Γιατί οι Σουηδοί έδωσαν το Νόμπελ στον Ελύτη

 Ελλάδα, ελπίδα, ελευθερία, Ελένη

Εφημερίδα Τα Νέα, 15/9/1979

Βρίσκομαι στην αίθουσα όπου οι Σουηδοί ακαδημαϊκοί σε μυστική ψηφοφορία αποφάσισαν για το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Κρατάω στα χέρια μου το θαυμάσιο κύπελλο –αντίκα του 18ουαιώνα- που μέσα του ρίξαν τα λευκά χαρτάκια που αποκάλυψαν σ’   όλο τον κόσμο το θαυμάσιο μυστικό της βράβευσής του Έλληνα Οδυσσέα Ελύτη. Ακούω τη φωνή του Λαρς Γίλενστεν, μόνιμου γραμματέα της σουηδικής Ακαδημίας, του «πανίσχυρου νάνου», όπως τον αποκαλεί η σουηδική ιντελιγκέντσια: «Θεωρούμε το Άξιον Εστί σαν το πιο συμπυκνωμένο και πιο πολύεδρο κείμενο της λογοτεχνίας του 20ουαιώνα»!

Με αληθινή χαρά πέρασα τη χαμηλή ξύλινη πόρτα της σουηδικής Ακαδημίας, πέρασα από τις τεράστιες αίθουσες που φιλοξενούν τη σοφία των αιώνων, σε μια από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου, κι έφτασα εδώ αναζητώντας τους ανθρώπους που τιμήσανε τη γλώσσα μας και τη μικρή πατρίδα κι έναν αληθινά μεγάλο ποιητή, με την πιο φημισμένη πνευματική διάκριση, που θεωρείται το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Αφήνοντας πίσω την Αθήνα του Οκτώβρη, με ανοιξιάτικους 18 βαθμούς πάνω από το μηδέν και το μαύρο νέφος που σαν σουδάριο την τυλίγει, έφτασα στη χιονισμένη Στοκχόλμη με 2 βαθμούς κάτω από το μηδέν, κυνηγώντας τους 18 που πήραν μέρος στο μυστικό δείπνο που βράβευσε τον Ελύτη. Γιατί είναι παράδοση λίγο πριν αναγγελθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας οι ακαδημαϊκοί να τρώνε όλου του κόσμου τα καλά σ’  ένα τεράστιο στρογγυλό τραπέζι, πίνοντας στην υγειά του Άλφρεντ Νόμπελ, του «μπαρουτά», όπως χαρακτηριστικά μου τον αποκάλεσε ο σημαντικός Έλληνας συγγραφέας Θοδωρής Καλλιφατίδης, «του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του», όπως τον χαρακτήρισε ο Γιώργος Σεφέρης σε μια ακριβή, πέρα από τα συνήθη του, κρίση.

Γιατί βράβευσαν οι 18 της σουηδικής Ακαδημίας τον Οδυσσέα Ελύτη θεωρώντας τον έναν από τους σημαντικότερους ποιητές στον κόσμο σήμερα; Μιλώντας μαζί τους, κορφολόγησα τον ανθό από τις σκέψεις και τις κρίσεις τους για το μεγάλο μας ποιητή:

 1.Η θάλασσα και τα νησιά, ο φυτικός και ο ζωικός τους κόσμος, τα λεία βότσαλα των γιαλών, το φλοίσβισμα των κυμάτων στην ακρογιαλιά, η αγκαθωτή μαυράδα των αχινών, η αρμύρα και το φως πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας είναι τα μόνιμα στοιχεία της ποίησής του. Αλλά και το λαμπρό φως του ήλιου, που ξεχύνεται άφθονο και περιλούζει αυτό τον κόσμο με όλο του το διεισδυτικό και ταυτόχρονα γόνιμο και καθαρτικό θάμβος. Αισθητοποίηση και φως καταυγάζουν την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, υψώνεται σε μια συμβολική πραγματικότητα. Γίνεται ένα ιδεώδες για τον κόσμο, που δεν είναι πάντα τόσο φωτεινός και αληθινός και θαυμάσιος αλλά που θα ‘πρεπε να είναι και θα μπορούσε να είναι τέτοιος.

 2.Η εξύμνηση από τον Ελύτη της ύπαρξης του ανθρώπου, των δυνατοτήτων του και της ζωής του σε κοινότητα με την υπόλοιπη δημιουργία δεν είναι κάποια ειδυλλιακή φυγή από την πραγματικότητα, αλλά είναι μια ηθική πράξη, ένας εξορκισμός σαν κι αυτούς που μπορεί να συναντήσει κανένας συχνά στην ελληνική ιστορία, σε όλη της τη διάρκεια, από τους αγώνες για την ελευθερία ενάντια στη φασιστική ή άλλη καταπίεση ως τις ηρωικές φάσεις της κλασικής εποχής.

 3.Η ποίηση του Ελύτη είναι ένα είδος επιστρατευμένης ποίησης, που σκοπό της έχει την υπεράσπιση της ηθικής ακεραιότητας ή της περηφάνιας, που είναι προϋπόθεση του να μπορέσει κανένας να σταθεί και να αντέξει σε κακουχίες και σε κινδύνους κάτω από τη βία και τις στερήσεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Ελύτη δικαιώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1940, τότε που ο ποιητής πήρε μέρος στον πόλεμο της Αλβανίας ενάντια στη φασιστική εισβολή.

 4.Το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας είναι ένα είδος δελτίου της νέας γενιάς και διατήρησε τη θέση του σαν έκφραση του ελληνικού ακαταδάμαστου πνεύματος.

 5.Ο ποιητικός κύκλος του Άξιον Εστί είναι ένα είδος λυρικού δράματος ή μύθου με ήχους από τον Ησίοδο, την Αγία Γραφή και τη βυζαντινή υμνογραφία. Στην αυστηρή και πολύφωνη δομή του εντάσσεται επίσης και η πρωτοποριακή ποίηση της Δύσης. Στο τελευταίο μέρος υπάρχει η εξύμνηση του ώριμου ανθρώπου, που, σκληρυμένος και δυναμωμένος με εμπειρίες, είναι έτοιμος να υπερασπιστεί τη ζωή και τον πλούτο της.

Οι Σουηδοί βλέπουν τον Ελύτη σαν ένα σύγχρονο Οδυσσέα του πνεύματος, με γνωρίσματα τη δίψα για την ελευθερία και την ακόρεστη περιέργεια για κάθε είδους περιπέτεια που μπορεί να προσφέρει ο βαθύπλουτος κόσμος των ελληνικών νησιών και της θάλασσας.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΑΝΗΣ, Ανταποκρίσεις από τη Λογοτεχνία, εκδοτικός οίκος Α.Α. Λιβάνη