Αυτή είναι η έκφραση που χρησιμοποιούμε, σχεδόν το ίδιο συχνά, με τα «χρόνια πολλά» που ευχόμαστε σε δεκάδες ή εκατοντάδες άτομα κάθε χρόνο. Έχουμε, αλήθεια, σκεφθεί τι ακριβώς εννοούμε με αυτό ή τι σημαίνει για εμάς τους ίδιους ο όρος «υγεία» ή η απάντηση «καλά» ή «μια χαρά» που δίνουμε για τους εαυτούς μας στο ερώτημα «Πώς είσαι;».

Αυτό που οι περισσότεροι από εμάς σκεφτόμαστε, αναφερόμενοι στην υγεία, είναι σχεδόν αποκλειστικά η φυσική/σωματική υγεία, ξεχνώντας παντελώς την ψυχική υγεία που χωρίς αυτήν δεν νοείται Υγεία που είναι -σύμφωνα και με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας- μια κατάσταση ενός συνολικού φυσικού, ψυχικού και κοινωνικού ευ ζην, και όχι απλά η απουσία ασθένειας.

Ακόμα, όμως, και στην περίπτωση που συμπεριλάβουμε και τη διάσταση της ψυχικής υγείας στην οποιαδήποτε ευχή ή απάντησή μας περί υγείας, τι εννοούμε με αυτό; Για να απαντήσουμε σε ένα τέτοιου είδους ερώτημα, δηλαδή αν είμαστε καλά ή όχι, θα πρέπει να γνωρίζουμε τι είναι αυτό στο οποίο αναφερόμαστε.

Πολύ απλά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η ψυχική υγεία είναι μια βασική προϋπόθεση που μας βοηθά να οργανώνουμε και να ορίζουμε τη ζωή μας. Επηρεάζεται, χωρίς πάντα να το αντιλαμβανόμαστε, όχι μόνο από βιολογικούς και ψυχολογικούς παράγοντες αλλά και από όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας, κάτι που σημαίνει πως η ψυχική μας υγεία εξελίσσεται και αλλάζει στο διάβα της ζωής μας.

Η καλή ψυχική υγεία χαρακτηρίζεται από την ικανότητα να μπορούμε να δημιουργούμε και να διατηρούμε ουσιαστικές σχέσεις με άλλους, να αγαπάμε αυθεντικά και ανυστερόβουλα αλλά και να αποδεχόμαστε την αγάπη άλλων, καθώς και να μπορούμε να συναισθανόμαστε. Σημαίνει, επίσης, να έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας, περίσσευμα ενέργειας και διάθεση για εργασία και δημιουργία. Επειδή αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής είναι και το απρόσμενο, ο πόνος και η τραγωδία, θα πρέπει ο καθένας μας να διαθέτει και την ικανότητα να μπορεί να επαναπροσαρμόζεται και να μπορεί να κάνει νέες επιλογές στη ζωή. Μια καλή ψυχική υγεία, λοιπόν, βοηθά στην αντιμετώπιση των διαφόρων κρίσεων της ζωής και δίνει δύναμη, κουράγιο και ελπίδα στην καθημερινότητά μας, όταν αυτό είναι απαραίτητο.

Ψυχική υγεία σημαίνει, επίσης, την ύπαρξη μιας ξεκάθαρης αίσθησης ταυτότητας, δηλαδή μιας αίσθησης για το ποιοι είμαστε και τι θέλουμε, μιας καλής αυτοεκτίμησης, μιας άνεσης να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας αλλά και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη των επιλογών μας.

Φαίνονται σίγουρα πολλά αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Καλή ψυχική υγεία -και γενικώς Υγεία- θεωρώ πως σημαίνει, επίσης, και δυνατότητα υπέρβασης του αυστηρά ατομικού, δηλαδή την ύπαρξη μιας αίσθησης κοινωνικής ευθύνης, έγνοιας και συμμετοχής, με διάφορους τρόπους, σε όλα όσα διαδραματίζονται γύρω μας με στόχο την αποκατάσταση κοινωνικών αδικιών και βεβηλωμένων πανανθρώπινων αξιών που, όταν συμβαίνει αυτό, υπονομεύουν θεμελιακά το ευ ζην μας, δηλαδή τη συνολική αίσθηση για την Υγεία μας…

ΥΓ. Με βάση τα παραπάνω -και εφόσον κάποιος τα συμμερίζεται- πόσοι από εμάς είμαστε -αυτήν την περίοδο τουλάχιστον- πραγματικά «υγιείς»; Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να υπάρξει μια αυθεντική και βαθιά αίσθηση Υγείας κάτω από τέτοιου είδους κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, όπως οι σημερινές; Κατά πόσο πολιτικές επιλογές, για παράδειγμα, τύπου Χρυσής Αυγής αποτελούν εκδηλώσεις ενός ψυχισμού που ακροβατεί ή που έχει στην ουσία αναγκαστικά «νοσήσει», έχοντας χάσει βασικά στηρίγματά του που δεν είναι μόνο οικονομικά;

Για ελάχιστα και μόνο κλάσματα του δευτερολέπτου συναντάμε το βλέμμα ενός ζητιάνου που προσπερνάμε, περπατώντας σε κάποιο πεζοδρόμιο ή όταν τύχει να πλησιάσει με προτεταμένο χέρι δίπλα στο παράθυρο του αυτοκινήτου μας σε κάποιο φανάρι, και νοιώθουμε άβολα, αποφεύγουμε να τον κοιτάξουμε στα μάτια και θα προτιμούσαμε να μη βρισκόμασταν εκεί.

Ό,τι και να κάνουμε, μοιάζει να είναι λάθος. Είτε τον αγνοήσουμε, βρίσκοντας διάφορες δικαιολογίες για τον εαυτό μας, είτε του δώσουμε το οποιοδήποτε φιλοδώρημα και επανέλθουμε στην ασφάλεια της προσωπικής μας ζωής, λησμονώντας το μέγεθος της δυστυχίας γύρω μας.

Όλα αυτά και άλλα πολλά και ανάλογα που αισθανόμαστε έχουν όνομα: «ΝΤΡΟΠΗ».

Γιατί ντρεπόμαστε, όμως; Ποιανού είναι η ντροπή στη συγκεκριμένη περίπτωση; Του ζητιάνου ή δική μας; Αν το σκεφθούμε, ακόμα και αυτός δεν περιμένει, συνήθως, παρά ελάχιστα μόνο κλάσματα του δευτερολέπτου, πριν απομακρυνθεί από το παράθυρο του αυτοκινήτου μας ώστε να μη γίνει τόσο έντονα αισθητή η απόρριψη ή η αγνόηση που πιθανότατα τη στιγμή εκείνη θα εισπράξει…

Για να υπάρξει ντροπή απαιτούνται τουλάχιστον 3 άτομα/μέρη. 1. Εμείς οι ίδιοι, 2. Κάποιος άλλος/άλλοι και 3. Ο προσωπικός εσωτερικός παρατηρητής του καθενός μας. Με άλλα λόγια, η ντροπή τροφοδοτείται από την παρουσία του ατόμου/των ατόμων που υπάρχουν εκείνη τη στιγμή γύρω μας, από ένα εσωτερικό πλήθος που ο καθένας μας κουβαλά εντός του και που δεν είναι άλλο από τις διάφορες σκέψεις και φαντασιώσεις μας για το πώς μας βλέπουν οι άλλοι, αλλά και από την ιδανική εικόνα που ο καθένας έχει πλάσει για τον εαυτό του.

Οι περιπτώσεις που μπορεί να πυροδοτήσουν αισθήματα ντροπής καθημερινά είναι άπειρες -συχνά πολύ συνηθισμένες- και μπορεί να ανακύψουν ανά πάσα στιγμή. Βγαίνουμε, π.χ. από μια δημόσια τουαλέτα και αναρωτιόμαστε συχνά για το τι μπορεί να σκέφτονται οι άλλοι για εμάς, για το αν αφήσαμε κάποια δυσάρεστη οσμή πίσω μας που μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον επόμενο που περιμένει να μπει κ.τ.λ.

Συχνά, η ντροπή συγχέεται με την ενοχή. Η ενοχή, όμως, έχει σχέση με κάτι που κάνουμε, ενώ η ντροπή με το ποιοι είμαστε. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα δύο αυτά αισθήματα μπορεί επιδοθούν σε ένα τρελό και μοιραίο βαλς στη διάρκεια του οποίου συνεχώς ανακυκλώνονται, ενδυναμώνοντας το ένα το άλλο και εγκλωβίζοντάς μας σε μια αδιέξοδη καταθλιπτική κατάσταση.

Δύο είναι τα σημαντικότερα ενδεχόμενα που μπορεί να καθηλώσουν κάποιον σε έναν τέτοιου είδους καταθλιπτικό εναγκαλισμό. Το πρώτο είναι μια οδυνηρή αίσθηση εσωτερικής μοναξιάς, εξαιτίας μιας έντονης και υποσυνείδητης ντροπής απέναντι στην πεποίθηση πως ποτέ δεν αγαπήθηκε πραγματικά για αυτό που είναι. Αυτό αποτελεί τη βαθύτερη και πλέον οδυνηρή ντροπή που μπορεί να νιώσει κάποιος και που οδηγεί σε απόσυρση και σε μια αίσθηση τεράστιας εσωτερικής ερημιάς. Το δεύτερο ενδεχόμενο είναι η δημιουργία μιας αίσθησης προσωπικής ασημαντότητας -σχεδόν ανυπαρξίας- και αναξιότητας.

Τα όσα προαναφέρονται κάνουν ίσως πιο κατανοητή την έκφραση «Δεν έχω πρόσωπο προς τα έξω» ή «Δεν έχω μούτρα να βγω έξω» που αναφέρεται στη ντροπή κάποιου απέναντι στον περίγυρό του. Η έκφραση αυτή -που  υπάρχει σε πολλές γλώσσες σε ολόκληρο τον κόσμο- δείχνει την ανάγκη όλων μας να διατηρούμε προς τα έξω ένα προσωπείο βολικό και αρκετά αληθοφανές αλλά ταυτόχρονα και αρκετά καλό ώστε να αντιπροσωπεύει αυτό που πραγματικά θα θέλαμε να είμαστε.

Όταν, όμως,  βρεθούμε σε μια κατάσταση που μας αναγκάζει να έρθουμε αντιμέτωποι με το γεγονός πως σε καμία περίπτωση δεν είμαστε αυτοί που θα επιθυμούσαμε και που θέλουμε να πιστεύουμε, δηλαδή αυτό που αντιπροσωπεύει η ιδανική εικόνα του εαυτού μας, τότε νιώθουμε ντροπή. Όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση ανάμεσα σε αυτό που θα επιθυμούσαμε να είμαστε και σε αυτό που πραγματικά είμαστε τόσο μεγαλύτερο το σοκ και η ματαίωση που βιώνουμε, όταν η πραγματικότητα οδηγήσει αυτές τις δύο εκδοχές του εαυτού μας σε τροχιά σύγκρουσης μεταξύ τους.

Σε μια τέτοια περίπτωση,  οι όποιες «δικαιολογίες» προσπαθήσουμε να βρούμε για να «αποκαταστήσουμε» τη στραπατσαρισμένη εικόνα του εαυτού μας, αποβλέπουν αποκλειστικά και μόνο στην απόκρυψη αυτής της εσωτερικής ευαλωτότητάς μας. Εάν κάποιος διαπιστώσει πως ούτε αυτό βοηθά, τότε η ανάγκη του να κρυφτεί ή, αν είναι δυνατόν, ακόμα και να εξαφανισθεί από προσώπου γης είναι σχεδόν ακαταμάχητη. Όταν ούτε και αυτό αρκεί για να ανακουφίσει από το σοκ της αποκάλυψης της πραγματικής και καθόλου αποδεκτής προσωπικής εικόνας, τότε δεν απομένει παρά ο αφανισμός -ακόμα και με οποιονδήποτε τρόπο- του Άλλου που, θελημένα ή άθελά του, υπενθυμίζει, φέρνει στην επιφάνεια ή τονίζει την αίσθηση ασημαντότητας και πλήρους ανεπάρκειάς μας…

ΥΓ. Όποιος επιθυμεί μπορεί να προσπαθήσει να ερμηνεύσει, με βάση τα παραπάνω, κάποιες πλευρές της πολιτικής ζωής και του φαινομένου της βίας στην Ελλάδα του σήμερα…