Σήμερα 4 Απριλίου 2014 είναι μια θλιβερή μέρα για μένα, δεδομένου ότι το πρώτο μου σκυλί, η Χαρά, άφησε τη τελευταία του πνοή στην αγκαλιά μου. Η λογική λέει ότι το σκυλί ήταν υπέργηρο και άρρωστο με καρκίνο και ήρθε η ώρα να αποδημήσει. Όμως το συναίσθημα υπερισχύει και αναφέρει ότι επί δεκαέξι χρόνια ζήσαμε όμορφες στιγμές και δύσκολες  καταστάσεις. Αφού ξεπεράστηκε το πρώτο σοκ και η ψυχραιμία αρχίζει να ανοίγει τα φτερά της, η σκέψη ότι αι ειδοί του Μαρτίου χτύπησαν το Μάρτιο του 2001, το Μάϊο του 2013 και τον Απρίλιο του 2014. Ανέκαθεν ο Μάρτιος ήταν δύσκολος μήνας για μένα, γιατί πότε έκλαιγε (=έβρεχε) βλέποντας την άσχημη γυναίκα του και πότε γέλαγε κοιτώντας την όμορφη γυναίκα του. Ο μπαγάσας Μάρτης ήταν δίγαμος, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση. Επιπλέον, το γλυκό ξύπνημα της άνοιξης έφερνε περίεργες εικόνες μετά τη χειμερία νάρκη του χειμώνα. Ας δούμε όμως λίγο την ετυμολογία της λέξης ειδοί (αἱ εἰδοί και ἰδοί), η οποία είναι η απόδοση του λατινικού idus-iduare (διαιρεῖν). Αι ειδοί είναι ουσιαστικό γένους θηλυκού και η γενική πληθυντικού είναι  ειδών και ειδυών.  Η λέξη αυτή είναι ρωμαϊκός όρος και αναφερόταν αρχικά για την πανσέληνο των μηνών, όταν αυτοί ήταν σεληνιακοί και μετά για το τρίτο δεκαήμερο του μήνα -όπως και για την 13η του μηνός στους μήνες που είχαν 30 ημέρες και για την 15η τους υπόλοιπους μήνες. Χρησιμοποιείται στην έκφραση: «Αι ειδοί του Μαρτίου»: και σημαίνει τη  δυσοίωνη ημερομηνία μετά τη δολοφονία του Καίσαρα στις 15 Μαρτίου. Αμέσως παραθέτω το άρθρο: «Τι σημαίνει η φράση “Αι Ειδοί του Μαρτίου” (The Ides οf March);» το οποίο έγραψε ο Γιώργος Δαμιανός και αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα:  «http://www.24grammata.com/?p=18806»

Τι είναι οι ειδοί

Αι ειδοί (από τα Λατινικά: idus : ήμισυ, δηλαδή η μέρα που διαιρεί το μήνα σε δύο, σχεδόν, ίσα μέρη). Ο όρος “ειδοί” (έχει μόνο αιτ.: “τις ειδούς”) δεν προσδιόριζε μόνο τον Μάρτιο , αλλά τη 15η ημέρα του Μαΐου, Ιουλίου, Οκτωβρίου και τη 13η μέρα των άλλων μηνών, πάντα κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Οι Ειδοί του Μαρτίου, στα Λατινικά Idus Martii ή Idus Martiae ήταν αργία για τους Ρωμαίους αφιερωμένη στο Θεό Άρη και γι αυτό εκείνη τη μέρα τελούνταν στρατιωτικές παρελάσεις. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ίδια η λέξη “Μάρτιος” σημαίνει “Αρης” (λατινικά Mars, -tis). Η φράση: «Αι ειδοί του Μαρτίου» χρησιμοποιείται και για να προσδιορίσει την «αποφράδα ημέρα».

Γιατί είναι γνωστές, μόνο, οι ειδοί του Μαρτίου

Οι πιο φημισμένες ειδοί, παγκοσμίως, είναι αυτές του Μάρτη. Συγκεκριμένα, με τον όρο “αι ειδοί του Μαρτίου” προσδιορίζουμε την 15η Μαρτίου. Οι ειδοί του Μαρτίου έμειναν στην παγκόσμια Ιστορία, γιατί εκείνη ακριβώς τη μέρα δολοφονήθηκε ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ (15 Μαρτίου 44 π.Χ.) από τον Γάιο Κάσσιο Λογγίνο και τον Μάρκο Ιούνιο Βρούτο (κατά ορισμένους, ίσως, ήταν νόθος γιος του) και γι αυτό ο Καίσαρας αναφώνησε τη γνωστή φράση: «Και σύ τέκνον, Βρούτε;». Ο Καίσαρας, κατά την παράδοση, είχε προειδοποιηθεί από τον οιωνοσκόπο Σπουρίννα «να φοβάται τις ειδούς του Μαρτίου». Όταν η μέρα έφθασε και ο Καίσαρας, πορευόμενος προς τη Σύγκλητο, συνάντησε τον οιωνοσκόπο και του είπε με ειρωνεία και υπεροψία:

«Έφθασαν οι ειδοί!» εννοώντας ότι τον είχε συμβουλέψει λανθασμένα, μιας και δεν του είχε συμβεί τίποτα κακό.

«Ναι, άλλα δεν πέρασαν…» του απάντησε ο οιωνοσκόπος.

Ο Έλληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος, ο Κνίδιος, θα του βάλει στο χέρι ένα σημείωμα, που θα αποκαλύπτει τη συνωμοσία, αλλά ο Μέγας Στρατηλάτης ήταν απασχολημένος με το πλήθος και δε θα το ανοίξει για να το διαβάσει. Μετά από λίγο ο Καίσαρας θα έπεφτε νεκρός, με 23 μαχαιριές, από τα χέρια των συνωμοτών μέσα στη σύγκλητο της Ρώμης. Τον μαχαίρωσαν όλοι οι συνωμότες, για να πιστοποιήσουν τη συμμετοχή τους στο φόνο. Από τα έργα του τα μόνα που έφτασαν στις ημέρες μας είναι το Ιουλιανό ημερολόγιο καθώς και η ονοματοδοσία του στον μήνα Ιούλιο. Η τεράστια αυτοκρατορία, που δημιούργησε, είχε την τύχη όλων των άλλων αυτοκρατοριών. Το αποκορύφωμα της ματαιοδοξίας είναι ότι το έτος του θανάτου του (44 π.Χ.) η σύγκλητος τον είχε ανακηρύξει ισόβιο δικτάτορα.

Η φράση σήμερα

Τα τελευταία χρόνια η φράση “Αι Ειδοί του Μαρτίου” (The Ides οf March, 2011) ακούγεται συχνά επειδή έτσι τιτλοφορείται η ταινία του George Clooney (σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί ο ίδιος), η οποία βασίζεται στο έργο του Beau Willimon με τίτλο «Farragut North». Πάντως, ο Κ. Καβάφης, εκατό χρόνια πριν την ταινία, το 1911, ήταν πιο σύντομος, και περιεκτικός, αν και δεν είχε την επιτυχία του Κλούνεϊ.

Μάρτιαι Ειδοί. Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1911)

Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.

Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σαν βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,
μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις

(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη
κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις
τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου.

The Ides of March
Fear grandeurs, O soul.
And if you cannot overcome
your ambitions, pursue them with hesitation
and caution. And the more you advance,
the more inquisitive, careful you must be.

And when you reach your peak, Caesar at last;
when you assume the form of a famous man,
then above all beware when you go out in the street,
a conspicuous ruler with followers,
if by chance from the mob approaches
some Artemidorus, bringing a letter
and says hastily “Read this immediately,
these are grave matters that concern you,”
do not fail to stop; do not fail to push aside
all those who salute and kneel
(you can see them later); let even the Senate
itself wait, and immediately recognise
the grave writings of Artemidorus.

Constantine P. Cavafy (1911).

Όπως διαβάζετε το άρθρο τελειώνει με την απόδοση του ποιήματος του Κωνσταντίνου Καβάφη στην αγγλική γλώσσα. Το δικό μου «αρθράκι» τελειώνει με τη φράση: Εκεί που τελειώνει κάτι, ξεκινάει κάτι καινούργιο και η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία.