Ήταν κατακαλόκαιρο 16 Αυγούστου του 1936, όταν το ολίγων ημερών δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά, προέβη σε κάψιμο βιβλίων σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, μιμούμενο αντίστοιχες πράξεις του χιτλερικού καθεστώτος.

Η μεταξική χούντα μετά την εδραίωση της στην εξουσία, έλαβε μέτρα για να επιβάλλει τις φασιστικές ιδέες της, εντείνοντας τις διώξεις αριστερών και προοδευτικών συνδικαλιστών και αγωνιστών. Παράλληλα, απαγορεύτηκε σε μειονοτικούς – κυρίως σλαβόφωνους - πληθυσμούς της χώρας, να μιλούν την τοπική τους διάλεκτο σε δημόσιο χώρο. Επιπλέον, σε διάφορες πόλεις προχώρησε σε μαζικό κάψιμο "αντεθνικών" και κομμουνιστικών - προφανώς - βιβλίων. Στην Αθήνα, το κάψιμο έλαβε χώρα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια.

Στον Πειραιά, το κάψιμο έλαβε χώρα στο Πασαλιμάνι, κατόπιν επίσημης πρόσκλησης των νέων της εποχής να συμμετάσχουν στην… τελετή: «Η Εθνική Φοιτητική Νεολαία Πειραιώς προβαίνουσα εις την εξαφάνισιν δια πυράς ολοκλήρου σειράς κομμουνιστικών εντύπων την προσεχή Κυριακήν και ώραν 8μμ και εν τη πλατεία Πασαλιμανίου Πειραιώς προσκαλεί άπαντας τους εθνικόφρονας νέους, όπως προσέλθουν εν τη πλατεία Τερψιθέας 7μμ ίνα εν σώματι μεταβούν και συμμετέχουν εις την τελετήν»

Ήδη, η σχολική διδασκαλία ορισμένων από τους τίτλους των βιβλίων που κάηκαν είχε απαγορευτεί επίσημα, όπως η «Αντιγόνη» του Σοφοκλέους και ο «Επιτάφιος» του Περικλέους, για να μην τον εκλάβουν οι μαθητές ως έμμεση αποδοκιμασία των μηχανισμών του κράτους.

Ακόμη, ορισμένα από τα βιβλία που κάηκαν ήταν τα εξής:

• Η «Ζωή εν Τάφω» του Στρατή Μυριβήλη, πιθανώς επειδή ήταν αντιπολεμικό βιβλίο
• Έργα του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα.
• Για προφανείς λόγους, το συνολικό έργο του Καρλ Μαρξ, καθώς και άλλα βιβλία με μαρξιστικό περιεχόμενο.
• Η «Καταγωγή των Ειδών» του Δαρβίνου, έργο που απαγορεύτηκε κατά περιόδους ανά τον κόσμο και συνάντησε αντιδράσεις από την Εκκλησία, συντηρητικούς φορείς κλπ., λόγω της θεωρίας του Δαρβίνου περί συγγένειας του ανθρώπου με τον πίθηκο. (σ.σ. Θεωρία που αντιτίθεται με τις ναζιστική ιδεολογία και τις παραφυάδες της, όπως η μεταξική)
• Έργα του Σίγκμουντ Φρόιντ (προφανώς οι ψυχοσεξουαλικές θεωρίες του κρίθηκαν ανήθικες), του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο (λόγω του κοινωνικού σχολιασμού των έργων του), του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Ανδρέα Καρκαβίτσα, του Ανατόλ Φρανς, του Χάινριχ Χάινε, των Μαξίμ Γκόρκι, Λέον Τολστόι και Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (και μόνο η εθνικότητά τους ήταν αρκετή), του Γκαίτε και του Ιμάνουελ Καντ.

Η λογοκρισία και η απαράδεκτη καύση του συγγραφικού λόγου είναι ενδεικτικά για την αξιολόγηση του ήθους και της πρακτικής ενός φασιστικού καθεστώτος όπως το Μεταξικό, που ήθελε να επιβάλλει το συντηρητισμό με το στανιό και να καταστήσει τους πολίτες αμόρφωτους χωρίς κριτική σκέψη.

Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα ομιλίας του Ιωάννη Μεταξά σε φοιτητές του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, όπου μεταξύ άλλων είχε πει: «Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές ιδέες από αυτές του Κράτους. Σας ζητώ όχι μόνο να έχετε τις ίδιες ιδέες, αλλά να πιστεύετε σ' αυτές και να δουλεύετε γι’ αυτές με ενθουσιασμό. Αν κάποιος από σας έχει διαφορετικές ιδέες, καλύτερα να μείνει αμόρφωτος».

Εξίσου σημαντική είναι και η μαρτυρία του Κάρολου Κουν: "Με κάλεσαν στην Ασφάλεια του Μεταξά, για απολογία επειδή "παρουσιάζω κομμουνιστικά έργα". Τους ρώτησα να μου πουν, ποιά έργα που ανεβάζω είναι κομμουνιστικά και μου απάντησαν:

"Ο ΠΛΟΥΤΟΣ του Αριστοφάνη και ο ΚΑΤΑ ΦΑΝΤΑΣΙΑΝ ΑΣΘΕΝΗΣ του Μολιέρου".

Η υιοθέτηση παρόμοιων με το ναζιστικό καθεστώς πρακτικών, φαντάζει αντιφατική με το περιβόητο "ΟΧΙ", που ειπώθηκε από τα χείλη του δικτάτορα Μεταξά εφόσον επρόκειτο για ομοϊδεάτη του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέψουμε δύο σημαντικούς παράγοντες που τον ανάγκασαν να πει αυτό το «ΟΧΙ».

Ο ένας παράγοντας, που υπερέβη τη στενή ιδεολογική συγγένεια του μεταξικού και ναζιστικού καθεστώτος, ήταν το γεγονός ότι η αστική τάξη της εποχής είχε συμφέρον να ταχθεί στο πλευρό των βρετανικών δυνάμεων προκειμένου να στηρίξει τα επιχειρηματικά σχέδιά της και ο Μεταξάς, ως γνήσιος πολιτικός εκπρόσωπος της αστικής τάξης έκανε το καθήκον του.

Ο δεύτερος και καταλυτικός για τις εξελίξεις παράγοντας, ήταν η μεγάλη πίεση που άσκησε ο Ελληνικός λαός και στον οποίο ανήκει η ουσία του «ΟΧΙ», ώστε να μην υποδουλωθεί. Μία διάθεση που εξέφρασε κατά τη διάρκεια του πολέμου, όταν εξαθλιωμένος συνέχισε να πολεμά στα βουνά με αυταπάρνηση, τη στιγμή που τα ανώτερα στελέχη του στρατεύματος και η πολιτική εξουσία στην Αθήνα, ήδη υπέγραφε τη συνθηκολόγηση, αλλά και την περίοδο της Κατοχής, όταν η αστική τάξη, στην καλύτερη περίπτωση εθελοτυφλούσε, αν δεν στρεφόταν εναντίον του λαού που έκανε αληθινή αντίσταση στις πόλεις και στα χωριά.

Κι αν οι πολιτικοί απόγονοι του Μεταξά, σήμερα (σ.σ. χρυσαυγίτες και λοιπά φασιστοειδή), αποκτήσουν τόση δύναμη για να κάνουν τα ίδια, ας έχουν στο νου τους πως τα όμορφα βιβλία, όμορφα καίγονται.

Καπνός γίνεται μόνο το χαρτί, η φλόγα των ιδεών παραμένει άσβεστη και απλώς μεταλαμπαδεύεται.

Όσο για τους ψηφοφόρους και υποστηρικτές τους που δηλώνουν, αγανακτισμένοι, εξοργισμένοι, και όλα αυτά στο όνομα ενός αόριστου πατριωτικοεθνικισμού, ας έχουν κατά νου τους στίχους ενός τραγουδιού των XTC:

"And you know where they burn books 

People are next"

Πηγές:

• Άρθρο της Κατερίνας Θωΐδου στην εφημερίδα "Εργατική Αλληλεγγύη", 01.08.2012
• Άρθρο της Δέσποινας Βαρσάμη στο περιοδικό "Ιστορικά θέματα", τ. 16, Μάρτιος 2003
• Άρθρο του Λάρκου Λάρκου, καθηγητή φιλολογίας στα "ΝΕΑ", 18.10.1984
• Άρθρο του Κωνσταντίνου Τζήκα στη εφημερίδα "Χρονικά", 24.09.2012
• www.902.gr, Στήλη «Σαν σήμερα»
• Αφήγηση Κάρολου Κουν στην ΕΡΤ 1, 12 Σεπτ. 1984.