Βυζαντινή Μουσική

Από

Θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας το γεγονός ότι όλοι σχεδόν οι λαοί που απάρτιζαν την Βυζαντινή αυτοκρατορία είχαν ασπαστεί το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα. Κατά συνέπεια είναι λογικό, το τυπικό λειτουργικό των κατά τόπους εκκλησιών αλλά και η εν γένει θρησκευτική τους μουσική να έχει έντονες επιρροές από την αντίστοιχη βυζαντινή. Είναι γνωστό πως από τους Σλάβους του νότου, οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι δέχτηκαν τον χριστιανισμό από βυζαντινούς ιεραπόστολους. Με αυτό ως δεδομένο θεωρούμαι φυσικό οι μουσικές επιρροές να είναι έντονες. Αν μάλιστα λάβουμε υπ’ όψιν μας το γεγονός ότι τον εκχριστιανισμό των εν λόγω λαών ανέλαβαν οι Κύριλλος και Μεθόδιος, τότε εύκολα μπορούμε να υποθέσουμε ότι στους ψαλλόμενους τελετουργικούς ύμνους χρησιμοποιούσαν βυζαντινές μελωδίες . Αντίστοιχα και οι Ρώσοι ορθόδοξοι έχουν έντονες βυζαντινές επιρροές, πράγμα που βρίσκουμε από πολλά στοιχεία που διασώθηκαν σε μουσικά χειρόγραφα. Δεν χρειάζεται να παρακολουθήσουμε αυτή τη διαδικασία διαμέσου των αιώνων για να καταλάβουμε την επιρροή στην ρώσικη εκκλησιαστική μουσική από την αντίστοιχη βυζαντινή. Παρά το γεγονός ότι η Βουλγαρία ήταν κοντύτερα από τις άλλες βαλκανικές χώρες στην Πόλη, δεν έχουμε γραπτά στοιχεία που να μας παραπέμπουν σε τυχόν επιρροές. Όμως αν χρησιμοποιήσουμε την παραπάνω λογική και στην περίπτωση των Βουλγάρων, τότε μπορούμε να υποθέσουμε πως η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική λειτούργησε κάπως έτσι και σ’ αυτούς. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε πως γενικά η βαλκανική μουσική έχει έντονες επιρροές από την Σλαβική εκκλησιαστική μουσική η οποία όπως εξηγούμε πιο πάνω έχει έντονες βυζαντινές καταβολές, από άμεσες βυζαντινές και σε ότι αφορά την μετά την πτώση εποχή, από την Οθωμανική που ωστόσο δεν έχει μείνει και εκείνη χωρίς το στίγμα των βυζαντινών πάνω της.
Αντίστοιχες κατευθύνσεις της εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής είχαμε και προς την πλευρά των λαών της Μέσης Ανατολής οι οποίοι για μεγάλα ή μικρότερα διαστήματα βρίσκονταν εντός της Βυζαντινής επικράτειας. Για παράδειγμα οι Μελχίτες, οι αραβόφωνοι ορθόδοξοι χριστιανοί της Συρίας και του Λιβάνου, χρησιμοποιούν οκτώ ήχους οι οποίοι ταυτίζονται με αυτούς που ισχύουν στη βυζαντινή μουσική . Ακόμα οι Αρμένιοι χρησιμοποιούν ένα αυστηρά μονοφωνικό σύστημα το οποίο διαιρείται σε οκτώ ήχους χρησιμοποιώντας το ίσο ακριβώς όπως και το βυζαντινό μέλος.
Σε ότι αφορά την εκκλησιαστική μουσική αφήσαμε τελευταίες τις επιρροές προς τη δυτική εκκλησία, οι οποίες ενδεχομένως μπορεί να μη γίνονται αντιληπτές σε ώτα μη ειδικών, ωστόσο υπάρχουν και είναι σημαντικές. Ο αριθμός των δανείων από την ανατολική στη δυτική εκκλησία είναι άγνωστος. Ξέρουμε όμως πως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δάνεια του τύπου αυτού πραγματοποιήθηκε στην αυλή του Καρλομάγνου. Τον Ιανουάριο του 812, μια βυζαντινή χορωδία έψαλε εμπρός στον αυτοκράτορα, ο οποίος ενθουσιασμένος διέταξε την ενσωμάτωση των μελωδιών στο Γρηγοριανό μέλος με τα ίδια κείμενα μεταφρασμένα στα λατινικά.
Με την ίδια λογική κατευθυνόμαστε και σε ότι αφορά την κοσμική μουσική. Γνωρίζουμε πως δεν έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης από τους εκκλησιαστικούς και πολιτικούς κύκλους της εποχής. Μάλιστα η εκκλησία πίστευε πως η εν λόγω μουσική διέφθειρε τα ήθη. Επομένως εκείνος που θα καταπιανόταν , διέτρεχε τον κίνδυνο να χάσει την ευλογία της εκκλησίας και ενδεχομένως και της κοινότητας. Ωστόσο υπήρχε και διαδίδονταν μέσα από τους αυτοσχέδιους μουσικούς που γύριζαν την επικράτεια και διασκέδαζαν τους πολίτες της αυτοκρατορίας. Όμως, όπως είναι φυσικό προέρχονταν από όλες τις γωνιές των εδαφών, με αποτέλεσμα αφενός να διατηρούν τα τοπικά τους στοιχεία αλλά και να δανείζονται ή να δανείζουν στοιχεία σε άλλους μουσικούς.
Ένα ερώτημα που θα μπορούσε κάποιος να θέσει είναι αν και κατά πόσο η σύγχρονη μουσική έχει επηρεαστεί από το βυζαντινό μέλος. Σε αυτό το ερώτημα θα απαντούσαμε με ευκολία πως ναι. Υπάρχουν σύγχρονοι συνθέτες που έχουν σε κάποια έργα τους επιρροές από το βυζάντιο. Για παράδειγμα ο Μίκης Θεοδωράκης ο οποίος αν και γράφει τα έργα του σε ευρωπαϊκές παρτιτούρες, κατορθώνει να ενσωματώσει και να μεταφέρει ατμόσφαιρες και φόρμες, βρίσκοντας παράλληλα λύσεις στον τομέα της ερμηνείας, της αντίστιξης αλλά και ενορχήστρωσης, που δεν είναι άσχετες με το κρητοεπτανησιακό εκκλησιαστικό ιδίωμα . Όμως και ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Αργύρης Κουνάδης αλλά και ο νεότερος τους Χριστόδουλος Χάλαρης έχουν βυζαντινά στοιχεία στο έργο τους. Ο τελευταίος δε, ερευνά το βυζαντινό μέλος και ιδιαίτερα τα Κρατήματα, επιμένει σε οργανικές εκτελέσεις και συνοδείες, συνθέτει έργα προς αυτή τη κατεύθυνση .