Άβακας της Αρμονίας

"Άθυρμα αρμονίας..."

Από τη στιγμή που διαδόθηκε ο αρμονικός συγκερασμός και εφαρμόστηκε ως σύγχρονη μουσική εκπαιδευτική μέθοδος, θα μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ότι η μουσική άρχισε να αποκτά το ρόλο μαθηματικού παιχνιδιού. Ο ασφαλέστερος και οικονομικότερος τρόπος για να χειριστεί κανείς οργανωτικά ένα πλήθος συγγενικών δεδομένων είναι η δημιουργία μαθηματικού πίνακα. Επειδή η λέξη “μαθηματικός” πολλές φορές τρομάζει, προτιμώ να χρησιμοποιώ τη λέξη “άβακας της αρμονίας”, σαν εκείνα τα παιχνίδια που δίνουμε στα παιδιά προσχολικής ηλικίας ώστε να μάθουν να μετρούν μέχρι το δέκα και να προσθέτουν. Η χρήση του αρμονικού άβακα στην περίπτωσή μας, φυσικά, δεν έχει σχέση με την φυσική ηλικία των “μαθητών” ή τη νοητική τους ικανότητα, αλλά με την γρήγορη και εύκολη προσαρμογή τους στη λογική της αρμονίας.

Για την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη κατανόηση της αλληλουχίας των φθόγγων, λοιπόν, έχω δημιουργήσει έναν πρότυπο “άβακα”. Οι ονομασίες των φθόγγων γίνονται με βάση την βάση της κλίμακας (1η νότα) και η αύξουσα ταξινόμησή τους (πχ. 3η μεγάλη) είναι συμβατικές ονομασίες ώστε να είναι πιο εύκολη η επικοινωνία του αναγνώστη με το κείμενο.



Τον πίνακα, που μπορείτε να δείτε σε σμίκρυνση παρακάτω, έχω δημοσιεύσει σε πλήρες μέγεθος εδώ: Άβακας αρμονίας

Σημαντικές είναι οι παρακάτω παρατηρήσεις επί του πίνακα, ιδίως για τους μή “μυημένους” στη θεωρία. Ο πίνακας προφανώς περιλαμβάνει γραμμές (οριζόντιες) και στήλες (κάθετες) για τις οποίες ισχύουν:
Στο αριστερό μέρος (πρώτη στήλη, κίτρινο χρώμα) αναγράφεται η βάση, δηλαδή το σημείο αναφοράς (τόνος).
- Η πρώτη γραμμή (πράσινο χρώμα) περιλαμβάνει τις συμβατικές ονομασίες, ώστε να συνεννοηθούμε καλύτερα
- Κάθε γραμμή περιλαμβάνει μία οκτάβα. Όλες οι γραμμές περιλαμβάνουν όλες τις πιθανές οκτάβες
- Κάθε φορά, ψάχνουμε τον τόνο που μας ενδιαφέρει και αφοσιωνόμαστε στην γραμμή που ξεκινά από τον συγκεκριμένο τόνο. Τους υπόλοιπους διαγράφουμε, σαν να μην υπάρχουν.
- Κάθε οριζόντια μετατόπιση κατά ένα κουτί ονομάζουμε ημιτόνιο “η”
- Κάθε οριζόντια μετατόπιση κατά δύο κουτιά ονομάζουμε τόνο “τ”
- Κάθε οριζόντια μετατόπιση κατά τρία κουτιά ονομάζουμε τριημοτόνιο “τη”
- Κάθε φορά που φτάνουμε στο άκρο μίας γραμμής, επιστρέφουμε στην αρχή σαν να ήταν συνέχεια σε φιλμ. Μετά την “7η μεγάλη”, ακολουθεί η “8η” που ταυτίζεται τονικά με την “1η”. Έτσι, φανταζόμαστε ότι στο τέλος της λωρίδας μας ξανακολλάμε την ίδια λωρίδα για να συνεχίσουμε τη μελέτη μας.



Βασικά Ακορντα:

Κάθε αρμονικό ακόρντο αποτελείται από τρείς νότες τις 1η-3η-5η. Η 1η και η 5η είναι δεδομένες. Η 3η είναι πότε η 3η μικρή και πότε η 3η μεγάλη που σηματοδοτεί και το ακόρντο ως μινόρε (ελάσσωνα) ή μαντζόρε (μείζονα). Έτσι, το ακόρντο χρωματίζεται από την χρήση της 3ης νότας, που επιλέγουμε αν θα είναι 3η μεγάλη ή 3η μικρή.
Παράδειγμα: Έστω ότι θέλουμε να σχηματίσουμε αρμονία της Ντο. Παίρνουμε την πρώτη γραμμή από τον πίνακα (που αφορά την Ντο) και καλύπτουμε τις υπόλοιπες να μην τις βλέπουμε. Η 1η και η 5η τις Ντο είναι: Ντο και Σολ αντίστοιχα. Άρα έχουμε δύο επιλογές ως προς την αρμονία: είτε να χρησιμοποιήσουμε 3η μικρή (Ρε#) είτε 3η μεγάλη (Μι), οπότε και θα δημιουργήσουμε την Ντο ελάσσονα (1η-3η-5η= Ντο-Ρε#-Σολ) ή την Ντο μείζονα (1η-3η-5η: Ντο-Μι-Σολ).

Αν πειραματιστούμε αρκετά πάνω στο θεωρητικό μέρος, μπορούμε να κάνουμε ένα παιχνίδι πάνω στο μουσικό μας όργανο: Επιλέγουμε τυχαία μία νότα και ένα χαρακτηρισμό (μείζονα-ελάσσονα). Με την τριάδα από τις νότες που βρίσκουμε, αρχίζουμε να αποτυπώνουμε όλους τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να παίξουμε ένα ακόρντο. Δεν είναι απαραίτητο η πιο μπάσα νότα να είναι η 1η, αλλά μεταξύ τους να εναλλάσσονται. Έτσι, καταλαβαίνουμε ότι τα ακόρντα είναι πολύ περισσότερα από την κοινή ονομασία τους, καθώς μαθαίνουμε και τον όρο αναστροφή (αφού βρούμε τις νότες που σχηματίζουν ένα ακόρντο, αλλάζουμε τη σειρά εμφάνισης πχ. 3η, 5η, 1η).

Παράδειγμα: Στην Ντο μείζονα στην κιθάρα, παίζουμε στην 5η χορδή Ντο, στην 4η Μι και στην 3η Σολ. Μπορούμε όμως να παίξουμε στην 6η Σολ, στην 5η Ντο και στην 4η Μι. Έτσι “περνάμε” την νότα Σολ από την 3η χορδή στην 6η, όπου έχει μεγαλύτερη βαρύτητα (οι μπάσες νότες έχουν πάντα μεγαλύτερη βαρύτητα-όγκο).
Μπορούμε να πειραματιστούμε πάνω στη διαφορετικότητα ενός ακόρντου και τα συναισθήματα που αυτό δημιουργεί, ανάλογα με ποια “πατήματα” θα επιλέξουμε να χρησιμοποιήσουμε.




Βασικές κλίμακες:
Από τη στιγμή που ορίσαμε τα βασικά “πατήματα” πάνω στον πίνακα (ημιτόνιο, τόνος, τριημιτόνιο) είναι εύκολο να ακολουθήσουμε τις κλίμακες. Έτσι, πχ.

Μείζονα κλίμακα: ξεκινάμε σημειώνοντας (κυκλώνοντας) τον τόνο που θέλουμε, ας υποθέσουμε Ντο και συνεχίζουμε να κυκλώνουμε με τις εξής τοποθετήσεις.
τ - τ - η - τ - τ - τ - η
Ντο(+2)-> Ρε(+2)-> Μι (+1)-> Φα (+2)-> Σολ (+2)-> Λα (+2) -> Σι (+1) -> Ντο

Δηλαδή η μείζονα αποτελείται από τις:
1η, 2η μεγάλη, 3η μεγάλη, 5η, δίεση 6ης, 7η μεγάλη, 8η.

Αντίστοιχα,
Ελάσσονα κλίμακα: τ-η-τ-η-τη-η
Δηλαδή η ελάσσονα κλίμακα αποτελείται από 1η,2η μεγάλη,3η μικρή, 5η, 6η, 7η μεγάλη.
Παράδειγμα στην Λα:
Λα, Σι, Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ#

Με αντίστοιχο τρόπο μπορούμε στη συνέχεια να βρούμε θεωρητικά κάθε κλίμακα, εφόσον μας δίνονται τα “πατήματά” της.

Αν χρειαστεί μπορώ να επεκτείνω αργότερα τη θεωρητική ανάλυση πάνω στον πίνακα, ώστε να βοηθήσω όσο μπορώ εκείνους που ξεκινούν την περιπλάνηση στην θεωρία της μουσικής αρμονίας. Πιστεύω ότι ο πίνακας μπορεί να προσφέρει αρκετές ώρες “παιχνιδιού” και ανάπτυξης της μαθηματικής ανάλυσης της μουσικής. Η εμπειρία χειρισμού του αυτοσχέδιου πίνακα αποτελεί τη βάση κάθε μουσικού.