Πηγή: MusicHeaven (www.musicheaven.gr)
Τίτλος κειμένου: Ηχητικά δείγματα των Κλιμάκων Βυζαντινής Μουσικής
Συγγραφέας: analogion

Ημερομηνία Δημοσίευσης: Ημερομηνία : _DATESTRING
Στήλη: Μαθήματα Μουσικής


Πατήστε εδώ για Εκτύπωση


Στό μικρό αυτό άρθρο, θα δώσουμε ηχητικά δείγματα των Kλιμάκων Βυζαντινής Μουσικής της Μουσικής Επιτροπής (1881) του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ώστε να γίνουν περισσότερο κατανοητές στο ευρύ φιλόμουσο κοινό. Αρκετοί των Ιεροψαλτών, και μάλιστα αυτοί που κατέχουν και την Ευρωπαϊκή μουσική, συντονίζονται στον

Κε = Α3(Λα) = 440 Hz.      (1)

Εμείς προσωπικά δεν συμφωνούμε με αυτόν τον "συντονισμό", για τον απλούστατο λόγο, ότι οι άνθρωποι δεν είναι μηχανήματα και διότι η Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική είναι παντελώς ανόργανη (οι εντός των Εκκλησιών εξαιρέσεις, προφάσεις εν αμαρτίαις, είναι ...σημεία των καιρών)...



Σε άλλον Ιεροψάλτη ο Θεός έδωσε φωνή χαμηλών συχνοτήτων, σε άλλον υψηλών, και για αυτό ο καθένας πρέπει να επιλέγει μια βάση στην οποία να μπορεί να βγάζει τα μέλη της Ακολουθίας χωρίς να χρειαστεί να "χάσει" την φωνή του ή να ξελαρυγγιαστεί. Παρά ταύτα, επειδή το ευρύ φιλόμουσο κοινό γνωρίζει μάλλον την Ευρωπαϊκή παρά την Βυζαντινή, για αυτό θα κάνουμε "οικονομία", και θα παρουσιάσουμε τα ηχητικά δείγματα των Κλιμάκων έχοντας ως αναφορά την σχέση (1)· για περισσότερα δείγματα σε άλλη συχνότητα αναφοράς παραπέμπεσθε στο [1].

Στον Πίνακα 1, δίνουμε πρώτα τις (μη συγκερασμένες) Κλίμακες της Επιτροπής, διότι αυτές τις κλίμακες παρουσίασε πρώτα και η ίδια η Επιτροπή [2] επί του μονοχόρδου (δες σχέδιο μονοχόρδου). Οι συγκερασμένες έγιναν κατόπιν "κατά προσέγγισιν των διαστημάτων των [μη συγκερασμένων] κλιμάκων, επιβαλλομένην πάντοτε εις την κατασκευήν των οργάνων χάριν της ευχρηστίας". Δίνονται λοιπόν οι φθόγγοι π.χ. Νη, Πα, Βου, κτλ., οι λόγοι μηκών χορδών γειτονικών φθόγγων π.χ. 9/8, 800/729, κτλ. και οι αντίστοιχες συχνότητες δεξιά του φθόγγου, έχοντας ως αναφορά την (1).

Πίνακας 1. Κλίμακες (μη συγκερασμένες) της Μουσικής Επιτροπής του 1881 [2, 1]

Διατονική
Χρωματική μαλακή
Χρωματική σκληρή
Εναρμόνιος
Νη' 521,4815
27/25
Ζω' 482,8532
800/729
Κε 440,0000
9/8
Δι 391,1111
9/8
Γα 347,6543
27/25
Βου 321,9021
800/729
Πα 293,3333
9/8
Νη 260,7407
Νη' 521,4815
27/25
Ζω' 482,8532
2500/2187
Κε 422,4000
27/25
Δι 391,1111
9/8
Γα 347,6543
27/25
Βου 321,9021
2500/2187
Πα 281,6000
27/25
Νη 260,7407
Πα' 586,6667
25/24
Νη' 563,2000
243/200
Ζω' 463,5391
256/243
Κε 440,0000
9/8
Δι 391,1111
25/24
Γα 375,4667
243/200
Βου 309,0261
256/243
Πα 293,3333
Γα' 695,3086
256/243
Βου' 660,0000
9/8
Πα' 586,6667
9/8
Νη' 521,4815
9/8
Ζω' 463,5391
256/243
Κε 440,0000
9/8
Δι 391,1111
9/8
Γα 347,6543

Ιδού και οι συχνότητες της Ευρωπαϊκής μουσικής (π.χ. του πιάνου) προς ...σύγκριση...

C2

C2#, D2b D2 D2#, E2b E2 F2 F2#, G2b G2 G2#, A3b A3 .........
261.6256 277.1826 293.6648 311.1270 329.6276 349.2282 369.9944 391.9954 415.3047 440 .........

.......... A3#, B3b B3 C3 C3#, D3b D3 D3#, E3b E3 F3
.......... 466.1638 493.8833 523.2511 554.3653 587.3295 622.2540 659.2551 698.4565

...ταιριάζουν απόλυτα μόνο στον εξ ορισμού ίδιο φθόγγο: Κε = Α3 (!) (στην μαλακή χρωματική δεν ταιριάζει ούτε και ο Κε επειδή είναι με ύφεση σε σχέση με την διατονική).

Ας προχωρήσουμε τώρα και στην παρουσίαση των συγκερασμένων κλιμάκων της Μουσικής Επιτροπής του 1881 (δες Πίνακα 2), που ως προείπαμε, έγιναν "κατά προσέγγισιν των διαστημάτων των [μη συγκερασμένων] κλιμάκων". Καλό λοιπόν είναι οι Ιεροψάλτες -αν θέλουν την ακρίβεια- να εκπαιδεύονται στις ασυγκέραστες Κλίμακες, και όχι στις συγκερασμένες. Να σημειώσουμε ότι στον Πίνακα 2 τα κόμματα π.χ. 12-10-8 κτλ. είναι τα διπλάσια της Μουσικής Επιτροπής του 1881, έτσι έχουν επικρατήσει, αλλά οι συχνότητες παραμένουν οι ίδιες καθότι συνάμα και το συνολικό άθροισμα των κομμάτων διπλασιάστηκε.

Πίνακας 2. Συγκερασμένες Κλίμακες της Μουσικής Επιτροπής του 1881 [2, 1]

Διατονική
Χρωματική μαλακή
Χρωματική σκληρή
Εναρμόνιος
Νη' 523,2511
8
Ζω' 484,4650
10
Κε 440,0000
12
Δι 391,9954
12
Γα 349,2282
8
Βου 323,3416
10
Πα 293,6648
12
Νη 261,6256
Νη' 523,2511
8
Ζω' 484,4650
14
Κε 423,3785
8
Δι 391,9954
12
Γα 349,2282
8
Βου 323,3416
14
Πα 282,5712
8
Νη 261,6256
Πα' 587,3295
4
Νη' 565,1425
20
Ζω' 466,1638
6
Κε 440,0000
12
Δι 391,9954
4
Γα 377,1874
20
Βου 311,1270
6
Πα 293,6648
Γα' 698,4565
6
Βου' 659,2551
12
Πα' 587,3295
12
Νη' 523,2511
12
Ζω' 466,1638
6
Κε 440,0000
12
Δι 391,9954
12
Γα 349,2282

Παρατηρούμε ότι αρκετές συχνότητες του Πίνακα 2, ομοιάζουν της Ευρωπαϊκής Μουσικής. Για την ακρίβεια ομοιάζουν οι συχνότητες των φθόγγων για των οποίων η απόσταση σε κόμματα από π.χ. τον Δι, όταν διαιρεθεί δια του 6 (72/6 = 12) δίνει ακέραιο αριθμό. Για παράδειγμα:

- διατονική: Νη=C2, Πα=D2, Γα=F2, Δι=G2, Κε=A3, Νη'=C3 (οι φθόγγοι Βου, Ζω' δεν αντιστοιχίζονται)

- χρωματική μαλακή: Νη=C2, Γα=F2, Δι=G2, Νη'=C3(οι φθόγγοι Πα, Βου, Κε, Ζω' δεν αντιστοιχίζονται)

- χρωματική σκληρή: Πα=D2, Βου=E2b, Δι=G2, Κε=A3, Ζω'=B3b, Πα'=D3 (οι φθόγγοι Γα, Νη' δεν αντιστοιχίζονται)

- εναρμόνιος: Γα=F2, Δι=G2, Κε=A3, Ζω'=B3b, Νη'=C3, Πα'=D3, Βου'=Ε3, Γα'=F3.

Αρκετοί, βάσει του Πίνακα 2, λένε ότι αρκετοί φθόγγοι της Βυζαντινής Μουσικής ταυτίζονται με την Ευρωπαϊκή. Ευτυχώς δεν είναι έτσι τα πράγματα... κατ' ακρίβεια. Ο λόγος είναι ότι η φαινομενική μερική ταύτιση είναι εξαιτίας του συγκερασμού των (μη συγκερασμένων) Κλιμάκων της Επιτροπής (δες Πίνακα 1) σε 72 κόμματα (το οποίο 72 είναι πολλαπλάσιο του 12), ο οποίος συγκερασμός είναι προσέγγιση των μη συγκερασμένων κλιμάκων (συγκρίνετε τις αντίστοιχες συχνότητες των φθόγγων στους Πίνακες 1 και 2 να δείτε τις διαφορές). Αν για παράδειγμα συγκεράσουμε τις Κλίμακες του Πίνακα 1, σε 1200 κόμματα (σεντς) -μεγαλύτερη ακρίβεια συγκερασμού [1]- θα δούμε ότι δεν ταιριάζουν με την Ευρωπαϊκή οι φθόγγοι που ταίριαζαν στα 72 κόμματα [1] (εκτός από έναν φθόγγο σε κάθε κλίμακα ...εξ ορισμού).

Να το τονίσουμε λοιπόν, ότι η οποιαδήποτε σύγκριση των Κλιμάκων Βυζαντινής Μουσικής της Μουσικής Επιτροπής του 1881 με κλίμακες "εξωτερικής" μουσικής, πρέπει να γίνεται βάσει των Κλιμάκων του Πίνακα 1, γιατί όπως είπε και η ίδια η Επιτροπή [2] "προέβη εις την σύγκρασιν κατά προσέγγισιν των διαστημάτων του διαγράμματος [των Κλιμάκων του Πίνακα 1], επιβαλλομένην πάντοτε εις την κατασκευήν των οργάνων χάριν της ευχρηστίας". Αυτά χάριν της ακρίβειας, επειδή προσεγγίσεις υπάρχουν πολλές.

Τέλος, να υπογραμμίσουμε ότι υπάρχουν αρκετοί θεωρητικοί της Βυζαντινής Μουσικής που δεν συμφωνούν καθ' ολοκληρίαν με τις Κλίμακες της Μουσικής Επιτροπής του 1881, αλλά για να μην βγούμε εκτός ...θέματος, παραπέμπουμε τον ενδιαφερόμενο στις αναφορές [1, 3, 4, 5] (και στις επιμέρους αναφορές).

Παναγιώτης Δ. Παπαδημητρίου (analogion)
panayiotis@analogion.net, έκδ. α': 15-Οκτ-2005

Βιβλιογραφία:

[1] Παναγιώτης Δ. Παπαδημητρίου, Κλίμακες [ http://music.analogion.net/Klimakes/ ].

[2] Μουσική Επιτροπή του Οικ. Πατρ. (1881), Στοιχειώδης διδασκαλία της Εκκλησιαστικής Μουσικής - εκπονηθείσα επί τη βάσει του ψαλτηρίου, Κωνσταντινούπολις 1888 (ανατύπ. εκδ. Κουλτούρα).

[3] Ιωάννης Δ. Σπυράκης, ΣΥΝΤΟΜΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ [ http://www.byzantine-musics.com/brieftheory.htm ].

[4] Νίκου Κυπουργού, Μερικές παρατηρήσεις πάνω στα βασικά διαστήματα της Ελληνικής και ανατολικής μουσικής, περιοδ. Μουσικολογία, τ. 2, Μάϊος 1985, σσ. 83-93.

[5] Αγγέλου Κ. Δεβρελή, Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική - Βασικές έννοιες, Θεσσαλονίκη 1994.

Σημείωση

* Το σχέδιο του μονοχόρδου αντιγράφηκε από το: http://everyschool.org/u/global/mseaver/monochord.jpg.





(το άρθρο μπορείτε να το βρείτε online στη διεύθυνση
https://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&sid=741)

Τι είναι το MusicHeaven;

    Το MusicHeaven αποτελεί τη μεγαλύτερη μουσική κοινότητα του ελληνικού Internet. Είναι τόπος ηλεκτρονικής συνάντησης και συζήτησης των εραστών της ποιοτικής μουσικής, της λογοτεχνίας και της ποίησης. Ξεκίνησε τη λειτουργία του στο Internet τον Ιανουάριο του 2003 και στη διεύθυνση www.musicheaven.gr, σαν συνέχεια μιας προσπάθειας που χρονολογείται από το 1997. Σήμερα έχει καταφέρει να φέρει σε επικοινωνία χιλιάδες έλληνες μουσικόφιλους, από τραγουδιστές, μουσικούς και συνθέτες, μέχρι απλούς ακροατές. Αρκετά ελληνικά ΜΜΕ και περιοδικά (Δίφωνο, ΕΡΤ, Μελωδία FM, Δίεση 101.3, Pathfinder, Chip κ.α.) έχουν αγκαλιάσει την όλη προσπάθεια και έχουν αναφερθεί στη μουσική μας κοινότητα με αφιερώματα και κριτικές.
    Παράλληλα το MusicHeaven λειτουργεί και σαν μουσικό περιοδικό με άρθρα, συνεντεύξεις από ανθρώπους της τέχνης, ποιητικές και λογοτεχνικές δημιουργίες των μελών του, κριτικές που αφορούν στην τρέχουσα δισκογραφία, μουσικές αγγελίες, μουσικό φωτογραφικό υλικό ποικίλης θεματολογίας, μουσικά κουίζ και σταυρόλεξα, τμήματα multimedia (MP3, μουσικά κανάλια TV και ραδιοφώνου) και άλλες ενότητες, με κύριο μέλημα το υψηλό επίπεδο και την ποιότητα στο περιεχόμενο και την παρουσίαση. Τέλος, έχει διατελέσει και χορηγός επικοινωνίας σε δισκογραφικές προσπάθειες νέων καλλιτεχνών, αλλά και συναυλίες.
    Στόχος του MusicHeaven, που με νέες ιδέες, φαντασία και πολύ μεράκι εξαπλώνεται ταχύτατα σε όλο τον κόσμο, είναι να γίνει καθημερινός τρόπος έκφρασης, δημιουργίας, ενημέρωσης και επικοινωνίας, ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν σαν κοινό παρονομαστή την αγάπη και τον σεβασμό για την ποιοτική μουσική και προβληματίζονται διαρκώς για το παρόν και το μέλλον της.

Περισσότερα στο www.MusicHeaven.gr