Ο Σεργκέι Αιζενστάιν αποτελεί μια από τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες στην Ιστορία του Κινηματογράφου καθώς οι σκηνοθετικές και σεναριακές του οπτικές εμπλούτισαν τη Τέχνη του Σινεμά, ανανέωσαν τη φιλμική προσέγγιση και κατέστησαν το Σινεμά ως την απόλυτη Τέχνη συνύπαρξης των ρευμάτων του Πνεύματος (Λογοτεχνία,Μουσική,Ποίηση).

Γεννήθηκε στη Ρίγα της τότε Σοβιετικής Ένωσης από ευκατάσταστη οικονομικά οικογένεια. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο της Αγ.Πετρούπολης, ωστόσο ήταν ανήσυχο πνεύμα και αποζητούσε τη καινοτομία σε όλους τους τομείς της ζωής του. Η πρώτη Επανάσταση των Μπολσεβίκων το 1905 εναντίον του τσαρικού καθεστώτος τον στιγμάτισε, καθώς προσχώρησε στο κίνημα και εργάστηκε μαζί τους. Το 1920 εγκαθίσταται στη Μόσχα για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη Τέχνη. Εισάγει πρωτοποριακές τεχνικές καθώς “καταργεί” τη θεατρικότητα της σκηνής και συνδιάζει ποικιλόμορφες πτυχές Τέχνης όπως το μπαλέτο και η μουσική στα θέματά του. Θεσπίζει τη “τεχνική των ατραξιόν” με τις αυτόνομες σκηνές δράσης σε σχέση με το ενιαίο θέμα παρουσίασης.

Στα κινηματογραφικά του θέματα καταλύει την ατομικιστική δράση του πρωταγωνιστή θεωρώντας πως το σύνολο της μάζας κινητοποιεί τη δράση που ελκύει το θεατή και θέτει τις βάσεις για μια διαφορετική δραματουργία. Το “στρατευμένο” Σινεμά τον κατακτά και συμμετέχει με τη Τέχνη του στα κοινωνικά τεκταινόμενα. Θεσπίζει την ενότητα “Δικτατορία του Προλεταριάτου” με τη ταινία του “Η Απεργία” το 1924, θεματολογία που αποτελεί προοίμιο για το δημιουργικό του “θηρίο”, το ανυπέρβλητο “Ποτέμκιν” του 1925.

Ποτέμκιν (1925)

Η ταινία-ορόσημο για το παγκόσμιο Σινεμά. Ο Αιζενστάιν χρησιμοποιεί τη δημιουργική του δεινότητα για παρουσιάσει ένα φιλμ-ορχήστρα της Τέχνης. Η ταινία πραγματεύεται την αντίσταση του πληρώματος ναυτών ενός θωρηκτού απέναντι στην εξουσία που υποκινεί το καθεστώς των Τσάρων και αποτελούν τον κινητήριο μοχλό της εξέγερσης του 1905.

Ο σκηνοθέτης παρουσιάζει δύο πόλους δράσης, το θωρηκτό και την πόλη της Οδησσού. Η σκέψη του Αιζενστάιν για χρονολογική σύγχυση προκειμένου να αποδώσει τα ιδεώδη της Επανάστασης, η χρήση του γκρο πλάν για εστιάση σε φυσικά αντικείμενα (τα γυαλιά του καπετάνιου,ο σταυρός του ιερέα του πλοίου, τα ρούχα των ναυτών), εγείρουν συναισθηματική φόρτιση στο θεατή. Ο σκηνοθέτης ποντάρει στα πλάνα ρεαλισμού που προκαλούν σοκ στο θεατή, μέσα από το “μοντάζ των αντιθέσεων” και τον πλουραλισμό των εικόνων και των συνειρμών. Η σκηνή στις σκάλες της Οδησσού αποτελεί σταθμό για το παγκόσμιο Σινεμά. Ολόκληρη η δυναμική της αφήγησης στηρίζεται στις εικόνες και τις ψυχολογικές αλληγορίες.

Το “Ποτέμκιν” υπήρξε το εφαλτήριο για τη σύγχρονη σκηνοθετική σκέψη στο Κινηματογράφο, επηρέασε όσο λίγα φιλμ τις επόμενες γενιές σκηνοθετών (Όρσον Γουέλς, Στάνλεϊ Κιούμπρικ) και έβαλε τις βάσεις για την ανανέωση της τεχνικής του μοντάζ, επηρεάζοντας το ρεύμα της Νουβέλ Βαγκ στη Γαλλία των αρχών του '60. Ο Αιζενστάιν προχώρησε στην υλοποίηση και άλλων σημαντικών κινηματογραφικών αριστουργημάτων, όπως ο “Αλέξανδρος Νιέφσκι”(η παγκόσμια αναγνώριση του σκηνοθέτη με τη χρήση πλάνων σε συνάρτηση με τη κλασσική μουσική του Προκόβιεφ που εισήγαγε τη τεχνική της “σινε- όπερας”) , ο “Ιβάν ο Τρομερός” (που επικρίθηκε από το Σταλινικό καθεστώς λόγω της υπόγειας πολιτικής αμφισβήτησης από τη θεματολογία του φιλμ, κάτι που εκτόπισε το σκηνοθέτη από τη χώρα), ωστόσο το “Ποτέμκιν” ήταν η Τέχνη-ορόσημο για όλη τη μεταγενέστερη κινηματογραφική σκέψη και δημιουργία.

Ελλάς, η κοιτίδα ιδεών,ηθών κιόνων; Ή μήπως το κράτος που διαφύλαξε τον αγύρτη, το σαρδανάπαλο αρυραμοιβό της ακόρεστης λαγνείας για ματαιόδοξη υστεροφημία μέσω του αγγίγματος του Μίδα; Ένα έθνος που πάντα αντιδρούσε στο κατακτητή, πάντα "επισκίαζε" τον τύραννο μέσω του πνευματικού μαγικού χαλιού που ταξίδευε τους πολιτισμούς και τη Γνώση στο Κήπο της Εδέμ (το απολίτιστο Λάτιο του ποιητή Οράτιου που "κατακτήθηκε" από το άοπλο στα άρματα έθνος των Δαναών),αλλά και πάντα το έθνος που ξεζούμιζε τα σπλάχνα του με το προσωπείο της αχαριστίας,της απληστίας και της παρακμής της ηθικής!Ο Σωκράτης,ο Αλκιβιάδης,ο Θεμιστοκλής,ο Σόλων,ο Θουκυδίδης,ο Κολοκοτρώνης, υπήρξαν τα θύματα ενός ιδεώδους τόσο υπέρλαμπρου,όσο και ο Ήλιος που έκαψε το νεαρό Ίκαρο. Εκείνος ο Ήλιος που γκρέμισε το νεαρό Φαέθωνα κατ'εντολή του Δία,στα Τάρταρα της σωματικής και υπαρξιακής λήθης,όταν εκείνος πήγε να εκτοπίσει την εξουσία του Φωτός. Εκείνη η Ελλάς που ενσάρκωσε τον αντικομφορμισμό του Προμηθέα που αψήφισε και αμφισβήτησε τον δογματισμό της Ολύμπιας Εξουσίας,προσφέροντας τη φλόγα της Γνώσης στον Άνθρωπο, και που τιμωρήθηκε με τη λήθη από το Δία. Ο ίδιος Έλληνας που σέβεται την εξουσία του Θεού και που ορίζει ως τον αδιαμφισβήτητο θρόνο της ψυχής του,είναι ο ίδιος Έλληνας που αναζητά την εξιλέωση και τον εξαγνισμό μέσω της Γνώσης και του αντικομφορμισμού,της υπαρξιακής υπεραξίας έναντι του λυσσαλέου σκοταδισμού των εξουσιών και τα βρίσκει στο καταφύγιο της μορφής του Προμηθέα,κατά τον Αισχύλο.

Η Ελλάς, έθνος -έρμαιο των ισχυρών σφετεριστών της Πολιτείας του Πλάτωνα. Το ολόγλυκο μελίσσι που αποτελούσε βλαστάρι για τους κηφήνες και που πάντα ορέγονταν να αποκτήσουν. Τα ταπεινά εργατόπαιδα με τα ηλιοκαμμένα πρόσωπα που ελκύονταν από τον αποτρόπαιο γαιοκτήμονα για να αποτελέσουν τους είλωτες του χωραφιού που τους ανήκε και που άρπαξε για τον εαυτό του. Η Ελλάς, αρχόντισσα και πόρνη ενός ανείπωτου χαρεμιού της Ιστορίας, που κάθε γενιά σουλτάνων λαχταρούσε να χουφτώνει όταν την έβλεπε να χορεύει, αισθησιακή και εύθραυστη. Η Ελλάς, Σαλώμη και οσιομάρτυρας της υπέρτατης θρησκείας που καλείται Άνθρωπος και που ξεπούλαγε τόσο πρόστυχα την αγνότητά της, όσο αγέρωχα και περήφανα ζητούσε πίσω από τον Μεφιστοφελή.

Η Ελλάς, περιβόλι των ονείρων και των αμαρτωλών. Η καμεράτα των πανηγυριών που πότε υποδυόταν τον αρκουδιάρη και πότε την αρκούδα. Πότε έσκυβε πονηρά και επιτήδεια στο σκοτάδι για να μετρήσει τα αργύρια που εξαργύρωσε τη ψυχή της, και πότε έπαιρνε το σπαθί και τα λάβαρα και ξεσήκωνε τα πλήθη ενάντια στις Παντοκρατορίες με τίμημα τη ζωή της. Η Ελλάς, δόξα των θριάμβων, μούσα των ποιητών, ερωμένη του Χρόνου και αγιάτρευτος πόθος των ιπποτών.

Ναι, Ελλάδα σε πονώ και σε αγαπώ σαν το πιότερο όνειρο της αμελητέας κοψιάς μου. Ελλάδα, ας σε δω να σηκώνεις πάλι τα λάβαρα και ας ψηλώσω 10 πόντους και η σκιά μου να νανουρίσει τους Γίγαντες! Ελλάδα, ας σε δω να πνίγεις με τη τρικυμία σου συθέμελα το ανάκτορο του Ποσειδώνα και να κερδίσεις ξανά τις θάλασσες! Ελλάδα, σήκω και σπείρε τη φωτιά στα λειβάδια των κιοτήδων! Ελλάδα, σήκω!

Στέλιος Π. Μπογιατζιδάκης, 13/02/2012