Λέξεις από ...ήχο

Ήχοι

ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ



Μινύρισμα (ή Μινυρισμός) : Από το ρήμα «Μινυρίζω». Σημαίνει το σιγανό κελάηδημα και κατ’ επέκταση το ελαφρύ παράπονο, τον σιγηλό θρήνο, τον κλαυθμυρισμό και γενικά το τραγούδισμα με χαμηλή και ήσυχη γλυκιά φωνή. Χρησιμοποιείται όμως και για τον ελαφρύ θρου τον δέντρων όπως και για το κελάρυσμα του νερού. (βλ. και «Ήχοι της φύσης» και παρακάτω την ενότητα «Της καλλιτεχνικής έκφρασης»).


Κινύρομαι: Σημαίνει θρηνώ, οδύρομαι και απαντά περισσότερο στους αρχαίους χρόνους, τότε που η «κινύρα» ως μουσικό όργανο (είδος κιθάρας) ήταν ήδη γνωστό και ο θρηνώδης ήχος της θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τον ανθρώπινο θρήνο και γόο.


Κλάμα (ή κλαυθμός) : ε… κλάμα…


Κλαυθμυρισμός: είναι το κλαψούρισμα, το να κλαίει κάποιος σα μικρό παιδί.


Γογγύζω: στενάζω, βογκώ. Εξ ου και «γογγυτό». Όταν όμως χρησιμοποιείται για τα περιστέρια σημαίνει τρύζω (βλ. «Ήχοι των ζώων»).


Γόος (ή γοή ή γογγυσμός) : θρήνος, οδυρμός, βόγκος.


Βογκητό (ή βόγκος) : Ισχυρός αναστεναγμός, γογγυσμός.


Οιμωγή (ή οιμωγμός ή οίμωγμα) : Πρόκειται για την ισχυρή κραυγή, τον θρήνο και τον οδυρμό με μεγάλη φωνή.


Λυγμός: κατά κυριολεξία σημαίνει λόξυγγας και κατ’ επέκταση χρησιμοποιείται και στον σπασμό του στήθους κατά τον παρατεταμένο και ισχυρό θρήνο: «κλαίει με λυγμούς».



Σπαραγμός: Από το ρήμα σπαράζω. Είναι αλήθεια πως η λέξη αυτή δεν αναφέρεται κατά κυριολεξία σε ήχο. Ο σπαραγμός σημαίνει ξέσκισμα και εκφράζει την βαθιά θλίψη, την αποκαρδιωτική (εξ ου και «σπαραξικάρδιος), το εσωτερικό μας «ξέσκισμα» μπροστά σε κάτι πολύ λυπηρό για εμάς. Ωστόσο, επιλέγω να την εντάξω εδώ, γιατί –όπως με άλλα λόγια το αναφέρω και στον πρόλογο του άρθρου αυτού- ακούω στην λέξη αυτή …πολύ ήχο…


Στεναγμός: βαθιά ισχυρή εκπνοή. Συνηθίζουμε δε να χρησιμοποιούμε την λέξη σε θλιβερές περιστάσεις και προκειμένου να εκφράσουμε τον πόνο μας, οπότε την ταυτίζουμε και με τον γογγυσμό.


Αχός: Κατά μία έννοια, εκφράζει, μεταξύ άλλων (βλ. «Ήχοι του …πλήθους»), τον λυπητερό σκοπό ή τον αναστεναγμό που ακούγεται συνήθως από μακριά και από πολλούς με συγκεχυμένο τρόπο.


Ολολυγμός (ή Ολολυγή) : κατά κύριο λόγο σημαίνει μεγάλη κραυγή με οξύ λαρυγγισμό σε έκφραση χαράς (βλ. στη συνέχεια, την ενότητα: «Της χαράς») η λέξη αυτή, ωστόσο δεν αποκλείεται και η χρήση της σε εκφράσεις λύπης ή πένθους. Το ρήμα είναι ολολύζω.


Ολοφυρμός: γοερή κραυγή, οδυρμός. Το ρήμα είναι ολοφύρομαι.


Οδυρμός: θρήνος, γοερό κλάμα.


Αναβοώ: κατά κύριο λόγο, σημαίνει κραυγάζω ισχυρά, ανακράζω, ωστόσο απαντά και ως θρηνώ γοερώς.


Ιαχή: μεταξύ άλλων (βλ. και παρακάτω στην ενότητα «Της …έντασης» και στις κατηγορίες «Ήχοι του πλήθους» και «Ήχοι της φύσης»), σημαίνει και κραυγή αγωνίας, θρήνο, ολοφυρμό.


Ωρύομαι: μεταξύ άλλων (βλ. «Ήχοι της φύσης» και παρακάτω την ενότητας «Της έντασης»), σημαίνει θρηνώ ή κραυγάζω σαν άγριο θηρίο.





ΤΗΣ ΧΑΡΑΣ






Ολολυγμός (ή Ολολυγή): Το ρήμα είναι ολολύζω. Η λέξη αναφέρεται στην ισχυρή κραυγή με οξύ λαρυγγισμό που, ως επί το πλείστον, οφείλεται σε μεγάλη χαρά ή γινόταν, κατά τα αρχαία χρόνια, προς τιμήν των θεών, συνήθως από γυναίκες. Δεν αποκλείεται όμως και η χρήση της λέξης σε εκφράσεις λύπης ή πένθους ή γενικά έντασης, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεταφορικά και για ζώα: «…ο καραβόσκυλος […] δεν αναγνώριζε πλέον τον μούτσον, ή άλλον τινά του πληρώματος μεταξύ των δύο επιβατών, ήρχησε να ωρύεται και να ολολύζει μανιωδώς» (Από το διήγημά του «Η Νοσταλγός», συλλογή: «Η Νοσταλγός και άλλα διηγήματα», εκδ. Νεφέλη, σελ. 12).


Γέλιο: ε… γέλιο


Χαχανητό (ή χάχανο) : Επειδή μου άρεσε πολύ η διατύπωση στο λεξικό, την μεταφέρω αυτούσια: «ελαφρός ηχηρός γέλως, ιδ. Ο εξ ευθυμίας και άνευ αποχρώντος λόγους». Εξ ου και «χάχας», όποιος γελά χωρίς λόγο.


Χασκογελώ: γελώ ηχηρώς, χαχανίζω.


Αναγελώ: γελώ θορυβωδώς, έχω χαρωπή, ευφρόσυνη έκφραση, αλλά και εμπαίζω, χλευάζω.


Χασκαρίζω: χαχανίζω αλλά και καγχάζω.


Καγχάζω: γελώ θορυβωδώς αλλά περισσότερο έχει επικρατήσει ως χλευάζω.





ΤΗΣ ΕΙΡΩΝΕΙΑΣ





(Προσθέτω και αυτήν την κατηγορία, όσο κι αν φαινομενικά δεν έχει τόση σχέση με τις λέξης με ήχο, μιας και πιστεύω πως είναι πολύ ενδιαφέρων ο τρόπος που διαβαθμίζεται ο τόνος της φωνής μας, ανάλογα με την «ειρωνική» έκφραση που υιοθετούμε κάθε φορά, όπως επίσης πολύ ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο το μυαλό μας ανασύρει τέτοιες σχετικές μνήμες από «ειρωνικούς τόνους» που έχουμε κατά καιρούς ακούσει ή και …πει, όταν η γλώσσα μας βουτάει στις λέξεις αυτές. Προσπάθησα πάντως να περιοριστώ στις λέξεις εκείνες, στις οποίες ο «ήχος» τους μου ήταν –καθαρά προσωπικά. Εξάλλου δεν κάνω επιστημονική εργασία εδώ. Μόνο για το μεράκι μας, όπως λέμε… - πιο έντονος. Απέφυγα, για παράδειγμα, λέξεις όπως «εμπαίζω» ή «υποτιμώ» που η έκφρασή τους, στην καθημερινή μας ζωή, δεν είναι απαραίτητα λεκτική και επομένως η «ηχητική» τους ταυτότητα είναι περιορισμένη. Αντίθετα «καγχάζω», «περιγελώ» ή «χλευάζω» δεν θα μπορούσαν να νοηθούν χωρίς την τον ήχο του «λόγου» ή του «γέλιου» που προϋποθέτουν)



Καγχάζω: χλευάζω, αλλά και γελώ θορυβωδώς.


Περιγελώ: χλευάζω, περιπαίζω, αλλά συνεκδοχικά σημαίνει και ξεγελώ ή απατώ.


Χλευάζω: σκώπτω υβριστικώς ή καταφρονητικώς, περιπαίζω, ονειδίζω.


Αναγελώ: μεταξύ άλλων (βλ. παραπάνω «Της χαράς», σημαίνει και εμπαίζω, χλευάζω.


Διαγελώ: περιπαίζω, αλλά και μειδιώ και …γλυκοχαράζω.


Σκώπτω: εξ ου και «σκώμμα». Το ρήμα σημαίνει εμπαίζω, κοροϊδεύω, χλευάζω, πειράζω.


Ονειδίζω: Σημαίνει κατά κύριο λόγο κατηγορώ ή επικρίνω, επιπλήττω ή επιτιμώ, ωστόσο χρησιμοποιείται και ως χλευάζω ή περιπαίζω.





ΤΗΣ …ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ




(Για του ίδιους λόγους που έφτιαξα την ενότητα: «Της ειρωνείας», δημιούργησα και αυτήν εδώ. Η ένταση (και οι διάφορες διαβαθμίσεις της) των λέξεων του «κατηγορώ», έχουν από μόνες τους τον ιδιαίτερο ήχο που η εμπειρία μας τους έχει προσδώσει. Με αυτό και μόνο το κριτήριο, τις εντάσσω στο θέμα με λέξεις «ήχου»).



Ψέγω: μέμφομαι, κατηγορώ, επικρίνω.


Καταγγέλλω: εγκαλώ, κατηγορώ.


Κατηγορώ: αποδίδω σε κάποιον επίμεμπτον συμπεριφορά, μέμφομαι δημοσίως.


Μέμφομαι: κατηγορώ, κατακρίνω, ψέγω.


Επικρίνω: κατακρίνω, δικάζω, καταδικάζω.


Κατακρίνω: καταλογίζω κάτι επίψογο σε κάποιον, καταδικάζω. Κυρίως το χρησιμοποιούμε ως κακολογώ.


Επιπλήττω: επιτιμώ, μαλώνω.


Επιτιμώ: επιβάλλω ποινή, τιμωρώ αλλά και επιπλήττω και επικρίνω.


Εγκαλώ: υποβάλλω μήνυση, καταγγέλλω, κατηγορώ

Ενώ

Εκκαλώ: ασκώ έφεση


Βαβίζω: κανονικά σημαίνει γαβγίζω. Χρησιμοποιείται όμως και μεταφορικά, σημαίνοντας βρίζω ή φλυαρώ εναντίον κάποιου. (βλ. και «Ήχοι των ζώων» και «Διάφοροι …θόρυβοι»).




ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ – ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ



(Τιμής ένεκεν η ενότητα αυτή στον κατεξοχήν ήχο «μας», την φωνή μας, και κυρίως στον κατεξοχήν σκοπό του που υπήρξε και το κίνητρο για την δημιουργία του: την επικοινωνία μας. Και λέω «τιμής ένεκεν», γιατί, στην πραγματικότητα, το σημαντικό σ’ αυτές τις λέξεις –τουλάχιστον στις περισσότερες από αυτές- δεν είναι τόσο η χρήση του λόγου και ο ήχος του, αλλά οι έννοιες που εκφράζουν και δείχνουν πόσο … «λεπτολόγο» μπορεί να είναι το μυαλό του ανθρώπου και η γλώσσα όταν προσπαθεί να «δαμάσει» την ποικιλομορφία των ανθρώπινων σχέσεων και την ανθρώπινης έκφρασης).




Φθόγγος: ονομάζεται η φωνή, τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων. Πρόκειται για οποιονδήποτε έναρθρο ήχο που παράγεται από φωνητικά όργανα. Κυρίως όμως η χρήση του απαντάται στην μουσική, στους λεγόμενους «μουσικούς φθόγγους» ή αλλιώς στις «νότες», όπως λέμε στην δυτική μουσική, ή στους «χαρακτήρες», κατά την βυζαντινή μουσική. Συνήθως δε τους χρησιμοποιούμε, υπονοώντας το σύμβολο με το οποίο παριστούν το ηχητικό τους αντίκρισμα, αν και ορθότερο τότε είναι να χρησιμοποιούμε την λέξη «φθογγόσημο».


Λαλιά (ή λάλημα) : φωνή, ομιλία.


Λέγω: μιλώ και γενικά περιλαμβάνει κάθε λέξη σχετική με λόγο: π.χ. διηγούμαι, ιστορώ, διατυπώνω, ανακοινώνω κ.λ.π.


Ομιλώ: ε… μιλώ… θα περιμένατε να πω…, ωστόσο ομιλώ, κατά κυριολεξία, σημαίνει συναναστρέφομαι, αθροίζομαι, συνάγομαι κατ’ ομίλους (εξ ου και «όμιλος» αλλά και «συνομιλία») και, σε δεύτερο επίπεδο –λόγω προφανώς του «συναναστρέφομαι- σημαίνει λέω, λαλώ.


Ιστορώ: εκθέτω λεπτομερώς, διηγούμαι αλλά και ερευνώ και μαθαίνω.


Εξιστορώ: ρωτώ να μάθω, πληροφορούμαι, πηγαίνω σε τόπο για τον γνωρίσω, αλλά και εξηγώ με έκθεσή μου, διασαφηνίζω, εκθέτω, ιστορώ λεπτομερώς.


Αφηγούμαι: σημαίνει προπορεύομαι, οδηγώ, είμαι αρχηγός, αλλά και διηγούμαι, εξιστορώ, εκθέτω.


Διηγούμαι: αφηγούμαι κάτι πραγματικό ή φανταστικό, περιγράφω.


Διαλέγομαι: συνομιλώ, αλλά και αναπτύσσω, εκθέτω τις σκέψεις μου.


Συνδιαλέγομαι: συνομιλώ, κουβεντιάζω με κάποιον.


Συζητώ: εφόσον είναι συν + ζητώ, σημαίνει ερευνώ προφορικώς με άλλον, κατ’ επέκταση: ανταλλάσσω απόψεις και γνώμες για κάποιο θέμα.


Λογομαχώ: φιλονικώ διά του λόγου.


Εξηγώ: ερμηνεύω, διασαφηνίζω, εκθέτω αναπτύσσω, μεταφράζω.


Εξηγούμαι: (εξ + ηγούμαι) είμαι ηγέτης, κυβερνώ, διευθύνω, προπορεύομαι, αλλά και δίνω εξηγήσεις για την άρση παρεξηγήσεων, όπως και εκθέτω λεπτομερώς, διηγούμαι.


Διεκτραγωδώ: παριστάνω ή αφηγούμαι γεγονότα, με τραγικό τρόπο.


Διασαφηνίζω (ή διασαφώ) : διευκρινίζω, εξηγώ λεπτομερώς.


Αποσαφηνίζω (ή αποσαφώ) : καθιστώ κάτι σαφές, διευκρινίζω.


Διατείνομαι: ως προς τον λόγο, σημαίνει υποστηρίζω κάτι ζωηρώς.


Αποτείνομαι: απευθύνομαι, ζητώ.


Λαλαγώ: φλυαρώ. Εξ ου και λάλος: ο πολυλογάς.


Ψελλίζω: προφέρω δυσχερώς τις λέξεις, μιλώ με ταραχή και αναστάτωση.


Τραυλίζω: ψευδίζω, είμαι βραδύγλωσσος.


Προφέρω: εκφέρω φθόγγους με κατάλληλες κινήσεις των φωνητικών οργάνων, αλλά και εκστομίζω, λέγω, εκφέρω, παρουσιάζω, επιδεικνύω, φέρω προς κάποιον, προσφέρω.


Εκφέρω: κανονικά σημαίνει φέρω έξω (εκ + φέρω), εξάγω, εκκομίζω. Εξ ου και «εκφέρω γνώμη», δηλαδή εκστομίζω την γνώμη μου, την διατυπώνω δημόσια. Επίσης σημαίνει εισηγούμαι, επιδεικνύω, παρουσιάζω κ.α.


Ψιθυρίζω: μιλώ χαμηλοφώνως.


Μινύρισμα (ή Μινυρισμός) : Αναφέρεται περισσότερο σε τραγούδισμα σιγηλό (βλ. και «Ήχοι της φύσης» και «Ήχοι των ανθρώπων» στις ενότητες «Της λύπης» και «Της καλλιτεχνικής έκφρασης»), αλλά χρησιμοποιείται και ως μουρμουρητό.


Μουρμουρίζω: μιλώ μέσα από τα δόντια μου, ψιθυρίζω. Σημαίνει επίσης και μεμψιμοιρώ, γκρινιάζω, ενώ συχνά χρησιμοποιείται και για τον ήχο του νερού, το κελάρυσμα.


Αναβορβορύζω: μουρμουρίζω …δυνατά.


Μονολογώ: μιλώ στον εαυτό μου.


Μεμψιμοιρώ: μέμφομαι τη μοίρα μου, γκρινιάζω, παραπονιέμαι.


Γκρινιάζω: μουρμουρίζω, μεμψιμοιρώ, ενοχλώ με συνεχή παράπονα.


Αναγγέλλω: αγγέλλω, γνωστοποιώ, αλλά και ειδοποιώ και αναφέρω το όνομα επισκέπτη.


Εξαγγέλλω: διακηρύσσω, διαλαλώ, προδίδω μυστικό, αναγγέλλω επισήμως.


Άγγελος: Πρόσωπο του αρχαίου δράματος. Ο αγγελιαφόρος που έφερνε στον χώρο της σκηνής ειδήσεις από μακριά.


Εξάγγελος: πρόσωπο του αρχαίου δράματος, το οποίο ανήγγελλε όσα είχα συμβεί πίσω από την σκηνή (δηλαδή όσα συνέβαιναν μέσα στο ανάκτορο, στο ναό κ.λπ.).


Παραγγέλλω: διαβιβάζω παραγγελία, δίνω διαταγή, εντέλλομαι, αλλά και προτρέπω, παροτρύνω, προσκαλώ, καλώ σε βοήθεια.


Διαγγέλλω: Γνωστοποιώ με διαγγελία, διακηρύττω, αναγγέλλω επισήμως.


Απαγγέλλω: εκφωνώ, αναγγέλλω. Κυρίως χρησιμοποιείται όμως στην τέχνη, σημαίνοντας εκφωνώ με τέχνη πεζό λόγο ή ποίημα (βλ. παρακάτω «Της καλλιτεχνικής έκφρασης»). Χρησιμοποιείται βέβαια και στα νομικά, για την διατύπωση κατηγορίας από τον δικαστή: «ο δικαστής απαγγέλλει κατηγορία».



Προαναγγέλλω: Αναγγέλλω εκ των προτέρων.


Επιφωνώ: μιλώ για κάποιον ή προσθέτω εύφημο χαρακτηρισμό σε κάποιον, αλλά ακόμα και αναφωνώ.


Επιφώνημα: φθόγγος ή λέξη, που εκφωνεείται υπό την επίδραση ζωηρού συναισθήματος, όπως χαρά, λύπη, θαυμασμός, έκπληξη κ.λ.π.


Αναγορεύω: ανακηρύττω, απονέμω αξίωμα ή τίτλο σε δημόσια τελετή.


Προσαγορεύω (ή προσαυδώ) : προσφωνώ, απευθύνω χαιρετισμό, ονομάζω, καλώ, μιλώ ευφήμως, αποδίδω.


Εξαγορεύω: εξαναγγέλλω, αποκαλύπτω μυστικό, καταδίδω, εξομολογούμαι τις αμαρτίες μου ή εξομολογώ (για ιερέα).


Προκηρύσσω: αναγγέλλω δημοσίως και επίσημα.


Διακηρύσσω: καθιστώ γνωστό δημοσίως κάτι, συνήθως διαφωνία, άποψη ή θεωρία.


Ανακηρύσσω: αναγνωρίζω κάποιον επισήμως ως νικητή κ.λπ., απονέμω τίτλο, αξίωμα, αναγορεύω, κηρύσσω ως νόμιμη την υποψηφιότητα ή την εκλογή αιρετών αρχόντων, ανακοινώνω την καθιέρωση θεσμού.


Επικηρύσσω: προκηρύσσω αμοιβή για την σύλληψη επικίνδυνου προσώπου, γνωστοποιώ ότι καθορίζω κάτι ως ποινή.


Αποκηρύσσω: αποκληρώνω, αφορίζω, απαρνούμαι, αποδοκιμάζω, απαγορεύω.


Προμηνύω: προαναγγέλλω, φανερώνω ότι επίκειται κάτι, προλέγω (κυρίως για κακό).


Διαμηνύω: αναγγέλλω μέσω κάποιου.


Προλέγω: προκρίνω, προτιμώ, προφητεύω, προμαντεύω.


Αντιλέγω: αντικρούω διά λόγων, υποστηρίζω τα αντίθετα των λεχθέντων.


Αναλέγω: συλλέγω, μαζεύω από χάμω, κάνω αναλογισμό, υπολογίζω, διαβάζω βιβλίο απ’ την αρχή ως το τέλος.


Κελεύω: ωθώ προς τα εμπρός, παροτρύνω, παραγγέλλω, διατάσσω, παρακαλώ.


Επικελεύω: παροτρύνω, ενθαρρύνω, προτρέπω.


Διατάσσω: διευθετώ, τακτοποιώ, καθορίζω τομέα εργασίας, καθορίζω, θεσπίζω, προστάζω, επιτάσσω.


Επιτάσσω: διατάσσω, παραγγέλλω, τοποθετώ, τάσσω πλησίον ή όπισθεν, διορίζω κάποιον ως αρχηγό.


Αποκαλώ: προσαγορεύω, χαρακτηρίζω.


Επικελαδώ: επευφημώ


Διατρανώ: λέγω σαφώς ή διηγούμαι και κατ’ επέκταση απροκαλύπτως εκδηλώνω ή αποδεικνύω κάτι.


Δηλώνω: φανερώνω, γνωστοποιώ επισήμως, αναφέρω, αποδεικνύω κ.α.


ΤΗΣ …ΕΝΤΑΣΗΣ



(Μπορείτε να ρίξετε και μια ματιά και παραπάνω στην ενότητα «Της λύπης» και «Της χαράς», όπου θα βρείτε αρκετές επίσης λέξεις που συνδυάζουν όχι μόνο τον θρηνητικό σκοπό αλλά και την …ένταση, όπως γόος, οιμωγή, ολολυγμός κ.α.).




Φωνάζω: μιλώ μεγαλοφώνως, κραυγάζω.


Φωνασκώ: εκγυμνάζω την φωνή μου, φωνάζω διατόρως.


Κραυγάζω: φωνάζω δυνατά.


Τσιρίζω (ή τσυρίζω) : βγάζω οξεία κραυγή.


Διαμαρτύρομαι: εκφράζω έντονα τα παράπονά μου κ.α.


Αναφωνώ: φωνάζω δυνατά, διακηρύσσω.


Αναβοώ: κραυγάζω ισχυρά, ανακράζω, αλλά και θρηνώ γοερώς.


Ανακράζω: κραυγάζω.


Αλαλάζω: κραυγάζω για χαρά ή από ενθουσιασμό.

Ιαχή: μεταξύ άλλων (βλ. και παραπάνω στην ενότητα «Της λύπης» και στις κατηγορίες «Ήχοι του πλήθους» και «Ήχοι της φύσης»), σημαίνει κραυγή, βοή, αλαλαγμό.


Στριγκλιά: μεταφέρω την ερμηνεία ως έχει απ’ το λεξικό μου, γιατί μου άρεσε…: «κραυγάζω με απεχθώς οξείαν και διαπεραστικήν φωνήν».


Σκούζω: κραυγάζω γοερώς.


Ουρλιάζω: κραυγάζω (βλ. και «Ήχοι των ζώων»).


Υλακτώ (ή υλάσκω) : εξ ου υλακή. Κανονικά σημαίνει το γαύγισμα. Χρησιμοποιείται όμως και μεταφορικά για τους ανθρώπους όταν …αλυχτούν.


Χουγιάζω (χούγιασμα) : φωνάζω δυνατά από μακριά, επιπλήττω μεγαλοφώνως.


Ωρύομαι: βγάζω άγρια φωνή, ουρλιάζω. (Βλ. όμως και «Ήχοι της φύσης» και παραπάνω την ενότητας «Της λύπης»).


Ωρυγή: (Από το ρήμα «ωρύομαι») ούρλιασμα (ουρλιαχτό). Βλ και «Ήχοι των ζώων».


Βροντολαλώ: διαλαλώ ηχηρώς.


Βρέμω: μεταξύ άλλων (βλ. «Διάφοροι ήχοι» και «Ήχοι των ζώων») σημαίνει κραυγάζω, μαίνομαι.




ΤΗΣ …ΖΩΗΣ




Πνοή: φύσημα αέρα, αύρα, άνεμος, αναπνοή, αλλά και ήχηση, κυρίως για πνευστά όργανα και φρίμαξη ή φριμαγμός για τα άλογα (βλ. και «Ήχοι των ζώων»).


Αναπνοή: εισπνοή και εκπνοή.


Ροχαλίζω (ή ρέγχω ή ρεγχάζω) : εξ ου ροχαλητό ή ρόγχος ή ρεγχασμός.


Ρόγχος: είναι το ροχαλητό, ο ρεγχασμός, αλλά για τους ψυχορραγούντες είναι η χαρακτηριστική δύσκολη αναπνοή: επιθανάτιος ρόγχος.


Ασθμαίνω: αναπνέω με δυσκολία, πνευστιώ, λαχανιάζω, ενώ για τους ετοιμοθάνατους: έχω ρόγχο.


Πνευστιώ: ασθμαίνω, λαχανιάζω.


Χασμουριέμαι (ή χασμώμαι) : ε… χασμουριέμαι…


Γουργούρισμα: μεταφέρω την ερμηνεία του λεξικού μου αυτούσια, γιατί μου άρεσε πολύ…: «ο εν τη κοιλία ήχος εξ υγρών ή αερίων, κροτάλισμα υγρού εντός του στόματος, βορβορυγμός, υπόκωφος ήχος στενολαίμων αγγείων, ιδ. Εκκενουμένων».


Γλουγλουκισμός: μεταφέρω επίσης την ερμηνεία του λεξικού αυτούσια: «ήχος αναταραχής υγρών, ήχος παραγόμενος εν τω πεπτικώ σωλήνι του ανθρώπου και των ζώων εξ αναταράξεως υγρών μετ’ αερίων»… Έχει πολύ πλάκα τελικά, όταν η «καθαρεύουσα» προσπαθεί να ερμηνεύσει την …φυσική… καθημερινότητά μας…


Βορβορυγμός: υπόκωφος ήχος της κοιλιάς, γουργουρητό, ρέψιμο.


Λόξυγγας: ή κατ’ ακρίβειαν ο λυγξ, γεν. του λυγγός, ο γνωστός μας λόξυγγας… χικ (Γιατί ο λυγξ, γεν. του λυγκός, κοινώς ο «Λύγκας» όπως λέμε στα μέρη μου, είναι ένα αιλουροειδές σαρκοφάγο ζώο με πολλή οξυδέρκεια).




ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ



Μουσική: Τώρα τι να πεις για την μουσική… Επειδή εδώ τα γράφουμε όλα με μορφή λεξικού, δηλαδή σύντομα και καίρια, προτιμώ να γράψω μόνο τα εξής: με ευρεία έννοια: κάθε τέχνη που προστατεύεται από τις Μούσες, ενώ με στενή έννοια: η τέχνη «συναρμολόγησης» των ήχων… Και ασφαλώς μην ξεχνάμε την καταγωγή της λέξης από το ρήμα: «μω» που σημαίνει εξερευνώ, αναζητώ…


Μελωδία: διαδοχή μουσικών φθόγγων που προκαλούν ευχάριστη αίσθηση και εντύπωση. Ταυτίζεται και με τον όρο «μουσική», όταν αυτός δεν χρησιμοποιείται με την ευρεία του έννοια, ως κάθε τέχνη δηλαδή που προστατεύεται από τις Μούσες.


Ήχος: πέραν της γενικής σημασίας της (βλ. «Διάφοροι …θόρυβοι»), ειδικά στην Βυζαντινή Μουσική, οι «ήχοι» σηματοδοτούν τις βυζαντινές «κλίμακες» (ήχος πρώτος, ήχος δεύτερος, τρίτος, τέταρτος, πλάγιος του πρώτου, πλάγιος του δευτέρου, βαρύς και πλάγιος του τετάρτου), ενώ σχετίζονται και με τον «οίμο» που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία ελληνική μουσική.


Οίμος (ο) : Η λέξη χρησιμοποιούνταν στην αρχαία ελληνική γλώσσα και, κατά κυριολεξία, σήμαινε τον δρόμο, την ατροπό. Μεταφορικά όμως, οι αρχαίοι την χρησιμοποιούσαν, και για την μουσική, εννοώντας τον μουσικό δρόμο ή τον τρόπο, όπως λέμε: «οίμος αοιδής». Γι’ αυτό εξάλλου και στην αραβοπερσική μουσική, οι διακρίσεις των «ήχων» (όπως συμβαίνει στην βυζαντινή και στην αρχαία) ονομάζονται «δρόμοι» (μακάμια).


Φθόγγος: Η χρήση του απαντάται κυρίως στην μουσική, στους λεγόμενους «μουσικούς φθόγγους» ή αλλιώς στις «νότες», όπως λέμε στην δυτική μουσική, ή στους «χαρακτήρες», κατά την βυζαντινή μουσική. Συνήθως δε τους χρησιμοποιούμε, υπονοώντας το σύμβολο με το οποίο παριστούν το ηχητικό τους αντίκρισμα, αν και ορθότερο τότε είναι να χρησιμοποιούμε την λέξη «φθογγόσημο». Βλ. και παραπάνω στην ενότητα: «Της έκφρασης – επικοινωνίας»


ΨάλλωΣήμερα συνδέεται η λέξη περισσότερο με την εκκλησιαστική ψαλμωδία και αναφέρεται στους ψάλτες. Στα αρχαία χρόνια όμως η λέξη πέρασε από διάφορα εννοιολογικά στάδια. Στην αρχή ταυτίστηκε με το παίξιμο εγχόρδου οργάνου (εξ ου και «ψαλτήριον», ο πρόγονος –ας του πούμε έτσι- του κανονακίου) με γυμνά δάχτυλα και αργότερα σήμαινε: «τραγουδώ με συνοδεία κιθάρας». Σήμερα έχει κρατήσει μόνο το «φωνητικό» κομμάτι της έννοιάς της και έχει απεκδυθεί οποιασδήποτε σημασίας που σχετίζεται με μουσικά όργανα.



Υποψάλλω: Άδω χαμηλοφώνως. Και για να μην ξεχνιόμαστε…, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έχει κάτι και γι’ αυτό να μας πει: «…Αλλά δεν ημπορούσε, πριν απέλθη να κοιμηθή, να μην υποψάλη το σύνηθες άσμα του: Σοκάκι μου μακρύ-στενό, με την κατεβασιά σου, κάμε κι εμένα γείτονα με την γειτόνισσά σου» (Από το διήγημά του «Ο έρωτας στα χιόνια», συλλογή: «Η Νοσταλγός και άλλα διηγήματα», εκδ. Νεφέλη, σελ. 89).


Άδω: ψάλλω, τραγουδώ, υμνώ.


Τραγουδώ: άδω. Είναι γνωστή η καταγωγή της λέξης από την «αρχαία ελληνική τραγωδία».


Μινύρισμα (ή Μινυρισμός) : Μεταξύ άλλων (βλ. «Ήχοι της φύσης» και παραπάνω την ενότητα «Της λύπης»), σημαίνει και τον σιγηλό θρήνο, τον κλαυθμυρισμό και γενικά το τραγούδισμα με χαμηλή και ήσυχη γλυκιά φωνή.


Υποτονοθορύζω: «σιγοτραγουδώ», «μουρμουρίζω».


Τερετίζω: σιγοτραγουδώ ή μιμούμαι τη φωνή των χελιδονιών ή του τζίτζικα (το τερέτισμα. Βλ. και «Ήχοι των ζώων»). Στην Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη βρίσκουμε και τον όρο «Υποτερετίζω» με ίδια σημασία: «…Και πάραυτα ήρχισε μετά τρυφεράς μεσοφωνίας, μετά ψιθύρου παθητικού τόνου να υποτερετίζη: Πότε θα κάμουμε πανιά, να κάτσω στο τιμόνι, να ιδώ τα πέρα τα βουνά, να μου διαβούν οι πόνοι!» (Από το ομώνυμο διήγημα της συλλογής: «Η Νοσταλγός και άλλα διηγήματα», εκδ. Νεφέλη, σελ. 13).


Απαγγέλλω: Ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως στην τέχνη, σημαίνοντας εκφωνώ με τέχνη πεζό λόγο ή ποίημα (βλ. όμως και παραπάνω στην ενότητα: «Της έκφρασης – επικοινωνίας»).


Νανουρίζω (ή ναναρίζω) : ψιθυρίζω απαλή μελωδία και συχνά μονότονη για να προκαλέσω τον ύπνο στα μωρά και τα μικρά παιδιά.


Ροίβδησις: ταιριάζει κυρίως στους βοσκούς η λέξη αυτή και ταυτίζεται με την αύληση. [βλ. και «ροίβδος» στις κατηγορίες «διάφοροι …θόρυβοι», «ήχοι της φύσης», «ήχοι των ζώων» και «ήχοι των ανθρώπων» (της καλλιτεχνικής έκφρασης)].


Κροταλισμός: ο ήχος που παράγεται από τα κρόταλα.