Οδηγός για Χρωματικές Φυσαρμόνικες

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
127 άρθρα στο MusicHeaven

Γενικά

Η αναφορά μερικές φορές σε επώνυμες χρωματικές φυσαρμόνικες γίνεται όχι για διαφημιστικούς αλλά για εκπαιδευτικούς σκοπούς (στην πραγματικότητα αναφέρεται το σύνολο των εταιρειών ώστε να μπορεί ο υποψήφιος να διαλέξει).

Μέχρι τα μέσα της 10ετίας του 1980 η Χρωματική Φυσαρμόνικα ήταν η τυποποιημένη και παραδεκτή για τους σταρ της κλασσικής και της τζαζ. Απ’ το διαδίκτυο διαπίστωσα ότι , στην Ελλάδα, είναι πολύ λίγοι οι παίχτες της χρωματικής ενώ στο εξωτερικό συμβαίνει το αντίθετο (Ειδικά στη Μ. Ασία, Ινδία, Ιαπωνία)

Εγώ αποφάσισα να μάθω χρωματική φυσαρμόνικα απ’ τη στιγμή που είδα το παρακάτω video:

 Μόλις την αγόρασα (από το εξωτερικό μέσω διαδικτύου-στην Ελλάδα πωλούνται μόνο χρωματικές χωρίς βαλβίδες) έπαιξα σχεδόν αμέσως (ίσως επειδή παίζω τρομπέτα), όπως φαίνεται εδώ:

Χρωματική vs Διατονικής

Πλήρη οδηγό για διατονικές δώσαμε εδώ.

Σήμερα, παγκοσμίως, η χρωματική φυσαρμόνικα παίζεται κατά πολύ λιγότερο απ’ ότι η διατονική για δύο λόγους:

• Διότι ο παίχτης έχει υποχρέωση να γνωρίζει τουλάχιστον τα βασικά της Μουσικής Θεωρίας και  αυτό φέρνει τη χρωματική φυσαρμόνικα πιο κοντά στα σύνθετα μουσικά όργανα {κιθάρα ,πιάνο, χάλκινα…}. Αν όμως ο παίχτης είναι καλός  γνώστης της διατονικής φυσαρμόνικας έστω κι αν δεν γνωρίζει βασική θεωρία -αν δηλαδή έχει ‘’μουσικό αυτί ‘‘ - θα μάθει γρήγορα τουλάχιστον τις εύκολες κλίμακες σε μια χρωματική τονικότητας  C , που είναι- το γιατί θα εξηγήσουμε στη συνέχεια- οι κλίμακες C - C#  -  G και Ab.
  
  
• Διότι είναι δυσκολότερη η συναρμολόγηση-αποσυναρμολόγηση όσον αφορά τη συντήρηση (καθαρισμό , βαλβίδες…)

Όμως η χρωματική σε σχέση με τη διατονική φυσαρμόνικα είναι για όλα τα είδη της μουσικής και περιορίζεται μόνο απ’ την εκπαίδευση , το ταλέντο και τη φαντασία του παίχτη.

Παρακάτω είναι 2 βήματα που πρέπει κάποιος να ακολουθήσει για το ξεκίνημα εκμάθησης της χρωματικής.

a)      Να γνωρίζει τη Στοιχειώδη Θεωρία της Μουσικής

b)     Να μάθει να ανεβοκατεβαίνει τη χρωματική κλίμακα ώστε να μάθει να εντοπίζει τις νότες επί του οργάνου.

Για να θεωρηθεί όμως ένας παίχτης πολύ καλός θα πρέπει :

a)      να μάθει να παίζει ή δυνατόν και τις 12 κλίμακες ματζόρε στον Ιονικό δρόμο (Ionian mode) και μάλιστα σε μια περιοχή 2 οκτάβων.

b)     Να μάθει να παίζει στους περισσότερους εν χρήσει δρόμους: Dorian, Phrygian, Lydian, Mixolydian, Aeolian και Locrian. {Ο Έλληνας παίχτης κυρίως τον δρόμο Phrygian (Ουσάκ)  και Phrygian Dominant (Χιτζάζ)}.

c)      Να μάθει να αυτοσχεδιάζει τουλάχιστον στο στυλ μουσικής που χρησιμοποιεί πιο συχνά (πχ Blues, Rock,  Country&Folk, Pop, Latin, Reggae,Jazz , Hitzaz….)

 SOLO TUNING

 Η χρωματική είναι στην πραγματικότητα δύο φυσαρμόνικες μαζί. Δηλαδή μία χρωματική C τονικότητας συμπεριλαμβάνει μια πλήρη C φυσαρμόνικα και μία πλήρη C# φυσαρμόνικα.

Η ανωτέρω χρωματική θα παίζει τις νότες της C ματζόρε μέχρι να πιέσεις το μοχλό (SLIDER) ο οποίος μπλοκάρει την φυσαρμόνικα C και εκθέτει τις νότες τις φυσαρμόνικας C#. Έτσι με τη χρήση του SLIDE η χρωματική έχει όλες τις δυνατότητες που δεν έχει η διατονική .Όμως ουδέν καλόν αμιγές κακού. Το τίμημα είναι ότι η χρωματική δεν έχει τον ίδιο χυμώδη ήχο (Bluesy Sound) αλλά ούτε τη δυνατότητα παιξίματος των συγχορδιών (ακόρντων) της διατονικής.

 Solo Tuning ονομάζεται η επιλογή των γλωσσιδίων (reeds) της ΧΡΩΜΑΤΙΚΗΣ φυσαρμόνικας έτσι ώστε όταν φυσάμε/ρουφάμε (BLOW/DRAW ) με τον μοχλό μέσα (SLIDE ΙΝ) οι νότες να υψώνονται κατά ένα ημιτόνιο. (πχ το C γίνεται  C# το D γίνεται  D#   κ.ο.κ…). Άρα η χρωματική έχει τη δυνατότητα να παράγει τις 12 νότες (7 καθαρές +5 με διέσεις & υφέσεις).

Αυτό το σύστημα SOLO TUNING διαφέρει από το σύστημα των γλωσσιδίων (reeds)  της ΔΙΑΤΟΝΙΚΗΣ που ονομάζεται RICHTER TUNING που το αναλύσαμε εδώ: http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&sid=2955&sectionID=2

 Στη χρωματική C η έλλειψη της νότας G στο DRAW (που έχει η διατονική) κάνει αδύνατο να ακομπανιάρουμε με ακόρντο G .Επίσης στο BLOW διπλασιάζονται τα  C .Το συμπέρασμα είναι ότι :

• η χρωματική είναι κατάλληλη για παίξιμο ΟΠΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ  μελωδιών , αλλά μόνο με δύο ακομπανιαμέντα (ή όλα με αρπέζ-απαιτεί μεγάλη εξάσκηση).
• Οι χρωματικές δεν έχουν τη τονική γλυκύτητα των διατονικών , ούτε τον χαρακτηριστικό ήχο των Blues
• Επειδή υπάρχει δυσκολία να παιχτεί οποιαδήποτε μελωδία με διατονική (εκτός αν κατέχουμε την τεχνική bending) πολλοί καταφεύγουν για τις μελωδίες που έχουν αλλοιώσεις στην χρωματική φυσαρμόνικα.
• Μπορείς να κάνεις Bending στην χρωματική εύκολα, στην πραγματικότητα κάνεις Bending σ’ όλες τις οπές BLOW/DRAW .Το bending όμως αυτό δεν έχει καμιά σχέση με την ποιότητα και τη χροιά που δίνει το bending των διατονικών και ο λόγος είναι οι βαλβίδες (windsavers). Εδώ το bending είναι ελαφρότερο και δύσκολο να κρατηθεί σταθερό είναι όμως εκφραστικό και μπορούμε να δημιουργήσουμε και vibrato.

Εναλλακτικό TUNING χρωματικής

Εκτός από το SOLO TUNING υπάρχει και το Irish Tuning όπου όταν ο μοχλός είναι μέσα (Slide In) αντί να αυξάνεται η νότα κατά 1 ημιτόνιο μειώνεται (πχ το C γίνεται Cb = B). Βέβαια δεν είναι διαδεδομένο σύστημα.

Τονικότητες (κλειδιά)  ΧΡΩΜΑΤΙΚΩΝ

Με μια και μόνο Χρωματική οποιασδήποτε τονικότητας μπορείς να παίξεις τα ΠΑΝΤΑ (Ματζόρε – μινόρε –δρόμους κτλ…). Όμως θα απαιτούσε τρομερή προσπάθεια και πολύ προχωρημένες τεχνικές για να τα καταφέρεις .Γι αυτό οι εταιρείες το κάνουν για σένα εύκολο αλλάζοντας το μήκος και πάχος των γλωσσιδίων της φυσαρμόνικας (τα λεγόμενα reeds) και παράγουν χρωματικές σ' όλες τις τονικότητες στις χρωματικές 12-οπών (οπως οι SEYDEL  , HOHNER , HERING για χρωματικές μέχρι 150 Ευρώ) και μερικές ειδικών version μόνο σε τονικότητες C ή και σε Α (HOHNER , SUZUKI για χρωματικές από £199.99 όπως η  CX-12 Gold μέχρι και £4,339 όπως η Hohner 7535-C Silver Concerto  )….

ΕΝΑΡΜΟΝΙΕΣ

Για να μη μπλεχτούμε με θεωρίες της μουσικής με λίγα λόγια θα πω ότι οι νότες που ηχούν το ίδιο αλλά γράφονται διαφορετικά ονομάζονται στη μουσική ΕΝΑΡΜΟΝΙΕΣ.

Τέτοιες είναι:

1.     C#  =   Db
2.     D#  =   Eb
3.     G#  =   Ab
4.     A#  =   Bb

Περισσότερα για εναρμόνιες φυσαρμόνικας θα βρείτε εδώ.

Στα πνευστά (φυσαρμόνικες , κορνέτες..)  έχει επικρατήσει να ονομάζονται οι τονικότητες τους από τις υφέσεις (ή όπως είναι πιο γνωστά ως μπεμόλ)

Έτσι πχ έχουμε κορνέτες Bb και Eb και φυσαρμόνικες Ab –A-Bb-B-C-Db-D-Eb-E-F-F#- τώρα γιατί F# και όχι Gb; Εδώ έγινε μια πιο λεπτομερής ανάλυση.

Γιατί υπάρχουν χρωματικές σ’ όλα τα κλειδιά (τονικότητες) ;

• Καθώς η χρωματική έχει όλες τις 12 νότες της Δυτικής Κλίμακας σε κάθε οκτάβα, μπορούμε να παίξουμε οποιαδήποτε μελωδία σ’ οποιοδήποτε τονικότητα χρησιμοποιώντας μια και μόνο μια χρωματική. Παρ’ όλα αυτά όμως φτιάχνονται χρωματικές σ’ όλες τις τονικότητες και αυτό μοιάζει εξ αρχής να φαίνεται παράξενο. Γενικά μιλώντας με μια C χρωματική μπορείς να παίξεις σε όλες τις τονικότητες αφού έχει διαθέσιμες όλες τις νότες. Βέβαια δεν μπορείς να παίξεις ακόρντα σε στυλ vamping –όπως με τη διατονική. Μπορείς όμως να παίξεις εκτός απ’ τα δύο ακόρντα C & Dm και όλα τα άλλα με αρπέζ (απαιτείται μεγάλη εξάσκηση)
• Οι εναρμόνιες σε μια C χρωματική { F/E# and C/B# με το SLIDE IN ή SLIDE OUT} είναι μεγάλη βοήθεια αφού βοηθούν στην ανταλλαγή αναπνοής (δηλαδή αντί για εισπνοή να έχουμε εκπνοή και το αντίστροφο-όπως μας βολεύει)
• Η φράση: ‘’Εχω στην τσέπη τα σωστά κλειδιά’’ είναι ρητορική – θα έπρεπε οι παίχτες χρωματικής να έχουν τεράστιες τσέπες!! Φυσικά  αυτό σημαίνει ότι αν θέλουν να καλύψουν και τα 12 κλειδιά θα πρέπει να κουβαλούν μαζί τους 12 διαφορετικές χρωματικές γεγονός που φαίνεται δύσκολο λόγω χώρου και βάρους αλλά και μεγάλου κόστους. Πάντως είναι πλεονέκτημα να έχουμε τουλάχιστον δύο. Η γνώμη μου είναι η επιλογή να είναι : Μία σε κλειδί C και μία σε κλειδί A.
• Η κλίμακα Ab/G# είναι εύκολη σε μια χρωματική C –αφού όλες οι νότες της παίζονται με το SLIDE IN εκτός από  τη νότα G
• Αν ξέρεις την κλίμακα Ab/G# σε μια χρωματική C ,είναι πανεύκολο να μάθεις και την κλίμακα G αφού απλά αντιστρέφεις με το SLIDE τις νότες που έπαιζες στην Ab/G#
• Αν ξέρουμε ότι ο τραγουδιστής της ορχήστρας μας λέει συγκεκριμένα τραγούδια σε συγκεκριμένες κλίμακες τότε συμφέρει να έχουμε μαζί μας δύο τρεις χρωματικές αυτών των τονικοτήτων.
• Αν παίζεις με χάλκινα (πχ τρομπέτες) συμφέρει να έχεις χρωματική Bb.
• Αν συνηθίσεις μερικά γρήγορα κομμάτια πχ σε κλίμακα A με μια χρωματική A μετά θα είναι εφιάλτης να παίξεις αυτά τα κομμάτια κλίμακας  A με χρωματική C.
•  Υπάρχει ένα κούρδισμα χρωματικής που λέγεται C diminished  Tuning με το οποίο απαιτούνται μόνο 3 τρόποι για να παίξεις με μια χρωματική C σε όλα τα κλειδιά. Ρίχτε μια ματιά εδώ: http://www.harmonicaacademy.com/categories/20081221
• Αν θέλεις να παίξεις ακόρντα σε μια συγκεκριμένη κλίμακα τότε καλόν είναι να διαθέτεις αυτή την τονικότητα χρωματικής.

Middle C σε 4 κλειδιά

Θέση του Middle C σε πληκτρολόγιο 88 πλήκτρων πιάνου

Το εστιγμένο πλήκτρο C4  της φωτογραφίας είναι η νότα Middle C  = 261.625565 Hz. Οι περισσότεροι μουσικοί σχετίζουν τις υπόλοιπες νότες με το middle C {λένε πχ παίξε μου το G μια οκτάβα κάτω από το middle C….).

Το προηγούμενο υψηλότερο C με το πλήκτρο C3 καθώς επόμενο υψηλότερο C  με το πλήκτρο C5 ονομάζονται αλλιώς C Tenor (Το C3 για μουσικά όργανα όπως  tenor harmonica , tenor saxophone…. για να δείξει την περιοχή τους σε σχέση με τα άλλα όργανα  ενώ το C5 για φωνητική μουσική-υψηλές ανδρικές φωνές). Το  επόμενο υψηλότερο C με το πλήκτρο C6 - C Soprano(συνήθως για γυναικείες φωνές).

(Το πλήκτρο Α4 είναι η νότα  Α=440 Ηz .Η νότα  Α=440 Ηz είναι πιο πάνω από τη Middle C και είναι το πρότυπο κουρντίσματος των μουσικών οργάνων. Το αναφέρω διότι οι φυσαρμόνικες της Lee Oscar είναι συντονισμένες σε A=441+ Hz(για αντιστάθμισμα- επειδή με τον καιρό τα γλωσσίδια ‘πέφτουν’ , αλλά και για ήχο πιο χαρακτηριστικής χροιάς)

 Οι άνω αριθμοί δείχνουν τις οκτάβες του Πιάνου και οι κάτω αριθμοί τις οκτάβες ενός αρμονίου.

Σχέδιο από:

http://www.harmoniumnet.nl/klavier-keyboard-ENG.html

Σύγκριση Χρωματικής Φυσαρμόνικας – Πιάνου

Η πιο κοινή τονικότητα φυσαρμόνικας είναι του Middle C .Με το SLIDE OUT παίζουμε τα ΛΕΥΚΑ πλήκτρα του πιάνου ενώ με το SLIDE IN παίζουμε τα ΜΑΥΡΑ  πλήκτρα του πιάνου καθώς και μερικά λευκά όπως πχ το Ε# = F (βλέπε ‘’Εναρμόνιες Φυσαρμόνικας’’).

Η περιοχή, γενικά , των διαθέσιμων τονικοτήτων φυσαρμόνικας από τις εταιρείες είναι:

Από τη χαμηλότερη τονικότητα  C Tenor, D, Eb, E, F, G, A, Bb, B έως και τη υψηλότερη τονικότητα  C Soprano.