό. Επειδή η τεχνική αυτή είναι κυρίως μπασοπαίξιμο, πολλοί αποκαλούν αυτή την τεχνική ''μπασοκίθαρο''.

Μπασοκίθαρο επομένως είναι τρόπος παιξίματος -λέμε πχ ''αυτός παίζει καλό μπασοκίθαρο''  και όχι η ρεμπετοκιθάρα , αλλιώς θα ήταν παραποίηση της λέξης.

Συνοψίζοντας : Ο ρόλος της στα ρεμπέτικα είναι τριπλός:

• αρμονική υποστήριξη με συγχορδίες,
• αρμονική υποστήριξη με μπάσο και
• ρυθμική υποστήριξη 

Χρήση του κύκλου των 5ων στην ρεμπετοκιθάρα

Άλλο πιάσιμο του C

Δείτε το video μου εδώ

Ο λόγος για το ανωτέρω διαφορετικό πιάσιμο είναι ότι με το νέο πιάσιμο η Ε μπάσο χτυπιέται στο G (άρα οι 2 πάνω χορδές απέχουν μια 5η καθαρή: C-G)

Ενώ για το ακόρντο D αυτή η καθαρή 5ηείναι έτοιμη ( χορδές: D – A)

Ομοίως για το ακόρντο Α αυτή η καθαρή 5η  είναι επίσης έτοιμη (χορδές :A - Ε)

Τώρα δείτε ΕΔΩ στο 2:46 αυτά που σας έδειξα στο 1ο μου video

Κιθάρες για ρεμπέτικα

Πολλοί διατείνονται ότι οι σύγχρονες ακουστικές κιθάρες που χρησιμοποιούνται για να παίξουν τα ρεμπέτικα όπως με το παλιό στυλ είναι ‘’σχεδόν  ακατάλληλες’’ αφού είναι σχεδιασμένες για εντελώς διαφορετικές ηχητικές ανάγκες , όπως χαμηλόφωνα μπάσα και μεγάλο  sustain.( Χρονική περίοδος  κατά την οποία ο ήχος συνεχίζει να ακούγεται πριν εξασθενήσει τελείως).

Γνώμη μου είναι, ότι ρεμπέτικη κιθάρα σήμερα ‘’δεν υφίσταται ’’ με την ετυμολογική έννοια του όρου.

Υπάρχουν οι κλασικές, οι ακουστικές, οι ηλεκτροακουστικές και οι ηλεκτροκλασσικές στις οποίες προστέθηκε equalizer/προ-ενισχυτής.

Υπάρχουν αμερικάνικες ακουστικές πολύ καλές για ρεμπέτικα αλλά δεν ισχύει ότι και κάθε ακουστική θα κάνει και για ρεμπέτικα.

Τελικά από πρακτική άποψη δεν έχει και μεγάλη σημασία με το τί κιθάρα παίζεις, αλλά πώς παίζεις.

Οι επάνω 2 μπάσες χορδές Ε- Α

Η κιθάρα, από την αρχή της εμφάνισης του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού μέχρι και σήμερα συμμετέχει ανελλιπώς στην δισκογραφία αλλά και στο πάλκο ως σημαντικό τμήμα της ορχήστρας.

Όταν λέμε  ρεμπετοκιθάρα ( ειδικά οι παλιές  είναι και κιθαρόνια -μικρές κιθάρες ) εννοούμε ότι ο κιθαρίστας παίζει μπασοκίθαρο  (που αναλύσαμε παραπάνω) και που σημαίνει, παίζει με μπάσα (ειδικά με τις πάνω 2 μπάσες χορδές) ταυτόχρονα με την υπόλοιπη ρυθμική και όχι μόνο ακόρντα.

Άρα με τη  λέξη μπασοκίθαρο εννοούμε την τεχνική που παίζεται μια ρεμπετοκιθάρα. Το καλό μπασοκίθαρο θέλει στακάτο παίξιμο.

Για να παίξει κανείς με αυτή την τεχνική, σημαντικό ρόλο παίζουν τα ακούσματα καθώς επίσης και να γνωρίζει καλά τους λαϊκούς δρόμους (χιτζάζ – ουσακ…).

Σε ότι αφορά τον ρυθμικό χαρακτήρα  της κιθάρας ελλείψει ντραμς  ή άλλου οργάνου που να έχει παρόμοιο αυτόνομο ρόλο, η κιθάρα κυριαρχεί.

Μπασαδούρες

Στις τρείς πρίμες χορδές (G-B-E) κυρίως ολοκληρώνονται οι συγχορδίες.

Στις τρείς μπάσες χορδές (Ε-Α-D )τονίζονται με έμφαση τα ισχυρά μέρη του μέτρου και με τις μπάσες φτιάχνουμε σύντομες φράσεις (όπως τα licks/ Riffs στα Blues) που αναλαμβάνουν την μελωδική σύνδεση με τα κυριότερα ακόρντα (τις φράσεις αυτές στα ελληνικά τις συναντάμε με το όνομα ‘’Μπασαδούρες’’).

Δηλαδή ανάμεσα στα ακόρντα γίνονται γεμίσματα – οι μπασαδούρες-  που είναι και η πλέον ουσιαστική συμβολή της κιθάρας στο λαϊκό συγκρότημα αν φυσικά  δεν υπάρχει το έγχορδο όργανο μπάσο.

Ακούστε εδώ μια μπασαδούρα δική μου για κανταδόρικα στο τέλος του τραγουδιού.

https://www.youtube.com/watch?v=U3ot-1cC4tI

Ακούστε και μια ωραία μπασαδούρα στο: ‘’Το βάλς της μοναξιάς’’ – (Μίνορο-Μάτζορο) που μπορείτε να τη χρησιμοποιείτε σε βαλσάκια.

Στα βαριά κομμάτια συνήθως παίζονται κοφτά και τα μπάσα και η υπόλοιπη συγχορδία (staccato).

Το τόνισμα στα μπάσα

Το τόνισμα στα μπάσα, χαρακτηρίζει την τεχνική ''μπασοκίθαρο''. Συγκεκριμένα, το αριστερό να πνίγει αρκετές χορδές πατώντας συγκεκριμένες ενώ το δεξί να χτυπάει τη χορδή με   Apoyando = Χτυπάμε την χορδή και κατόπιν το δάχτυλο που την χτύπησε στηρίζεται στην αμέσως πιο χοντρή χορδή  (συμβολίζεται με ένα πλάγιο V) .

Για τον αντίχειρα ισχύει το αντίθετο... στηρίζεται στην αμέσως πιο λεπτή χορδή αφού χτυπήσει . Είναι μέθοδος που χρησιμοποιείται από κιθαρίστες που θέλουν να παίξουν stacato (συνηθισμένη τεχνική της Ισπανικής Σχολής...)

{ Tiranto = Χτυπάμε την χορδή χρησιμοποιώντας το νύχι και μετά το δάχτυλο λυγίζει προς το εσωτερικό της παλάμης, το ίδιο και ο αντίχειρας . Σημαντική σημείωση: Τα Αρπίσματα παίζονται με Tiranto, όχι με Apoyando. Προσοχή λοιπόν στους αρχάριους που τα πρωτομαθαίνουν . Είναι ο πλέον χρησιμοποιούμενος τρόπος παιξίματος στην Κλασική Κιθάρα, ειδικά κατά την εκτέλεση έργων κλασικής περιόδου }.

Apoyando  + Tiranto  =  2 τρόποι γι αυτούς που θέλουν να παίζουν με τα δάκτυλα του δεξιού χεριού και όχι με πένα.

Ακόρντα F shape

Στη λαϊκή κιθάρα είναι σε μεγάλη χρήση και ο αντίχειρας

Είναι αυτά που λαμβάνονται από τους δακτυλισμούς του ακόρντου F. Ο δείκτης πιάνει τα πρώτα τάστα στις πρίμες χορδές B και E -κάνει μισό barre.

Εδώ έχουμε 3 τρόπους: Τον ποιο τρόπο θα χρησιμοποιήσουμε ,το ποιος είναι πιο αποδοτικός είναι τι βολεύει καθέναν καλύτερα και ποιόν απ’ τους 3 έμαθε όταν ήταν αρχάριος . Φυσικά ο πιο πλούσιος είναι ο 3ος και αυτόν συστήνω.

• (Σχήμα 1): Αυτό το στυλ του ακόρντου {όπως συνήθως εικονίζεται στα βιβλία} χρησιμοποιεί για μπάσα νότα αυτή επί της 4ης χορδής D και αρπίζονται ΟΛΕΣ οι χορδές εκτός από την 5η Α και την 6η χορδή Ε
• (Σχήμα 2): { Εδώ το παρουσιάζω όχι όπως εικονίζεται στα βιβλία αλλά με διαφορετικό ‘’πιάσιμο’’ ώστε χτυπώντας ξεχωριστά τα 2 μπάσα (4ης και 5ης χορδής) , όπως περιγράφεται στη φωτογραφία να ακούγεται σαν ρεμπετοκιθάρα}. Την  ίδια τεχνική  εφαρμόσαμε και  παραπάνω για το ακόρντο C με ‘’άλλο πιάσιμο’’.
• (Σχήμα 3):Εδώ φαίνεται καθαρά το ίδιο ακόρντο της φωτογραφίας (Σχήμα2) μετακινηθέν για να δώσει το G , αλλά χρησιμοποιείται και ο ΑΝΤΙΧΕΙΡΑΣ στην 6η χορδή. Εδώ ο αντίχειρας ‘’πιάνει ‘’ το G , ενώ στο (Σχήμα 2) αν χρησιμοποιούνταν και ο αντίχειρας θα ‘’έπιανε’’ την F. Ο αντίχειρας έχει μεγάλο πλεονέκτημα σε σχέση με το παίξιμο του ίδιου ακόρντου με μπαρέ. Στην ρεμπετοκιθάρα  -ειδικά όταν παίζονται βαριά ρεμπέτικα- την τεχνική αυτή τη λένε "μπότα" γιατί το ακόρντο παίζεται κοφτά-στακάτα και με μικρό sustain. Ο όρος προέρχεται από τα drums και είναι το μεγάλο κεντρικό τύμπανο που ο drummer χτυπάει με το πόδι. Γι αυτό και λέγεται και "μπότα". Αυτό το μεγάλο κεντρικό τύμπανο συνήθως "χτυπάει" με σταθερό ρυθμό, και έχει χαρακτηριστικό μπάσο ήχο .Όπως ήδη αναφέραμε οι σύγχρονες ακουστικές κιθάρες που χρησιμοποιούνται για μιμηθούν την παλιά ρεμπετοκιθάρα είναι ακατάλληλες (χαμηλόφωνα μπάσα, μεγάλο sustain).    

Η "μπότα"

{Η ‘’μπότα’’, είναι τεχνική στην λαϊκή κιθάρα, η οποία αντικαθιστά το μπαρέ, με το πιάσιμο των μπάσων Ε , Α χορδών με τον  αντίχειρα. Εάν το ρεμπέτικο είναι κανταδόρικο (πχ χαράματα η ώρα τρείς) τότε η «μπότα» δεν είναι αναγκαία και τα ακόρντα μπορούν να έχουν διάρκεια, αλλά εάν το κομμάτι είναι βαρύ (πχ σαν βγαίνει ο χότζας στο τζαμί) τότε ευνοείται περισσότερο η «μπότα» από το μπαρέ για να επιτύχουμε τον επιθυμητό στακάτο ήχο.

παρατηρήστε το αριστερό χέρι του κιθαρίστα στο 0:38 του video όπου με το μικρό δακτυλάκι κόβει τα μπάσα για να μην αντηχούν και να ακούγονται κοφτά. Δεν πρόκειται για «μπότα», απλά βλέπουμε το  πως επιτυγχάνουμε το κοφτό παίξιμο και σε ανοιχτά ακόρντα

Ο κιθαρίστας στο video αυτό παίζει με «μπότα» πολύ συχνά. Η πρώτη «μπότα» που φαίνεται καθαρά είναι στο 0:19  -παίζει F} .(το κείμενο στις αγκύλες είναι το μέλους Jazz-Guitar).

Διάφορα χρήσιμα

• Στο video αυτό 3 κιθάρες (χωρίς μπουζούκι) σε ρεμπέτικο
• Giánnis Alexandrís  ακούστε τον ΕΔΩ:

• Δείτε ΕΔΩ δεκάδες ρεμπέτικα με το Δημήτρη Μυστακίδη