«Περπατούσα στο δρόμο το ηλιοβασίλεμα, με 2 φίλους. Ξαφνικά, ο ουρανός βάφτηκε κόκκινος σαν αίμα. Σταμάτησα και έγειρα πάνω στο φράκτη, νιώθοντας μια απίστευτη κούραση να με καταβάλλει. Γλώσσες από φωτιά και αίμα απλώθηκαν πάνω στο φιόρδ. Οι φίλοι μου συνέχισαν να περπατούν, ενώ εγώ έμεινα πίσω, να τρέμω από το φόβο μου. Τότε ήταν που άκουσα την εκκωφαντική, ατελείωτη κραυγή της φύσης» 

Edvard Munch, 1893

Νορβηγός ζωγράφος του Εξπρεσιονισμού και ένας από τους ηγέτες του Συμβολισμού.  

Το έργο που βλέπετε στη φωτογραφία συμβολίζει την αγωνία του μοντέρνου ανθρώπου. Το κοιτάω και σκέφτομαι τι θα αισθανόταν ο Munch αν έβλεπε μέχρι πού έχει φτάσει αυτή η αγωνία, τον 21ο αιώνα. Πόσο θα τρόμαζε αν έβλεπε εμάς, τη ζωή μας, την εξέλιξη του πολιτισμού μας; Πιστεύω πως δεν θα άντεχε το θέαμα.  

Κάποια χρόνια μετά την ολοκλήρωση του έργου του, The Frieze of Life, (μια σειρά όπου η Κραυγή αποτελεί τον πρώτο πίνακα) περιέγραψε ο ίδιος την προσωπική του αγωνία πίσω από τον πίνακα: 

«Για αρκετά χρόνια ήμουν σχεδόν τρελός… Ξέρεις τον πίνακα μου «Η Κραυγή»; Είχα φτάσει στα όρια  - η φύση κραύγαζε μέσα στο αίμα μου… Μετά απ’ αυτό, παραιτήθηκα από κάθε ελπίδα να βρω ξανά την αγάπη.» 

Τη πρώτη φορά που συνάντησα τον Munch, ήμουν 20 χρονών, στο μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης. Με κατάκτησε μέσα σε μια στιγμή. Αγαπημένο μου έργο, «Η Μαντόνα» που με συντροφεύει, από τότε, κάθε μέρα.  

Η εσωτερική του πάλη δεν τελείωσε ποτέ. Το οικογενειακό περιβάλλον που αφομοίωσε στην ψυχή του, δεν του επέτρεψε ποτέ να αισθανθεί ελεύθερος.  Δεν ένιωθε άνετα μέσα στο ρεύμα της ανεξαρτητοποίησης και της σεξουαλικής απελευθέρωσης των γυναικών. Δεν κατάφερε ποτέ να συνδεθεί με μια γυναίκα. Η ερωτική ένταση παρέμεινε γι’ αυτόν, μέχρι το τέλος της ζωής του, ένα άλυτο μυστήριο. Δεν του αρκούσε ποτέ η εμπειρία. Έψαχνε το νόημα της ζωής και προσπαθούσε, για όλα, να καταλάβει γιατί…  

«Στέκεται στη μέση του γεμάτου με καπνό μπαρ και ακούει κάποιους Τσιγγάνους να τραγουδούν για την αγάπη. Τότε είναι που ξαφνικά σκέφτεται: Πρέπει να κάνω κάτι, ν’ αρχίσω κάτι, που θα κτυπήσει τους άλλους με την ίδια δύναμη που κτυπάει τώρα κι εμένα. Δεν μπορεί όμως να είναι ένα τοπίο στο πρωινό φως, ένα τυχαίο γεγονός, ούτε το μπαρ, ούτε άγνωστοι περαστικοί που συναντά κανείς στο δρόμο που δε σημαίνουν τίποτα γι’ αυτόν. Στο μυαλό του έρχεται η εικόνα 2 ανθρώπων. Ένας άντρας και μια γυναίκα στην πιο ιερή στιγμή της ζωής τους. Ένα δυνατό μπράτσο, ένας ηλιοκαμένος λαιμός, και μια νέα γυναίκα να γέρνει το κεφάλι της στο στήθος του. Κλείνει τα μάτια της κι ακούει τα λόγια που ψιθυρίζει ο άντρας μέσα στα μαλλιά της. Εκείνη τη στιγμή, ο άντρας κι η γυναίκα δεν είναι ο εαυτός τους, παρά μόνο ένας κρίκος ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλους που ενώνουν μια γενιά με την επόμενη.»  

Πάλεψε με τη Ζωή, την Αγάπη, το Φόβο, το Θάνατο και τη Μελαγχολία.  Και νικήθηκε. Αλήθεια, βγαίνει ποτέ κανείς νικητής μέσα από τέτοιες μάχες;  

Απόψε μοιράζομαι ένα κομμάτι του Munch μαζί σας. Το κομμάτι της Κραυγής». Γιατί, αν και η ιδέα είναι πια 115 χρονών, δεν έπαψε στιγμή να είναι επίκαιρη…  

Στην Ιστορία της Τέχνης, η επίδραση της Κραυγής έχει καταγραφεί ως εξής:

Τα έργα «Whistler’s Mother», «American Gothic», «Μόνα Λίζα» και «Η Κραυγή» έχουν καταφέρει κάτι που τα περισσότερα έργα τέχνης — ανεξάρτητα από την ιστορική τους σημασία, αισθητική ομορφιά, ή χρηματική αξία— δεν έχουν καταφέρει: μεταδίδουν ένα συγκεκριμένο νόημα, σχεδόν αμέσως, σε κάθε θεατή. Αυτά τα ελάχιστα έργα έχουν κάνει, με επιτυχία, τη μετάβαση από το εκλεκτό βασίλειο του μουσείου, στο χώρο της δημοφιλούς κουλτούρας.

ΥΓ.: Αυτά γι' απόψε, δεν ήθελα να σας ζαλίσω με τη φλυαρία μου. Κυριακή, βλέπετε. Κι αυτός ο πίνακας λέει από μόνος του πολλά. Καλή σας νύχτα και σας εύχομαι μια εβδομάδα γεμάτη με ό,τι επιθυμείτε.

Απόψε έχω μια έντονη διάθεση για… Κυριακή! Περίεργο συναίσθημα, ιδιαίτερα όταν σε πιάνει το βράδυ της Τετάρτης.

Η Κυριακή είναι ευλογία. Ένα διάλειμμα τη βδομάδα από τα τρεχάματα, τις καθημερινές διαδρομές, διάλειμμα από τον αγώνα δρόμου για καλά αποτελέσματα.

Κι απόψε, δεν θέλω μόνο να διακόψω τη ρουτίνα, θέλω και να βάλω φρένο στο χρόνο. Να τον γυρίσω πίσω. Στην εποχή που ταξίδευα με τα βιβλία, πριν γίνω homo-digital σε άλλους τόπους, άλλες εποχές, σ’ όλων των ειδών τις ιστορίες. Τα καλύτερα μου ταξίδια!

Κι απόψε, αναζητώ τα βήματα μου μέσα σε μια τέτοια ιστορία…  

Ίωνας Δραγούμης - Πηνελόπη Δέλτα:

ο Μεγάλος Έρωτας και το Μεγάλο Σκάνδαλο της ελληνικής μπελ-επόκ, που άναψε το 1905 και κράτησε 3 χρόνια. Η Πηνελόπη ήταν ήδη παντρεμένη, και ο Ίωνας ο καινούριος υποπρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια. Και τέτοια παραστρατήματα δεν επιτρέπονται.

Η Πηνελόπη προτίμησε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής της νιώθοντας ξένη μέσα στο σπίτι της, γιατί δεν μπορούσε να ντροπιάσει τ’ όνομα της οικογένειας της. Ούτε τον πατέρα της, τον Εμμανουήλ Μπενάκη.  

Έτσι, ο Ίωνας, δεν είχε άλλη επιλογή. Αφιερώθηκε απελπισμένα στη Μαρίκα Κοτοπούλη (δια βολικότατης αλληλογραφίας), η οποία ήταν αφοσιωμένη με πάθος στο θέατρο. Μέχρι που οι σφαίρες των πολιτικών του αντιπάλων τον πέτυχαν στην Αθήνα του 1920.

Η  Πηνελόπη Δέλτα κατάπιε δηλητήριο στις 27 Απριλίου 1941, τη μέρα που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα. Έζησε 21 χρόνια περισσότερο από τον αγαπημένο της. 21 χρόνια παραπάνω απ’ ότι, ίσως να ήθελε και η ίδια.

Κι εγώ τώρα, δεν ξέρω ποιός απ’ τους δυο ήταν ο πιο άτυχος. Αυτός που έφυγε νωρίς, ή αυτή που έζησε μια αιωνιότητα μετά περιμένοντας... 

Σας αφήνω για λίγο μόνους στο καράβι του Φρέντυ Γερμανού, που ήταν από τους καλύτερους και πιο αξιόπιστους καπετάνιους. Μην ανησυχείτε, βρίσκεστε στα καλύτερα χέρια:  

«Να, λοιπόν, που τα ξεστόμισε: «Είμαι Μπενάκαινα!». Ίσως γι’ αυτό συγχώρησε τον πατέρα της, για τον άγριο πόλεμο μιας ολόκληρης ζωής. Μόνο εκείνος ήταν Μπενάκης, και μόνο εκείνη ήταν Μπενάκαινα.
«Και μια ακόμα φορά ένιωσα ξένο πουλί στη φωλιά μου». Νιώθει ξένη με τον άντρα της, αλλά και ξένη με τις κόρες της: «Πατέρας και κόρες είναι της ίδιας γενιάς, όπου όμως εγώ μέσα δεν χωράω». Πόση μοναξιά πρέπει να νιώθει, στα εξηνταπέντε της χρόνια, αυτή η γυναίκα που θυσίασε το Μεγάλο Έρωτα, για ένα κόσμο στον οποίο τώρα δεν χωράει;

Ο Μεγάλος Έρωτας.
 

Με τα χαμένα νιάτα και τη χαμένη Αλεξάνδρεια. Όλο και πιο πολύ ξαναγυρίζουν, τώρα, όλα αυτά μέσα της σαν φουσκωμένο ποτάμι – όλο και πιο πολύ ξύπνιοι μέσα της ένα αγριεμένο «Γιατί;».         
Ίσως να την κέντρισε, κάποια στιγμή, ο πειρασμός να τα κάνει μυθιστόρημα. Έτσι κι αλλιώς μέσα απ’ αυτόν τον κυνηγημένο έρωτα περνάνε δεκαπέντε χρόνια της Πολιτικής μας Ιστορίας.         

Μαντεύουμε πως της γεννήθηκε αυτός ο πειρασμός διαβάζοντας μιαν αδημοσίευτη φράση της, γραμμένη στις 27 Μαρτίου 1940: «Κανένα ιστορικό βιβλίο δεν μπορεί να χαράξει στη μνήμη την Ιστορία τόσο καλά όσο ένα καλά πληροφορημένο ιστορικό ρομάντζο».         
Κι ύστερα – γεμάτη απελπισία βλέποντας το παράλυτο χέρι της να μην πειθαρχεί:         
«Πώς να γράψεις όμως όταν σου φεύγει το χαρτί, αδέσποτο ή όταν σου πέφτει η πέννα κι αρνείται να χαράξει τις λέξεις που θες εσύ».         

Κι είναι μόνο εξηνταέξι χρονών – στη χρυσή ηλικία για γράψιμο. Ο Καζαντζάκης έδωσε στα εξήντα οχτώ του τον «Τελευταίο Πειρασμό» κι ο Τολστόι στα εβδομηνταένα την «Ανάσταση». Τι θα έγραφε άραγε η Δέλτα εκείνο το καλοκαίρι του 1940 που την δαγκώνει πάλι ο Αλεξανδρινός έρωτας; Το ρομάντζο της ζωής της; Είναι πολύ πιθανό αφού σχεδόν το προαναγγέλλει. Και πώς θα το συνέχιζε όταν έφτανε στις 31 Ιουλίου, τη μέρα της δολοφονίας του Ιωνα;          

«Σιωπή…»

Παρακολουθώ κι απόψε το φεγγάρι ν’ ανατέλλει πάνω από μια πόλη που πνίγεται. Πνίγεται από τη ρύπανση, τα κατασκευαστικά έργα, τα πυκνά κτίρια. Πνίγεται στο άγχος, στην ίδια της την προσπάθεια να αναπτυχθεί και να προοδεύσει. Ψάχνει τρόπους να γίνει ευρωπαϊκή, διεθνές επιχειρηματικό κέντρο, πολιτιστικό κέντρο, κέντρο υπηρεσιών. Να κερδίσει τη Eurovision, να πάρει χρυσό στους Ολυμπιακούς, σημαιάκια από την Unesco, βραβεία από δεξιά κι αριστερά. Μπουλντόζες, σκόνη, χώματα και καυσαέρια.

Ν’ αγαπήσει και ν’ αποδεκτεί τους ανθρώπους; Μάλλον το ξέχασε! Ένας αργός κι επώδυνος θάνατος της μεσογειακής, ανθρωποκεντρικής κουλτούρας. Που ήξερε να νοιάζεται για τους άλλους, να μαζεύει την οικογένεια γύρω από το τραπέζι, που μπορούσε να αφιερώσει μια ώρα για ν’ ακούσει τον πόνο του άλλου.

Τώρα ο καθένας τρώει ό,τι και όποτε μπορεί, και δεν κάθεται ν’ ακούσει ιστορίες για συγγενείς και φίλους. Ο κάθε άνθρωπος μπορεί μόνος του να λύσει τα προβλήματα του, δεν πρέπει ν’ ανακατευόμαστε στις ζωές των άλλων! Άσε που δεν έχουμε χρόνο ν’ ακούμε ιστορίες γι’ αγρίους, μας φτάνουν τα δικά μας!

Παρακολουθώ και τους ανθρώπους της να οδηγούν, ν’ αγανακτούν όταν κολλάνε στην κίνηση, να τρέχουν, να δουλεύουν, να μορφώνονται και να επιμορφώνονται, να ψωνίζουν, να χαλαρώνουν τα βράδια με στυλ. Προσπαθούν να αναβαθμίσουν την εμφάνιση τους, τα προσόντα τους, τις καριέρες τους, το εισόδημα τους, τ’ αυτοκίνητα τους, τα σπίτια τους, τα παιδιά τους, ακόμα και τους συντρόφους τους.

Όλοι στους δρόμους, όλοι στο τρέξιμο. Κι αν καταφέρεις ν’ ανέβεις λίγο πιο ψηλά, θα δεις και το χάσμα των γενεών κάτω απ’ τα πόδια σου, να παραμένει απελπιστικά αγεφύρωτο.

Από τη μια, η γενιά που το ξεκίνημά της μάτωσε από την Τουρκική εισβολή και ο πόλεμος σημάδεψε για πάντα τη μελλοντική της πορεία. Άντρες και γυναίκες που κατάλαβαν νωρίς ότι ανά πάσα στιγμή ο άνθρωπος μπορεί να τα χάσει όλα. Το σπίτι του, τη δουλειά του, αγαπημένα του πρόσωπα. Μπορεί, οποιαδήποτε στιγμή να χρειαστεί ν’ αρχίσει μια καινούρια ζωή κάπου άλλου. Κι όχι επειδή το διάλεξε, αλλά επειδή τον αναγκάζουν κάποιοι άλλοι, με τη βία. Η μόνη τους έγνοια ήταν να ορθοποδήσουν να ξαναφτιάξουν τη ζωή και τη χώρα τους. Να μάθουν να ζουν με τα χαλάσματα σε μισή πατρίδα. Και τα έδωσαν όλα. Να τελειώσουν τις σπουδές τους (μερικοί) να αποκατασταθούν επαγγελματικά (όλοι) και να φροντίσουν την οικογένεια τους. Ιδιαίτερα τα παιδιά τους, στα οποία αφιέρωσαν ολόκληρη τη ζωή τους.

Κι από την άλλη εμείς. Που δεχτήκαμε όλες τις οδηγίες, όλα τα «πρέπει» και τα «μη», την αγάπη, την υπερπροστασία και τη φροντίδα. Την έγνοια που έχουν, να μη δυσκολευτούμε ποτέ, να μην πονέσουμε, να μη μας λείψει τίποτα.

Και την πίεση. Κουβαλάμε όλοι τρελά όνειρα και φιλοδοξίες. Μερικά είναι δικά μας, μερικά όχι. Πρέπει να είμαστε οι καλύτεροι, και να φαινόμαστε κιόλας. Με προσόντα κι εφόδια, αυτοκίνητα κι εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας. Από τα γυμναστήρια (άκου φέτες!), στα μαθήματα χορού και ξένων γλωσσών για ν’ αντεπεξέλθουμε στο νέο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, και μετά την ανακάλυψη του Μάρκου Παγδατή, στα γήπεδα του τένις.

Τον καφέ τον πίνουμε σε φλιτζάνια που γράφουν πάνω Coffee, Café, Latte, Caffe, Espresso, Cappuccino έτσι ώστε να μην χωράει παρεξήγηση ως προς τις προθέσεις μας απέναντι στο φλιτζάνι. Και δε χωράνε παρεξηγήσεις για τις προθέσεις μας απέναντι στους άλλους.

«Πότε μπορούμε να βρεθούμε;» «Όχι σήμερα, έχω δουλειά, αύριο έχω μάθημα, έχω να παραδώσω μελέτη, να κάνω παρουσίαση στην εταιρεία, να ετοιμάσω μια προσφορά.» «Μεθαύριο;» «Μπα, έχω ραντεβού σε αισθητικό, κομμωτήριο». «Την άλλη βδομάδα;» «Σόρρυ, δεν μπορώ, έχω διάβασμα, δίνω εξετάσεις». «Απόψε;» «Έχω να πάω σε γάμο, σε εγκαίνια καταστήματος, θες να έρθεις;» «Τον άλλο μήνα;» «Φεύγω για Λονδίνο, Αθήνα, Βρυξέλλες, Παρίσι, Ρίγα…»

Κι αν μας ρωτήσει κανείς:

Από πού κατάγεστε; Έεεε……

Και που πάτε, ξέρετε; (Ακόμα ένα εεεε μήπως;)

Πότε θα βρεθούμε;

ΠΟΤΕ!

Πότε θα μάθουμε να επικοινωνούμε;

Ποτέ!

Πότε θα καταλάβουμε πως το μόνο που καταφέρνουμε είναι να πλέουμε σε μια θάλασσα χωρίς πυξίδα;

Ποτέ;

Πότε θα συνειδητοποιήσουμε πως η μόνη πραγματική ανάγκη που έχουμε είναι ν’ αγαπήσουμε, να δοθούμε, να ζήσουμε την κάθε μας μέρα για κάποιον άλλον; Όλα τ’ άλλα που με τόσο πάθος κι αφοσίωση τρέχουμε κάθε μέρα, μας πίνουν το αίμα και δεν μας δίνουν τίποτα.

Με άλλα λόγια, η πόλη που βλέπετε στη φωτογραφία, αν και μου άρεσε πάντα, τελευταία άρχισε να με βαραίνει. Νιώθω τη γεύση της μόλυνσης της στο λαιμό μου, ξέρω πως περνά λίγο λίγο στους πνεύμονες μου. Δηλητήριο. Αισθάνομαι πως το άγχος της κυριεύει κι εμένα, η κούραση της κάθεται στο δέρμα μου, και το χειρότερο; η μοναξιά της μου πλακώνει την ψυχή.

Κυρία δημαρχίνα, μ’ ακούς; Η πόλη σου είναι μια μαύρη τρύπα που ρουφά τα πνεύματα των ανθρώπων της. Χρειάζεται ένα πνεύμονα για να μπορέσει ν’ ανασάνει, μια παύση, λίγο νερό και λίγο πράσινο. Για να μπορέσουμε να πάρουμε κι εμείς μια βαθιά ανάσα. Να αναζητήσουμε την πιο ανθρώπινη πλευρά μας. Αλλιώς, είμαστε καταδικασμένοι να περάσουμε το υπόλοιπο της ζωής μας κλειδωμένοι στο μικρό μας εαυτό...

Καλή σου μέρα, πώς σε βρίσκει αυτό το πρωινό της Πέμπτης; Πιθανόν να κάθεσαι στο γραφείο σου και να με διαβάζεις για ένα χαλαρωτικό διάλειμμα. Ή να την έχεις αράξει στον δερμάτινο καναπέ του σπιτιού σου, και να έχεις κλείσει έξω τον αέρα, το άγχος και τα τρεχάματα της πόλης. Μπορεί, πάλι να κάθεσαι στο πανεπιστήμιο, ή σε κάποιο ιντερνέτ καφέ. Ό,τι και να κάνεις, με παρέα ή χωρίς, το πιθανότερο είναι ότι δίπλα σου, ή στο αριστερό σου χέρι βρίσκεται ένα φλιτζάνι καφές. Caldo που αχνίζει μιας κι έχουμε μπει για τα καλά στο φθινόπωρο, ή , fredo σε περίπτωση που δεν αφήνεις εύκολα το καλοκαίρι να φύγει απ’ τα χέρια σου.  

Το ρόφημα που διεγείρει τα πάθη, ανοίγει τα πνεύματα και προκαλεί εγρήγορση σ’ όλες τις λειτουργίες του οργανισμού έχει γίνει πλέον απαραίτητο για όλο τον πλανήτη. Ξεκινάμε τη μέρα μας μ’ έναν καφέ, και πολλές φορές, μας είναι αδύνατον να τη συνεχίσουμε χωρίς αυτόν. 

Αλήθεια, δε σε ρώτησα, τι προτιμάς; Καφέ αράμπικα ή καφέ ρομπούστα; Γαλλικό ή Ιταλικό καβούρδισμα; Στιγμιαίο ή φίλτρου ή παραδοσιακό; Java, mocha ή μήπως espresso; Ζάχαρη, γάλα, ή αφρόγαλα; Με γεύση βανίλια, φουντούκι, καραμέλα ή οτιδήποτε άλλο κυκλοφορεί στην αγορά; Προσωπικά, δεν πλησιάζω σε τέτοιες χημικές ενώσεις, προτιμώ ο καφές που πίνω να έχει γεύση καφέ!   

Αναρωτήθηκες ποτέ τι επεξεργασία χρειάζεται ο καφές για να γίνει ντεκαφεινε; Ποια είναι η χώρα παραγωγής της αγαπημένης σου μάρκας; Που γίνεται η διαλογή των καρπών, το καβούρδισμα, το άλεσμα, η εκχύλιση; Αν πίνεις καφέ φίλτρου, τότε η διαδικασία σταματάει εδώ, και αναλαμβάνει η καφετιέρα σου να κάνει τα υπόλοιπα. Αν προτιμάς τον στιγμιαίο καφέ, τότε η επεξεργασία συνεχίζεται με το στέγνωμα, τη συσσώρευση και τον αρωματισμό.  

Ήξερες ότι η ποιότητα και η γεύση αλλάζει ανάλογα με την εποχή, το κλίμα, τη χώρα, ακόμα και με τη σοδιά; Τι διαλέγεις συνήθως; καφέ βιολογικό, δίκαιου εμπορίου, ή μήπως καφέ που έχει καλλιεργηθεί στη σκιά;  

Ομολογουμένως είναι δύσκολο να έχεις όλες αυτές τις πληροφορίες όταν επιλέγεις ένα κουτί καφέ στο σουπερμάρκετ, ή όταν παραγγέλλεις καφέ στη δουλειά ή οπουδήποτε αλλού.  

Και δεν είναι μόνο αυτά. Πολλά τα μυστικά που περιέχονται στο αγαπημένο ρόφημα όλων των κοινωνιών που συνδυάζουν μαζί με τον καφέ, θορυβώδη υπερδιέγερση ή την αμπελοφιλοσοφία του τίποτα.  

Ο καφές με τις πρωινές και απογευματινές τελετουργίες που τον συνοδεύουν ενώνουν τους ανθρώπους και τους πολιτισμούς, αποκαλύπτουν μυστικά, κλείνουν συμφωνίες και (γιατί να μην το πούμε κι αυτό) δείχνουν και τα μελλούμενα: ταξίδια, λεφτά, βέρες και πόρτες που θα ανοίξεις και θα κλείσεις.

Εμένα, για παράδειγμα μου 'πανε πριν 7 χρόνια ότι θ’ ανέβω τρία σκαλιά και μετά κάτι σπουδαίο θα γίνει. Μάλλον πρόκειται για παρεξήγηση, γιατί, από τότε, έχω ανέβει άπειρα σκαλιά, αλλά δεν είδα τίποτα. Νομίζω πρέπει να ξαναπάω να το ξεκαθαρίσω το θέμα.   

Εκτός όμως από τις κρυφές μας επιθυμίες και τους φανερούς μας φόβους, το φλιτζάνι μπορεί να μας αποκαλύψει πολλά άλλα πράγματα. Για ρίξε μια μάτια στο δικό σου! Βλέπεις την ιστορία του κόσμου να ζωντανεύει μπροστά σου; Ο καφές μπορεί να είναι το ποτό που συνδέει τους ανθρώπους, αλλά σαν εμπόρευμα, έχει γίνει  η αφορμή για πολέμους, πολιτική και θρησκευτική προπαγάνδα, απαγορεύσεις και διαμαρτυρίες, καταπίεση, καταδίωξη, αγώνες για ανεξαρτησία και την καταστροφή. Όχι μόνο την καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά ολόκληρων τοπικών κοινωνιών και οικονομιών.    

Πέραν, δηλαδή, της κοινωνικής και πολιτισμικής αξίας που έχει ο καφές, είναι και το δεύτερο πολυτιμότερο αγαθό στο διεθνές εμπόριο, μετά το πετρέλαιο. Ξαφνιάστηκες; Δε θα 'πρεπε. Το συνολικό, παγκόσμιο εισόδημα που προκύπτει από το εμπόριο του καφέ, ανέρχεται στα $55 δις το χρόνο.  

Απ’ αυτά, μόνο τα $7δις, δηλαδή, το 13% θα φτάσει στις χώρες παραγωγής. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί το τελευταίο πράγμα που θα βρεις στις εμπορικές συναλλαγές είναι η ισότητα.  

Συνεχίζω: η ανακάλυψη των μυστικών δυνάμεων του καφεόδεντρου, έγινε από τις κατσίκες του νεαρού βοσκού Kaldi στην Αιθιοπία το 850 ΜΜ. Στην αρχή ήταν φαγώσιμο, μετά έγινε φάρμακο, τέλος, ποτό, που μια χαρά μπορούσε να αντικαταστήσει το αλκοόλ. Η εξάπλωση του Ισλάμ συνοδεύτηκε από την εξάπλωση του καφέ. Στην Ευρώπη ήρθε με τους πρέσβεις και τους εξερευνητές των Αραβικών περιοχών, και σε όλες τις σημαντικές επαναστάσεις (Βιομηχανική, Αμερικανική, Γαλλική, των Σουφραζέτων, των φοιτητών του Μάη του ’68), ο καφές μπορεί να περηφανευτεί πως έπαιξε σημαντικό ρόλο.  

Τα καφενεία, έχουν τη δική τους ιστορία, μια και ήταν ο δημόσιος χώρος στον οποίο διαμορφωνόταν η κοινή γνώμη, οργανώνονταν και ξεσπούσαν επαναστάσεις και συναντιούνταν οι διανοούμενοι της κάθε κοινωνίας. Μάλιστα αποδείχτηκαν χρήσιμα, διότι, αντίθετα με τις μπυραρίες, κατάφεραν να κρατήσουν τους άντρες ξεμέθυστους, προς μεγάλη χαρά των γυναικών, οι οποίες εύλογα διαμαρτύρονταν!!   

Τώρα θα μου πεις, καλές είναι όλες αυτές οι ιστοριούλες, αλλά γιατί πρέπει να τις ξέρουμε και τι ακριβώς θα ’πρεπε να μας προβληματίσει; Άσε που δεν έχουν τέλος, και δεν μπορούμε να καθίσουμε εδώ μια αιωνιότητα να τις λέμε! 

Αυτό που πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις, είναι «το παράδοξο του καφέ». Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται στα οικονομικά του καφέ για να περιγράψει το φαινόμενο κατά το οποίο η τιμή ενός φλιτζανιού καφέ για τους καταναλωτές όλο και ανεβαίνει, ενώ η τιμή πώλησης του γεωργικού προϊόντος του καφέ, βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα όλων των εποχών.

Κι αυτό δεν οφείλεται μόνο στο ότι η πρόσθετη αξία δημιουργείται στα στάδια της επεξεργασίας, και όχι στο στάδιο της καλλιέργειας των καφεόδεντρων και του μαζέματος των κόκκων του καφέ.  

Είναι και το ότι το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα αναγκάζει τους καφεογεωργούς να πουλάνε τη σοδιά τους στους γίγαντες που ελέγχουν το 50% της αγοράς (Proctor&Gamble, Kraft Foods, Nestle, και Sara Lee) σε τιμή χαμηλότερη του κόστους παραγωγής, με αποτέλεσμα να μην έχουν λεφτά για να μπορέσουν να επιβιώσουν και ν’ αγοράσουν σπόρους για την επομένη χρονιά. Πώς και γιατί; Μεγάλη ιστορία, αν σ’ ενδιαφέρει μπορούμε να την πούμε μια άλλη φορά, δεν θέλω να σε κουράσω με τη φλυαρία μου. 

Όχι, φυσικά και δεν μπορείς ν’ αλλάξεις εσύ την τροχιά της παγκόσμιας κατανάλωσης ή τον καταμερισμό των κερδών από το εμπόριο του καφέ. Δεν στο ζητάει κανείς, και θα ήταν παράλογο να πίστευες ότι θα μπορούσες. Άλλωστε, το δικό σου φλιτζάνι είναι ένα από τα 2.5 δισεκατομμύρια φλιτζάνια που θα αδειάσουν στον κόσμο σήμερα.   

Το μόνο που σου ζητάω, είναι, την επόμενη φορά που θα αγοράσεις καφέ, να σκεφτείς ότι μια από τις μικρές, καθημερινές σου επιλογές, μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά στη ζωή κάποιων ανθρώπων που ζουν πολύ μακριά από σένα και δεν έχουν τίποτα! Το χειρότερο είναι ότι, κάθε προσπάθεια που καταβάλλουν για να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους και το μέλλον των παιδιών τους, πέφτει στο κενό. 

Και δεν μπορείς να μου πεις πως εμείς οι δυο δεν συμβάλλουμε κάθε μέρα σ’ αυτό το φαύλο κύκλο της φτώχειας και της καταστροφής...