1η Δεκέμβρη. Μία ημέρα διόλου τυχαία. Καταρχάς, είναι η πρώτη μέρα του τελευταίου μήνα του έτους. Κάτι σαν... την αρχή του τέλους. Και ως είθισται, λόγω των επικείμενων Χριστουγέννων, οι μεγαλουπόλεις μας, φοράνε τα καλά τους φώτα για να σκιάσουν την ασχήμια τους. Δεύτερον, είναι η μέρα που η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.) με απόφασή της το 1988 και ακολούθως η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) καθιέρωσαν «Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS».

Άραγε, οι – διαφόρων θεμάτων – παγκόσμιες ημέρες έχουν ως στόχο την αφύπνιση του κόσμου για πολύ σοβαρά – ανά την υφήλιο - προβλήματα ή αντιθέτως, αποσκοπούν στην επετειακή εκτόνωση της συνείδησης των ανθρώπων του Δυτικού κόσμου; Αυτή είναι μία απάντηση, η οποία προκύπτει από τον τρόπο που προσεγγίζεται το θέμα, μεταξύ άλλων, και από τις τηλεοράσεις. Δίπλα από το λογότυπο των καναλιών, δεσπόζει το διεθνές σήμα ευαισθητοποίησης για το AIDS (red ribbon). Παράλληλα, προβάλλονται και συνήθη διαφημιστικά σποτ, όπου δύο νέοι άνθρωποι με εμφάνιση αψεγάδιαστη, βγαλμένη από περιοδικό υπονοούν με κάποιο ευφυολόγημα την αναγκαιότητα της χρήσης προφυλακτικού κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Επιπλεόν, σε πιο χαλαρές εκπομπές, παρουσιάζονται οι «επώνυμοι» που πέθαναν από aids, ξεχνώντας τα εκατομμύρια ανώνυμων σε χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, λες και αξίζουν λιγότερο.

Εξέχον ρόλο, σε πιο σοβαρές εκπομπές έχουν οι παρουσιάσεις αριθμών και στατιστικών που περιγράφουν την εξέλιξη του προβλήματος. Και κάπου εδώ επανέρχεται το μέγα ερώτημα. Ως πότε θα αναπαράγεται η περιγραφή του μεγέθους ενός προβλήματος ως η αιτία της δημιουργίας ή του δυσεπίλυτου χαρακτήρα του;

Οι εξελίξεις στην ιατρική και φαρμακευτική επιστήμη, έχουν συμβάλλει στην επιβράδυνση της εξάπλωσης του ιού. Μάλιστα, στις αρχές του 2015, 15.000.000 άνθρωποι λάμβαναν αντιρετροϊκή θεραπεία, έναντι 1.000.000 το 2001. Επιπλέον, η παγκόσμια προσπάθεια αντιμετώπισης του HIV εκτιμάται ότι απέτρεψε 30.000.000 νέες μολύνσεις και σχεδόν 8.000.000 θανάτους από το 2000.

Ωστόσο, τα στοιχεία που διαθέτουν ο Π.Ο.Υ., η UNICEF και η UNAIDS, είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά.

• Παγκοσμίως περίπου 36.900.000 άνθρωποι είναι σήμερα οροθετικοί, εκ των οποίων 2.600.000 παιδιά.
• Εκτιμάται ότι 2.000.000 άνθρωποι μολύνθηκαν από τον HIV το 2014.
• Υπολογίζεται ότι 34.000.000 άνθρωποι πέθαναν λόγω του HIV και του AIDS, από τους οποίους 1.200.000 υπέκυψαν το 2014.
• Οι θάνατοι εφήβων και παιδιών από AIDS έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία 15 χρόνια.
• Το AIDS είναι η υπ' αριθμόν ένα αιτία θανάτου των εφήβων στην Αφρική και η δεύτερη αιτία θανάτου της ίδιας πληθυσμιακής κατηγορίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Στην υποσαχάρεια Αφρική, την περιοχή όπου καταγράφεται η μεγαλύτερη εξάπλωση της επιδημίας, τα επτά στα δέκα νέα κρούσματα στην ηλιακή ομάδα 15-19 ετών είναι κορίτσια.
• Παρά την ευρεία διαθεσιμότητα εξετάσεων για τον HIV, μόλις το 51% των ανθρώπων που έχουν μολυνθεί από τον HIV γνωρίζουν ότι είναι οροθετικοί.

Η UNAIDS, η υπηρεσία του Ο.Η.Ε. για την καταπολέμηση του AIDS, τονίζει ότι «το τέλος της επιδημίας του AIDS δεν είναι πλέον απλώς ένα όραμα, μπορεί να γίνει πραγματικότητα έως το 2030», μία αισιόδοξη τοποθέτηση που αναδεικνύει και τα επιτεύγματα της επιστήμης. Βεβαίως, αυτό μπορεί αν γίνει πραγματικότητα, εφόσον πέρα από τη δυνατότητα υπάρξει και η ουσιαστική βούληση για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Η αλήθεια, πάντως, είναι, πως ακόμη κι αν υπάρχει η βούληση από ευαισθητοποιημένους ανθρώπους, επιστήμονες, κοινωνικές οργανώσεις κτλ. η μέχρι τώρα πρακτική αυτών που διαχειρίζονται και κερδοσκοπούν τα επιστημονικά επιτεύγματα (βλ. φαρμακοβιομηχανίες) επιθυμεί να φρενάρει αυτό το στόχο. Ένα πολύτιμο εργαλείο των φαρμακοβιομηχανιών αποτελεί η «Συμφωνία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου» (TRIPs), η οποία έχει κυρωθεί και στην Ελλάδα (ν.2290/1955). Με τη συγκεκριμένη συμφωνία δίνεται η δυνατότητα σε μία φαρμακοβιομηχανία να αποκτήσει πατέντα στη δημιουργία ενός νέου φαρμάκου επί μία 20ετία. Δηλαδή, στην ουσία να έχει το μονοπώλιο στην παραγωγή του.

Χαρακτηριστική περίπτωση που σχετίζεται με τη συμφωνία TRIP, αποτελεί η αγορά φαρμάκου στην Ινδία, της οποίας η εγχώρια φαρμακοβιομηχανία αποτελεί παγκοσμίως τη μεγαλύτερη παραγωγό σε «αντίγραφα» φαρμάκων, τα λεγόμενα και ως «γενόσημα» τα οποία θεωρούνται εξίσου θεραπευτικά εφόσον τηρούνται οι εγγυήσεις ποιοτικής βιοδιαθεσιμότητας. Βεβαίως, σε αυτές τις περιπτώσεις, η τιμή πώλησης του γενόσημου φαρμάκου μπορεί να μειωθεί μέχρι και 95% συγκριτικά με την τιμή του πρωτότυπου. Πρόκειται για μία πολύ σημαντική μείωση δεδομένου ότι το 30% του πληθυσμού της Ινδίας ζει κάτω από όριο της φτώχειας (σ.σ. κάτω από 2 δολάρια την ημέρα)

Ασφαλώς, οι φαρμακοβιομηχανίες της Ινδίας μαζί με την πολιτική ηγεσία της χώρας, δεν λειτουργούν σε αυτήν την κατεύθυνση λόγω της φιλευσπλαχνίας τους για τον φτωχό ασθενή, αλλά προκειμένου να ενισχύσουν τη θέση τους έναντι του οικονομικού ανταγωνισμού στο διεθνή αγορά φαρμάκου αυξάνοντας την κερδοφορία τους.

Στην Ινδία, λοιπόν, για χρόνια διεξήχθη μία δικαστική διαμάχη ανάμεσα στο Ινδικό κράτος και την μεγαλύτερη φαρμακοβιομηχανίας τον κόσμο, την Ελβετική Novartis, επειδή η πρώτη αρνήθηκε να χορηγήσει πατέντα για ορισμένα φάρμακα, μεταξύ αυτών και αντιρετροϊκά.

Ανάλογες μηνύσεις έχουν καταθέσει μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες και εναντίον της Βραζιλίας και της Νοτίου Αφρικής για την άρνηση χορήγησης πατέντας σε φάρμακα για την αντιμετώπιση του HIV.

Στην περίπτωση της Ινδίας, το Ινδικό δικαστήριο απέρριψε το αίτημα της NOVARTIS για τη χορήγηση της πατέντας. Όμως, ο ανταγωνισμός, η κερδοσκοπική διάθεση δεν επαναπαύονται ποτέ, ανακαλύπτοντας διαρκώς νέους τρόπους δράσης. Στην προκειμένη περίπτωση, η έννοια του evergreening πρόκειται για μία πρακτική, σύμφωνα με την οποία μία φαρμακοβιομηχανία μπορεί να αιτηθεί εκ νέου χορήγηση πατέντας για ένα ήδη υπάρχον φάρμακο, αλλάζοντας την τυποποίησή του έστω και αν δεν αλλάζει η δραστικότητά του.

Σε κάθε περίπτωση οι ασθενείς των 2 δολαρίων την ημέρα, αδυνατούν να λάβουν είτε την πανάκριβη είτε την φθηνότερη απαιτούμενη φαρμακευτική αγωγή.

Η κατάσταση στις ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ από διαφορετικό δρόμο φέρνει το ίδιο δεινό αποτέλεσμα. Στην Ελλάδα, συχνά πυκνά τα δημόσια νοσοκομεία – κυρίως την τελευταία 5ετία – ανακοινώνουν ελλείψεις σε αντιρετροϊκά φάρμακα (βλ. ΑΧΕΠΑ). Επιπλέον, στη Ρουμανία παρατηρείται αύξηση των θανάτων από τον ιό του AIDS, που οφείλεται στην αδυναμία συνέχισης της θεραπευτικής αγωγής των ασθενών για λόγους καθαρά οικονομικούς.

Στο πλαίσιο των καπιταλιστικών ανταγωνισμών μπορεί όλα τα ανωτέρω να φαίνονται μονόδρομος και πράγματι έτσι είναι. Στον αντίποδα, ας δούμε ποιος μπορεί να είναι ο άλλος δρόμος, σε κοινωνίες που στόχος είναι το όφελος προς όλους και όχι το κέρδος για τον έναν, δηλαδή εκεί όπου οι σχέσεις παραγωγής δεν είναι καπιταλιστικές. Και σε αυτό το δρόμο δεν θα μας οδηγήσει κάποιο ιδεολογικό μανιφέστο ή εγχειρίδιο, αλλά η ίδια η πραγματικότητα, αφού στις 30 Ιουνίου του 2015, η Κούβα έγινε η πρώτη χώρα που κηρύχθηκε επισήμως ότι κατάφερε να εξαλείψει πλήρως τη μετάδοση του HIV από τις μητέρες στα νεογνά.

Η εξέλιξη της ασθένειας στην Κούβα, παρουσιάζει ιδιαιτερότητα καθώς έχει 21 διαφορετικά στελέχη σε σχέση με τις ΗΠΑ. Είναι το τίμημα του αληθινού «διεθνισμού» που πληρώνει η Κούβα, λόγω των πολυπληθών αποστολών της (στρατιώτες, γιατροί, δάσκαλοι, μηχανικοί) σε διάφορες χώρες της Αφρικής, όπως στην περίπτωση του ιού Έμπολα.

Όμως, τι μπόρεσε να κάνει το μικρό και απομονωμένο νησί της Κούβας που δεν έχουν καταφέρει να κάνουν οι υπόλοιπες αναπτυγμένες χώρες;

Το κλειδί βρίσκεται σε μία από τις βασικές αρχές της Επανάστασης και δεν είναι άλλη από την «Καθολική και δωρεάν βασική ιατρική περίθαλψη». Πρόκειται για ένα σύστημα υγείας που αποτελείται από 535.000 εργαζομένους υγείας και όπου ο κάθε πολίτης έχει επίσημα τον οικογενειακό του γιατρό.

Ήδη από το 1983 – δύο χρόνια πριν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ ανακοινώσει επίσημη τη λέξη aids, ο Φ. Κάστρο είχε δώσει εντολή στον υπεύθυνο του Ινστιτούτου Pedro Kouri, του νοσοκομείο τροπικών ασθενειών της Κούβας, να ξεκινήσει έρευνες για να κρατήσει το AIDS μακριά από την Κούβα, πιστεύοντας ότι θα εξελισσόταν στην επιδημία του αιώνα. Έτσι, το ιατρικό δυναμικό της Κούβας αντέδρασε γρήγορα.

• Πετάχτηκαν όλες οι εισαγόμενες μονάδες αίματος, αποφεύγοντας την καταστροφή που υπέστησαν οι αιμοφιλικοί πληθυσμοί στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία.
• Πραγματοποιήθηκαν αποστολές γιατρών στη Βραζιλία και τη Γαλλία για τη μελέτη περιπτώσεων
• Οι οικογενειακοί γιατροί της χώρας διατάχθηκαν να παρακολουθήσουν  λοιμώξεις που δείχνουν το AIDS, όπως το σάρκωμα Kaposi ή πνευμονία από Pneumocystis carinii. Το 1986, εμποδίστηκε από το «εμπάργκο» το αμερικανικό τεστ, κι έτσι η Κούβα αγόρασε 750.000 γαλλικά τεστ για τον ιό.
• 11 εκατομμύρια πολίτες της Κούβας έχουν ελεγχθεί 43 εκατομμύρια φορές.
• Το 2011 έγιναν περισσότερα από δύο εκατομμύρια τεστ.
• Οι Κουβανοί που  επιστρέφουν από το εξωτερικό όπως είναι οι έγκυες γυναίκες, οι φυλακισμένοι, στρατιώτες, οι νοσηλευόμενοι ασθενείς, επαγγελματίες υγείας δοκιμάζονται σε τακτική βάση.
• Τα τεστ για τον ιό είναι ανώνυμα και διαθέσιμα σε 700 κλινικές και νοσοκομεία. Όποιος είναι θετικός στο τεστ κάνει ένα ραντεβού με νοσοκόμο της επιδημιολογίας, ο οποίος ζητά τα ονόματα αυτών που ο οροθετικός είχε σεξουαλικές επαφές. Σύμφωνα με το νόμο, η απάντηση είναι εθελοντική. Αν δε θέλει κάποιος δεν απαντά, ωστόσο είναι θεμιτό να παρθούν τα ονόματα των ατόμων για να γίνει επίσκεψη στο σπίτι τους και να ενημερωθούν από τους ειδικούς της επιδημιολογίας. Οι οροθετικοί μιλούν με ψυχολόγους και μαθαίνουν να ζουν με τον HIV με υπευθυνότητα.
• Γίνεται τακτική ενημέρωση για τα προφυλακτικά στο πλαίσιο της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Η κυβέρνηση μοιράζει πάνω από 100 εκατομμύρια προφυλακτικά ετησίως.

Εντέλει, αυτό που κατάφερε η Κούβα, όπως δήλωσε η Δρ. Καρίσα Ετιέν, διευθύντρια του Παναμερικανικού Οργανισμού Υγείας, «δείχνει ότι μία οικουμενική πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική κάλυψη είναι δυνατή και πράγματι είναι το κλειδί της επιτυχίας ακόμη και για την καταπολέμηση τόσο τεράστιων προκλήσεων όπως το AIDS».

Παγκόσμια ημέρα κατά του AIDS, λοιπόν. Και για να προσπαθήσουμε ενεργά ώστε η συγκεκριμένη μέρα να αποκτήσει νόημα και ουσία, θα πρέπει καταρχήν ο καθένας μέσα του να αναλογιστεί σε συνδυασμό με όσα προαναφέρθηκαν, κάτι που γράφτηκε σε μια παλιότερη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών πριν μερικά χρόνια: «εάν εκατομμύρια Αφρικανοί μολύνονται ακόμα με τον ιό, έως το 2025, δεν θα οφείλεται στο ότι δεν είχαν άλλη επιλογή, αλλά στην έλλειψη πολιτικής βούλησης για αλλαγή συμπεριφοράς σε όλα τα επίπεδα».

Υ.Γ. Για επίδοξους ρατσιστές ή - έστω - ανασφαλείς που θα βρεθούν απέναντι ή δίπλα σε κάποιον οροθετικό… ο HIV δεν μεταδίδεται με το άγγιγμα, σάλιο, από δάγκωμα ή από τη χρήση κοινών μαχαιροπίρουνων.

==============================================================

"Azisenzeni Na" - Πρόκειται για ένα τραγούδι σχετικά με τον HIV, που έγραψε ο Bongani Magatyana (ο άνδρας με το δερμάτινο σακάκι) και ηχογραφήθηκε στο Guguletu, Western Cape, South Africa.

"What have we done to deserve this, Lord? Children go to bed without food, because HIV/AIDs has taken their dad. What have we done to deserve this, Lord?"