Συνέντευξη στον μαθητή του Δημήτρη Φάμπα, Γεώργιο Μαυροειδή.

 
Παρακολούθησε μαθήματα με το Roberto Aussel και σεμινάρια με τους Leo Brouwer, Jesus Castrobaldi, Carlos Molina, Joseph Urshalmi και Γ. Χατζηνίκο. Σπούδασε επίσης ανώτερα θεωρητικά έως και δίπλωμα σύνθεσης με τους Τ. Κουβαρά, Στ. Καλλιανό, Μ. Τραυλό και Κ. Μπάρλα.

Συμμετείχε ως τενόρος στις χορωδίες του Εθνικού Ωδείου και του Δήμου Αθηναίων. Από το 1977, μέχρι και σήμερα εμφανίζεται σε συναυλίες άλλοτε ως σολίστ, άλλοτε ως μουσικός σε διάφορα σύνολα.

Καλησπέρα κύριε Γιώργο Μαυροειδή, ενόψει μιας εργασίας στο πλαίσιο του μαθήματος «Η κιθάρα στην Ευρώπη στον 20ο αιώνα», ήρθα σε επικοινωνία μαζί σας.
Καλησπέρα και από μένα κυρία Σοφία Παραστατίδου. Πείτε μου με ποιον τρόπο θα μπορούσα να βοηθήσω στην πραγματοποίηση αυτής της εργασίας.

Αρχικά, θα ήθελα να συζητήσουμε για εσάς προσωπικά. Απ’ όσο γνωρίζω ήσασταν μαθητής του Δημήτρη Φάμπα.
Του υπέροχου Δημήτρη Φάμπα. Ήμουν πάρα πολύ τυχερός, διότι ήταν ο πρώτος άνθρωπος που συνάντησα. Και πηγαίνοντας στο Εθνικό ωδείο, στην πλατεία Βάθη, ένα παιδάκι εγώ τότε 10 ετών, θυμάμαι με τρεμάμενα πόδια ανέβηκα τα σκαλιά του ωδείου και πήγα και συνάντησα στην αίθουσα διδασκαλίας, έναν γοητευτικό άνθρωπο, ο οποίος ακτινοβολούσε. Αμέσως συνειδητοποιούσε κανείς ότι κάτι συμβαίνει με αυτόν τον άνθρωπο. Ότι κάποια ενέργεια βρίσκεται μέσα του. Και θυμάμαι το όμορφο χαμόγελό του, πώς με καλοδέχτηκε και αφού εγώ άρχισα πλέον να συνειδητοποιώ ότι η κιθάρα είναι ένα όργανο που θέλει μελέτη –πράγμα που στα δύο τρία πρώτα μαθήματα δεν το είχα καταλάβει – αρχίσαμε να δενόμαστε με τον δάσκαλο. Δενόμασταν χρόνο με τον χρόνο όλο και περισσότερο. Ο Δημήτρης Φάμπας για μένα ήταν όχι μόνο ο δάσκαλος
που μου μάθαινε την κιθάρα, που αργότερα αγάπησα και εγώ με τον ίδιο τρόπο. Βέβαια, δεν ξέρω, το πάθος του δάσκαλου είναι μάλλον αξεπέραστο, αν σκεφτούμε ότι εκείνος μπορεί να κοιμόταν και ελάχιστα προκειμένου να μελετάει, να γράφει, να ηχογραφεί. Και θυμάμαι ότι μου έδωσε τόσα πολλά πράγματα.

Μου χάραξε έναν δρόμο στη ζωή μου και από εκεί που εγώ ξεκινούσα να ασχοληθώ με το τραγούδι και γι’ αυτό πήγα εκεί, ξαφνικά βλέπω έναν άνθρωπο να χειρίζεται με έναν τρόπο την κιθάρα, που ήταν άγνωστος μέχρι εκείνη την εποχή σε εμένα. Φυσικά άκουγα τους θείους μου, με τα υπέροχα ηχοχρώματά τους που παίζανε και πόσο πολύπλοκα πολλές φορές συνό δευαν τα τραγούδια τους, με δύσκολες συγχορδίες, σύνθετες. Ο Δημήτρης Φάμπας όμως, ερχόταν από την άλλη πλευρά να μου δείξει ότι υπήρχε μία κιθαριστική τέχνη που ερχόταν από τους δασκάλους του, τον μεγάλο Andrerés Segovia και τον Emilio Pujol, που ήταν σημαντικές προσωπικότητες· που καθόρισαν με τη διδασκαλία τους την τεχνική από τη μία πλευρά, πάρα πολύ σημαντική όμως πλευρά. Δηλαδή όλες οι παλιές ηχογραφήσεις, όλοι οι σπουδαίοι κιθαριστές άκουσαν αυτά τα ακούσματα και προχώρησαν. Ειδικά του Andres Segovia, γιατί όπως αναφέρθηκα στον Emilio Pujol, έγραψε σπουδαία βιβλία για τεχνική. Ο Segovia όμως μάς άφησε σπουδαία δείγματα από ηχογραφήσεις και όχι μόνο. Ο δάσκαλος, λοιπόν, για μένα σήμαινε πάρα πολλά. Στη ζωή μου έπαιξε καθοριστικό ρόλο, θα ήταν σαν να λέγαμε ένας «δεύτερος πατέρας». Ήταν ο μέντοράς μου.

Ποιοι καλλιτέχνες από τον χώρο της κιθάρας σάς επηρέασαν περισσότερο στο επίπεδο της ερμηνείας; Όσον αφορά, δηλαδή, στα ακούσματά σας.
Εννοείται πως ο δάσκαλός μου είναι ο πρώτος γιατί μας έπαιζε –απέναντι όπως ήμασταν πολλές φορές– με έναν μαγικό τρόπο. Σίγουρα μπορώ να πω ότι στο επίπεδο της ερμηνείας έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο και το άκουσμα των ηχογραφήσεων του Andrés Segovia, γιατί ως δάσκαλος του δασκάλου μου ήταν ένα πρότυπο, από το οποίο ακούγαμε πολλές φορές τα έργα πριν καν τα ερμηνεύσουμε. Επίσης, καθοριστικό ρόλο στην ερμηνεία έπαιξε και ο Roberto Aussel, ένας από τους μεγαλύτερους κιθαριστές μέχρι και σήμερα, με τον οποίο κάναμε για κάποιο χρονικό διάστημα μάθημα. Είχαμε κάνει μία τάξη από 15 περίπου μαθητές και ερχόταν ανά δίμηνο περίπου από το Παρίσι που κατοικούσε τότε. Μας είπε πάρα πολλά πράγματα για τον τρόπο της ερμηνείας. Βέβαια, εδώ θα πρέπει να κάνουμε έναν μικρό διαχωρισμό, γιατί πολλές φορές όταν μιλάμε για την λέξη «ερμηνεία» ίσως να παραβλέπουμε την λέξη «έκφραση». Δηλαδή, η έκφραση είναι κάτι διαφορετικό πολλές φορές. Η ερμηνεία, όπως λέει και ο μεγάλος μουσικός μας, αίθουσας ή τα φώτα που υπάρχουν μπορεί να ξεχορδίσουνε τις χορδές. Η κιθάρα είναι πολύ ευαίσθητο όργανο. Η υγρασία ή η θερμοκρασία μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο δονείται το καπάκι της κιθάρας, άρα και την απόσταση που ο ήχος θα πρέπει να καλύψει προκειμένου να μπορέσει να έρθει στο αφτί μας για να συγκρίνουμε, τελικά, αυτό που έχουμε στα χέρια μας εκείνη την ώρα. Το πώς θα ακουστεί. Όλα αυτά δημιουργούν αρκετά προβλήματα.

Όσον αφορά στην τεχνική, μπορείτε να επιλέξετε μερικά από τα σημαντικότερα στοιχεία, ως δάσκαλος, για τη σωστή τοποθέτηση των χεριών ή του σώματος;
Ναι. Οι τεχνικές είναι πολλές, όπως είναι πολλές και οι σχολές. Πιστεύω ότι κατ’ αρχάς θα πρέπει να αφομοιώνει κανείς όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία. Δηλαδή, να αντλεί από όλες τις τεχνικές που υπάρχουν και παράλληλα να βγάζει και δικές του, παρατηρώντας το σώμα του. Πώς ανταποκρίνεται; Τι είναι αυτό που τον δυσκολεύει; Και είναι πολύ σημαντική διαδικασία αυτή, γιατί μπορεί κανείς να μάθει πάρα πολλά πράγματα για τον εαυτό του, αλλά και όχι μόνο, να τα βγάλει και προς τα έξω και να πατήσει, ας πούμε σε κάποιες τεχνικές που υπάρχουν, αλλά να βγάλει και δικές του τεχνικές, οι οποίες να γεφυρώνουνε όλες τις τεχνικές που υπάρχουν.

Μπορείτε να μας πείτε περιληπτικά τα πιο βασικά για αυτό το θέμα. Πιστεύω ότι είναι ένα θέμα που απασχολεί τους περισσότερους μαθητές και είναι η αμέσως επόμενη ερώτηση που ήθελα να σας κάνω για την αποφυγή των τραυματισμών και την επίτευξη της σωστής τεχνικής κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος. Τι πιστεύετε; Γιατί οι τραυματισμοί είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο ειδικά στις μέρες μας;
Καταρχήν, όπως μου έλεγε κι εμένα ο δάσκαλός μου, θα πρέπει να κάνουμε με διαλείμματα τη μελέτη. Δηλαδή, να ξεκινάμε από νωρίς τη μελέτη μας, αλλά να κάνουμε διαλείμματα. Θα έλεγε κανείς ανά μία ώρα κάποιο τέταρτο ή ανά 45 λεπτά κάποιο τέταρτο. Βέβαια τι γίνεται, το σώμα μας μας προειδοποιεί. Κι όσο ερευνούμε νέες τεχνικές, είμαστε σαν τους αθλητές, οι οποίοι αναζητούν τα όριά τους διαρκώς, δηλαδή ένας σολίστας θα λέγαμε ότι είναι ένας αθλητής ο οποίος καθημερινά εξασκείται. Απλώς επειδή οι αθλητές κάνουν τα μεγαλύτερά τους επιτεύγματα μέχρι την ηλικία των 20-20τόσο ετών, εμείς ζούμε με αυτόν τον πρωταθλητισμό μέχρι το τέλος της ζωής μας ή τέλος πάντων και λίγα χρόνια πριν φύγουμε. Μπορούμε, λοιπόν, όταν υπάρχει μία υποψία ενόχλησης, πριν γίνει ενόχληση κάτι, εκεί να σταματάμε. Αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να
επιστρέψουμε σε λίγη ώρα και να μην έχει γίνει τίποτα. Εάν η υποψία ενόχλησης γίνει ενόχληση, τότε χρειάζεται πολύ μεγαλύτερο χρόνο για να επιστρέψουμε σε αυτό και αν επιμείνουμε, τότε κινδυνεύουμε πραγματικά να αφήσουμε για καιρό το όργανο από τα χέρια μας.

Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει, επίσης, το όργανο το ίδιο στην αποφυγή των τραυματισμών. Δηλαδή, μια κιθάρα η οποία είναι σκεβρωμένη για παράδειγμα, δηλαδή απέχει η χορδή από την ταστιέρα πολύ και κάπου στο μέσον χρειάζεται να βάζουμε μεταβαλλόμενη δύναμη, την οποία δεν μπορούμε να την υπολογίσουμε. Αυτό μπορεί να μας δημιουργήσει πάρα πολύ μεγάλα προβλήματα στα χέρια.

Άρα, ευτυχώς σήμερα που υπάρχουν όργανα με πτυσσόμενες μεταλλικές ράβδους μέσα όπου ρυθμίζεται η ταστιέρα και έτσι έρχονται πιο κοντά οι χορδές. Πρέπει να λάβουμε πολύ σοβα ρά υπόψη ότι βγαίνουν από τα εργοστάσια με πολύ ψηλά τον επάνω καβαλάρη. Ο επάνω καβαλάρης της κιθάρας –που είναι κοντά στα κλειδιά– πρέπει να ρυθμιστεί χαμηλά, γιατί αυτή η δύναμη που βάζουμε εκεί δεν πάει πουθενά στην ουσία. Απλά
επιβαρύνει πάρα πολύ τα χέρια. Και κάποιοι αυτό δεν το ξέρουν. Και παλιά λέγανε: «Είναι σκληρή η κιθάρα, θα πάμε στον κάτω καβαλάρη να τον χαμηλώσουμε». Ενώ το πρόβλημα ξεκινούσε από πάνω. Το ενεργό ύψος της χορδής δεν πρέπει να ξεπερνά τα 5 –περίπου– χιλιοστά από το δωδέκατο τάστο που είναι η οκτάβα. Επίσης, η επιλογή των χορδών, το διαμέτρημα ή η σκληρότητα που μπορεί να έχουν παίζουν ρόλο. Το κάθε
όργανο πρέπει να έχει τη χορδή που του ταιριάζει. Επειδή η κιθάρα μας δεν έχει πολύ μεγάλο ήχο σε ένταση, προσπάθησαν –όλα αυτά τα τελευταία χρόνια–να βγάλουν μια κατασκευή με όσο το δυνατόν περισσότερο ήχο από το όργανο αυτό, λόγω του ότι μπαίνει σε μία αίθουσα συναυλιών. Από την άλλη, οι κατασκευαστές των χορδών χρησιμοποίησαν καινούργια υλικά, πιο εύηχα, ανθρακονήματα, τα οποία όμως αύξησαν την τάση και κατά μία έννοια επιβάρυναν και τα δικά μας δάχτυλα, αλλά και τα καπάκια των οργάνων. Δηλαδή, όλη την κατασκευή την πίεσε αυτό το πράγμα, γιατί αυξήθηκε η τάση της χορδής.

Τώρα βέβαια, ο Segovia έλεγε ότι «η κιθάρα έχει όσο ήχο της χρειάζεται». Και εγώ αυτό θα έλεγα. Πολλές φορές, ακόμη και σήμερα, ακούμε πολλές παλιές ηχογραφήσεις που έχουνε, θα λέγαμε, έναν άλλο ήχο, μιας άλλης εποχής. Ήτανε πιο μαλακές οι χορδές και κάποια άλλα πράγματα που έπαιζαν ρόλο. Για να μη μακρηγορήσω, πρέπει να προσέχει κανείς να κάνει τα διαλείμματά του και η υποψία ενόχλησης να είναι αρκετή για να
αφήσει εκείνη την ώρα την κιθάρα από τα χέρια του ή οποιοδή ποτε άλλο όργανο που κρατάει και θα προσέξει να είναι πολύ καλά ρυθμισμένο το όργανό του. Γιατί, είτε κάποιος το κάνει σαν χόμπι μαζί με κάποια άλλη δουλειά ή επιστήμη, ενδεχομένως, είτε είναι η ζωή του η ίδια, πρέπει να έχει πάντα ως στόχο να φυλάξει τις δυνάμεις του για να μελετάει και να παίζει μέχρι τα βαθιά γεράματα και αυτό θα το κάνει μόνο αν κρατήσει δυ-
νάμεις. Και πρέπει να κρατάμε δυνάμεις. Για μετά.

Τώρα, όσον αφορά στη διδασκαλία, εσείς ως δάσκαλος κιθάρας εντοπίζετε στον τρόπο διδασκαλίας σας κάποια στοιχεία από τη μαθητεία δίπλα στον Δημήτρη Φάμπα;
Εννοείται. Το μόνο βέβαια που δεν κατάφερα, θα έλεγα, μέχρι σήμερα –πράγμα που είχε ο δάσκαλός μας– ήταν να μας πείθει να μελετάμε πάρα πολλές ώρες. Όλα τα άλλα στοιχεία που μου έδωσε τα φρόντισα με τον καιρό και προσπάθησα να τα θυμάμαι και με ευλάβεια, θα έλεγα, τα δίνω και στους μαθητές μου. Μαζί με την μελέτη που κάνω όλα αυτά τα χρόνια. Την καθημερινή μου μελέτη. Είναι, δηλαδή, τα συμπεράσματα που βγάζω για την επίλυση των προβλημάτων. Πολλές φορές δίνω έτοιμη μία λύση σε κάποιο πρόβλημα γνωρίζοντας ότι: «Ξέρεις κάτι, κάνε αυτό. Το πρόβλημα που έχεις δεν είναι αυτό που νομίζεις, αυτό που φαίνεται. Έχει ξεκινήσει από πιο πριν. Πάμε λίγο πιο πριν να δεις τι έχει συμβεί.» Ο δάσκαλος μάς είχε πει πάρα πολλά πράγματα και σίγουρα μας έδωσε αρκετά στοιχεία, ας πούμε, όσον αφορά στην ερμηνεία των έργων. Τώρα από εκεί και πέρα ο κάθε δάσκαλος προχωρώντας, προχωράει και ίδιος συνέχεια και αναζητά πώς θα βοηθήσει περισσότερο τους μαθητές του. Πώς θα τους φροντίσει. Πάντα με μία «δροσιά» πρέπει ο δάσκαλος να περιβάλλει τον μαθητή.

Θα θέλετε να προσθέσετε κάτι άλλο στο τέλος είτε για το δάσκαλό σας είτε για εσάς….
Όχι, για μένα δεν έχω εγώ κάτι να πω. Ίσως κάποτε να πούνε κάποιοι άλλοι άνθρωποι. Για τον δάσκαλό μου σας είπα, κάθε μέρα τον σκέφτομαι μετά από τόσα χρόνια. Μείναμε αγαπημένοι και ζω καθημερινά με τη σκέψη του. Ειδικά τόσα χρόνια που πλησιάζω και εγώ σιγά σιγά σε μία ηλικία που τον είχα συναντήσει.

Τέλεια. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τον χρόνο σας και τις απαντήσεις που μου δώσατε και εύχομαι να πετύχετε όλα όσα ονειρεύεστε για εσάς και για τους μαθητές σας.
Επίσης η ίδια ευχή είναι και από εμένα για εσάς.

Βιβλιογραφία: Τάσος Κολυδάς, Δημήτρης Φάμπας: πρωτεργάτης της ελληνικής σχολής κιθάρας, Panas Music Papagrigoriou-Nakas, Αθήνα, 2017

Συντάκτρια: Σοφία Παραστατίδου, φοιτήτρια στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών

Επιβλέπων καθηγητής: Τάσος Κολυδάς, Δρ. Μουσικολογίας