Κριτική και κριτικοί

Το παρακάτω κείμενο, είναι ένα απόσπασμα από διάφορες σκέψεις που κάνω αυτή την εποχή. Είναι όμως και ένα ενδιαφέρον θέμα για συζήτηση που αφορά τους ανθρώπους της τέχνης γενικότερα. Σε κάποια σημεία μπορεί να φανώ λίγο κυνική, συγχωρήστε με. Το κείμενο ξεκίνησα να το γράφω όταν μετά από μια σχετικά μεγάλη για μένα περίοδο της ζωής μου, κόλλησα σε ένα σημείο και δεν έπιασα μολύβι να ξαναγράψω μουσική, έχοντας την αίσθηση της ματαιότητας αλλά και της απογοήτευσης στο "αν η μουσική μου έχει τη δύναμη". Τελικά, έπεσα άρρωστη μια εβδομάδα στο κρεβάτι, οπότε δεν είχα τι άλλο να κάνω παρά να το ρίξω στο διάβασμα. Είχα χρόνια να πιάσω βιβλίο στα χέρια μου, λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων.

Τότε ανακάλυψα μια νέα πηγή έμπνευσης: τις εικόνες και τα συναισθήματα που φέρνει ένα καλό βιβλίο! Μέχρι τώρα, έναυσμα για δημιουργία, ήταν η περιέργειά μου για το περιβάλλον μου και τις ανθρώπινες σχέσεις γενικότερα και βέβαια, ο έρωτας!

...Όταν τα μονοπάτια φαίνονται να στενεύουν τότε θα πρέπει να φτιάχνω δικά μου, νέα μονοπάτια. Πάντοτε θα πρέπει να κοιτάζω μπροστά, σε βαθύ ορίζοντα και να ευχαριστώ την τύχη και τον Θεό, που έχω δουλειά, οπότε μπορώ να πειραματίζομαι και να μαθαίνω, μέχρι να πεθάνω! Ή μπορεί κάποτε, αυτή η γνώση και η ωριμότητα, να αποτελέσουν ενδιαφέρον, ακόμα και σ’ αυτό τον κόσμο, που μισάνθρωπα σνομπάρω, επειδή ήρθε να δει και να ακούσει ένα έργο. Αν δεν έχει σημασία η γνώμη του απλού λαού, τότε ποιος ο λόγος της δημιουργίας, αν όχι για να δώσουμε κάτι παραπάνω, να επιτρέψουμε σε κάθε μυαλό να αναπνεύσει από την καθημερινότητα, έστω και για 60 λεπτά; Και ποια είμαι εγώ που θα ξεχωρίσω τον εαυτό μου από τον απλό λαό; Μα δεν μπορώ όμως να ζω μια ζωή πιέζοντας τον εαυτό μου να μπω στην ίδια κατηγορία με ανθρώπους που δεν έχουν σχέση με την τέχνη, αλλά απλά προσπαθούν με ζήλο και χαρά να την χωνέψουν!

Τελικά όμως, εμείς, οι άνθρωποι της τέχνης, δουλεύουμε για αυτούς που δεν είναι καλλιτέχνες, και αυτοί είναι που θέλουμε να μας κρίνουνε. Πάντοτε τρέμουμε στην ιδέα της κριτικής από έναν γνώστη, ενώ στην πραγματικότητα η άποψη του άσχετου είναι αυτή που θα έπρεπε να μας τρομάζει!

Μα και ο γνώστης καταστρέφει την άμεμπτη κριτική του, εξαιτίας των παθών του. Εξαιτίας των δικών του απογοητεύσεων ή ακόμα – ακόμα, του κακού του γούστου, μπορεί να κάνει μια τόσο κακή κριτική, που στο τέλος η φωνή του λαού να είναι αυτή που λέει τελικά, τι αξίζει στην τέχνη και τι όχι. Στην τελική, τα ερεθίσματα που παίρνει ο καλλιτέχνης, είναι αυτά που του προσφέρει το περιβάλλον του, δηλαδή από την κοινωνία, με τα καλά και τα στραβά της.

Πράγματι, σε όλους τους αιώνες που πέρασαν, ποτέ δεν ήτανε οι κριτικοί, αυτοί που φέρνανε τη δόξα, ή αυτοί που αναγνωρίζανε τους ταλαντούχους από τα στάχια. Σε όλη τη διαδρομή του ανθρώπου, ο λαός ήταν αυτός που καθόριζε τα δρομολόγια των τεχνών. Γιατί εμείς οι καλλιτέχνες, χρειαζόμαστε εικόνες για να δημιουργήσουμε και οι εικόνες είναι αυτές που μας δίνει ο λαός, αυτός που βιάζομαι να καταργήσω, πιο πολύ βλέπω, από το φόβο της απόρριψης.

Πρέπει λοιπόν, να αγαπάω τον λαό, να ακούω τη γνώμη του, να μετράω τον σφυγμό του. Και σε ότι αφορά τους ειδικούς, πρώτα να κοιτάω, από πού βγήκε αυτή η άποψη που δημιούργησε. Τι προτιμήσεις έχει, τι δόλο ή τι όφελος δημιούργησε την άποψή του!

Πάντοτε βέβαια υπάρχουν οι κριτικοί με τη βαθιά γνώση και το ακέραιο της κριτικής τους.

Ο μέσος άνθρωπος όμως, είναι αυτός που το μόνο ερώτημα που θέτει όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με την τέχνη είναι «τι νιώθω τώρα;» Από αυτό το «τι νιώθω τώρα» εξαρτάται η επιτυχία ή η αποτυχία ενός καλλιτέχνη και όχι από την άποψη του γνώστη, που η σκέψη του, ακόμα και η πιο αγνή επηρεάζεται από τον παράγοντα ματιαοδοξία «εγώ, που έχω την εμπειρία της τέχνης και που τα μάτια μου και τα αυτιά μου έχουν δει και έχουν ακούσει τόσα πολλά, μπορώ να πω ότι…»

Πόσο αντικειμενικός μπορεί να είναι πραγματικά ένας γνώστης, σε σχέση με κάποιον που απλά έχει μάθει να παρατηρεί και που, όπως η οσμή τον οδηγεί στην καλύτερη λιχουδιά, έτσι και οι υπόλοιπες αισθήσεις τον οδηγούν στην καλύτερη τέχνη;

Καταρχάς το κείμενο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και θεωρώ ότι θα μπορούσες να το ανεβάσεις στο e-περιοδικό.

Κατά τη γνώμη μου, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Εν γένει ο στόχος του κάθε καλλιτέχνη είναι το κοινό, όχι οι κριτικοί. Ποιός, όμως, μας είπε ότι το κοινό ξέρει να κρίνει? Στοιχηματίζω ότι η πλειονότητα απεχθάνεται την κλασσική μουσική. Αυτό, όμως, δε συνεπάγεται ότι τα έργα της κλασσικής μουσικής είναι άχρηστα. Απεναντίας.
Εν προκειμένω, την αποκατάσταση της τάξης αναλαμβάνει ο κριτικός της τέχνης.

Αλλά ούτε ο κριτικός, ούτε και το κοινό μπορούν με σιγουριά να απαντήσουν στο ερώτημα "τι είναι τέχνη". Ακόμα και οι ίδιοι οι κριτικοί κάνουν λάθη, και μάλιστα από σοβαρά έως γελοία. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο διαγωνισμός για τους μίμους του Τσάρλι Τσάπλιν, στον οποίο έλαβε μέρος ο ίδιος ο Τσάρλι Τσάπλιν και κατέλαβε την τρίτη θέση!!!

Ας έρθουμε στο βασικό ερώτημα...
Για μένα, το κοινό είναι κυρίως αυτό που σε κρίνει. Όχι, όμως, το οποιοδήποτε κοινό, αλλά το κοινό που έχει γνώσεις! Δεν είναι ανάγκη να έχει πολύπλοκες μουσικές γνώσεις. Αυτό που είναι απαραίτητο, είναι να έχει ακούσματα από διάφορα είδη μουσικής, για να μπορεί να κρίνει, για να μπορεί να επιλέξει όποιο είδος θέλει και όχι αυτό το είδος που θα του σερβίρουν. Όταν κάποιος γνωρίζει μόνο ένα είδος μουσικής, όλα τα υπόλοιπα θα του φαίνονται "ξένα" με αποτέλεσμα να χάνεται η αντικειμενικότητα και να επηρεάζεται η κρίση του. Το κοινό που έχει αυτά τα ακούσματα είναι ο πιο αξιόπιστος κριτής. Από την άλλη πλευρά οι κριτικοί έχουν ως βάση κάποιους αυστηρότερους μουσικούς κανόνες. Η γνώμη τους πρέπει να ακούγεται καθώς οι γνώσεις τους πάνω στη μουσική είναι μεγάλες. Αλλά όπως προανέφερα το κοινό έχει τον πρώτο λόγο.

Χρύσα, διάβασα το κείμενο σου με προσοχή, όπως και στο προφίλ σου το ''με δυό λόγια''. Φαίνεσαι αρκετά γνώστης της μουσικής, πράγμα θετικό.

Αυτό όμως που μου κάνει εντύπωση, είναι που αναρωτιέσαι για την θέση σου για τον ''απλό λαό''. Συγνώμη, αλλά μου είναι εντελώς αδύνατο να καταλάβω τον καλλιτέχνη η τον όποιον άλλο που δεν νιώθει απλός λαός. Δηλαδή εσύ τι είσαι, ''ο εκλεκτός του θεού;'' Με ποιά λογική δεν μπορείς να μπεις στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν ασχολούνται με την τέχνη; Ούτε η Κάλλας δεν είχε τέτοιο στυλ και ύφος Χρύσα.

Επίσης ο άλλος απίθανος προβλημματισμός, ανθρώπου που έχει κάτα τ' άλλα εντρυφήσει στις σπουδές και στις μελέτες επί τόσα χρόνια. Αγαπημένη Χρύσα, δεν κάνεις τέχνη ούτε για τους κριτικούς, ούτε για τον ''απλό λαό'' όπως ακατάπαυστα τον αποκαλείς. Κάνεις για να εκφραστείς ! Κάνεις για σένα... για να εκφράσεις τις ανησυχίες σου, τις σκέψεις σου, τις ευαισθησίες σου. Κάνεις για να πάρεις θέση ''πολιτική'' σε αυτά που σε πονάνε και θέλεις να θίξεις.
Αν ο νους σου είναι να αρέσω και σε ποιόν, το παιχνίδι το έχασες.

Αν τελικά καταφέρεις και βρεις τι θέλεις πραγματικά να πεις, τι γεννιέται από μέσα σου και βρεις και τον τρόπο να το εκφράσεις (κι αυτό ταλέντο είναι), τότε να είσαι σίγουρη ότι κάποιοι θα σε ακολουθήσουν. Και δεν είναι απαραίτητο να είναι όλοι. (έτσι κι αλλιώς ποτέ, σε κανέναν δεν ήσαν όλοι). Κάποιοι κριτικοί θα σε πιστέψουν αλλά και κάποιοι ''από τον απλό λαό''.
Προφανώς αντιμετωπίζεις τους συνανθρώπους σου σαν ''λαό'' επειδή όπως λες, φοβάσαι ότι θα σε απορρίψουν. Αν τόσο τους υποτιμάς θα σε απορρίψουν. Απλό είναι. Αυτοί γιατί να σε δεχτούν; Αφού εσύ πρώτη τους έδιωξες.
Κι όπως καταλήγεις ''πρέπει λοιπόν να αγαπάω τον λαό...'' κι εκεί διαφωνώ. Τι πρέπει και ξεπρέπει αγαπητή φίλη; Αυτό που πρέπει είναι να είσαι όπως νιώθεις και να αφήσεις τις εσωτερικές πιέσεις. Αν κανείς αφήσει ελεύθερο τον εαυτό του, θα βρει τον δρόμο του.

Οταν ο Χατζηδάκις έγραφε την "Τζοκόντα'' , λέω για παράδειγμα, αν σκεφτόταν τον ''λαό'' η τους κριτικούς, ίσως να μην το έκανε ποτέ. Το μόνο που ήθελε, είναι εμφανές αυτό κατά την γνώμη μου, είναι να εκφραστεί. Κι έφτασε ένα τόσο δύσκολο για τον ''λαό'' του ντιριντάχτα έργο, να είναι 40 χρόνια μετά, στα 50 πρώτα των πωλήσεων. Να μη σου πω ότι τέτοια έργα ψυχής, έφτασαν να καλλιεργούν την αισθητική του κόσμου και να ξαναορίζουν την κουλτούρα μας.

Και πόσα έργα κυκλοφόρησαν χωρίς επιτυχία και έκαναν αργότερα. Πόσοι από αυτούς που σήμερα οι ''δήθεν'' και οι ''κουλτουριάρηδες'' δέχονται σαν κλασσικά μεγάλα ονόματα του τραγουδιού, στην εποχή τους, τους απέρριπταν. Αν ρίξεις μια ματιά, θα δεις κι εσύ.

Εν κατακλείδι λοιπόν, βρες εσύ τι θες να πεις κι όταν το βρεις εκφρασέ το με θέληση και αποφασιστικότητα κι όλα θα έρθουν μόνα τους.
(να μου πεις ότι σε απασχολούν οι εταιρίες, να σου πω ναι)
Στον ''αλχημιστή'' ο Κοέλιου λέει ότι αν κάτι το θέλεις πραγματικά, το σύμπαν θα συνομωτήσει να το πραγματοποιήσεις.

Ελπίζοντας να μην σε έθιξα κάπου η να σε πρόσβαλλα, ο στόχος μου ήταν να σου πω κάτι που ίσως σε βοηθήσει, εύχομαι όλα να σου πάνε καλά και να τα βρεις καλύτερα με τους συνανθρώπους σου (κι ας μην ξέρουν από τέχνες) και τους στόχους σου.

Πιστεύω οτι φοβόμαστε να προχωρήσουμε στην υλοποίηση κάποιων σκέψεων όταν ελογχεύει ο φόβος οτι θα κάνουμε κάτι και καλά μάλιστα,σε μένα έτσι συμβαίνει,
τώρα είναι και σε ποιόν απευθύνεσαι ας πούμε ένας που τελειώνει το ωδείο έχει κάνει και διδακτορικό στη μουσική και έχει κανει και άλλα πολλά πράγματα δεν μπορείς να ζυγίσεις με κάποιον ο οποίος είναι τύπος του αυτιού και του πεζοδρομίου και αντιλαμβάνεται αλλιώς την όλη κατάσταση,δηλαδή όταν πιστεύω αποφασίσει ένας καλλιτέχνης να δημοσιοποιήσει το έργο του όποιο κι αν είναι αυτό ζωγραφική είτε και μουσική παίρνει την ευθύνη αυτού που έφτιαξε,και οτι μέσα στις κάποιες απόψεις είναι πολύ πιθανό και φυσιολογικό να δεχτει και την απόρριψη,όταν δεν έχει μάθει να την δέχεται προβλημά του

Πέτρο είπες ακριβώς αυτάπου θα έλεγα κι εγώ!

Απλά θα προσθέσω ότι δεν υπάρχουν μόνο δύο ομάδες, οι άσχετοι με τη μουσική και οι σχετικοί, υπάρχουν διάφορες αποχρώσεις τους...

Επίσης, για μένα που με θεωρώ άσχετη αν κι έχω μια βασική παιδία, και ίσως για πολλούς ακόμα οι μουσική δεν είναι νότες και τεχνικές.
Είναι ήχος, μελοδία που σου ξυπνάει εικόνες και συναισθήματα. Αν συνοδεύαται από στίχο, είναι νοήματα, συναισθήματα και επικοινωνία με το δημιουργό,τον ερμηνευτή, τον εαυτό μας και με όποιον άλλον θέλουμε να επικοινωνίσουμε. Και ανάλογα με τη διάθεση ή και τα γούστα του καθενός μας άλλα μας αρέσουν και άλλα όχι. Μπορεί να μου αρέσει ένα τραγούδι από έναν καλλιτένη και δέκα από κάποιον άλλο, κι αυτό γιατί με εκφράζει,μου ξυπνάει αναμνήσεις και θεραπεύει την ψυχή μου.

Όπως λέει ο Πέτρος η μουσική είναι ψυχή. Όταν λοιπόν, βάζεις την ψυχή σου χωρίς να σε νοιάζει η κριτική είναι πιο πιθανό να αρέσεις περισσότερο (γιατί όπως είπε ακόμα και στη ζωή μας δεν μπορούμε έίμαστε αρεστοί σεόλους, πόσομάλλον τα έργα μας). Και πάλι θα συμφωνίσω πως αυτό που ίσως σε φυλακίζει είναι η αίσθηση ότι ανήκεις σε έναν κύκλο μυημένων, από τον οποίο φοβάσε μην αποριφθείς, αλλά συνάμα θες και την αποδοχή των ανίδεων. Δεν μπορούμε όμως να τα έχουμε όλα.

Απελευθερώσου και θα έχεις το σύμπαν!! Είναι κρίμα μια τόσο ολοκληρομένη μουσική προσωπικότητα να βασανίζεται από τέτοιες σκέψεις...

για την πολυλογία...

Περιττό να σου πω πόσο πολύ χάρηκα με την αντίδραση! Ναι, όλα αυτά περί προσωπικής έκφρασης κ.λπ κ.λπ, είναι πολύ παλιό θέμα από το οποίο ξεκινάει κανείς να δημιουργεί από ένα σπιρτόκουτο μέχρι ένα πίνακα και εννοείται ότι αυτός είναι ο πρώτος λόγος, όπως - ας μην το ξεχνάμε και αυτό - η μετάφραση του προσωπικού μας κόσμου σε τέχνη, μοιάζει με μικρόβιο. Κοινώς, θες δεν θες, τα πόδια σου σε οδηγούν να κάτσεις να γράψεις αν είσαι συγγραφέας, να γράψεις μουσική, αν είσαι μουσικός, κ.λπ κ.λπ.

Μετά μπαίνει το ερώτημα "μήπως να ανοιχτώ και λιγάκι προς τα έξω;" Κι εκεί σκάνε οι ανασφάλειες και οι φόβοι, οι οποίοι ποτέ δεν θα αποκαλυφθούν έτσι, φόρα παρτίδα. Πάντοτε παρουσιάζονται με δικαιολογίες τύπου "σε ποιον να δώσεις τη μουσική σου και ποιος θα είναι αυτός που θα κρίνει, κ.λπ κ. λπ." Τώρα αν δεν σ' αρέσει που δεν δίστασα να γράψω ακριβώς αυτά που σκεφτόμουνα μια εσωτερική πάλη δηλαδή στην οποία τσακώνεσαι με τον εαυτό σου και με τον κόσμο στα κρυφά, δεν πειράζει.

Τώρα όσον αφορά το "απλός λαός" που μπαίνει πάντοτε σαν έκφραση, μόνο από την άποψη ότι δεν είναι καλλιτέχνης - και βέβαια αυτό δεν είναι καθόλου κακό! Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του ταλέντο - δεν θα προσπαθήσω να το διορθώσω. Γιατί η έννοια "απλός λαός" σου ακούγεται άσχημα; Δεν με διαχωρίζω από τον λαό! Ο λαός, είμαστε εμείς. Με τον ορισμό "απλός", εννοώ τον κόσμο αυτό που κάνει άλλο επάγγελμα και έχει την τέχνη για χαλάρωση. Με τη λέξη "απλός", δεν εννοώ ανόητος ή κατώτερος, αλλά σίγουρα πολλές φορές αδαή.

Και ναι, το παραδέχομαι, πολλές φορές εκνευρίζομαι με την πάρτη τους, γιατί πηγαίνουν να παρακολουθήσουν κάτι, απλά και μόνο για να έχουν να λένε την επομένη ότι κάτι παρακολουθήσανε. Είμαι κακιά; Μπορεί. Αν περάσεις κι εσύ μερικά χρόνια παρακολουθώντας το πλήθος αντιδράσεων του κοινού, μπορεί να γίνεις κι εσύ κακός!

Για να μην παρεξηγηθώ, δική μου δουλειά δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ πουθενά, οπότε δεν λέω ότι εκνευρίστηκα επειδή με κριτικάρανε.

Ίσως πάλι, ο ακροατής, αναγνώστης κ.λπ να μπορεί να παρομοιαστεί με επάγγελμα, όπου λέμε υπάρχει σωστό και λάθος κοινό, και μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά κυρία Χρύσα, ή μην τους βάζεις όλους σε ένα σακί κ.λπ κ.λπ.

Ο λόγος που έθεσα αυτό το θέμα, δεν είναι για να ακούσω "έχεις δίκιο". Ο άνθρωπος κάνει γενικότερα το σφάλμα, ότι δεν εκφράζει εύκολα σκέψεις που μπορεί να μην είναι αρεστές, για να μη γίνει δυσάρεστος ή για να μην τον κακολογήσουνε. να δείχνει δηλαδή, το καλύτερό του πρόσωπο, αυτή είναι συνήθως η πρόθεση του κάθε ανθρώπου.

Όλοι μέσα μας έχουμε έναν ας το πούμε κακότροπο χαρακήρα, που σκέφτεται "δόλια" πράγματα, αλλά που ποτέ δεν θα τα εμφανίσει, ας πούμε σε ένα φόρουμ; Μα τι λέω! Ούτε στον καλύτερο φίλο, ούτε στον γονιό, ούτε στον σύντροφο!

Ο λόγος που το κείμενο είναι τόσο "χωρίς λογοκρισία, προκειμένου να μη με περάσει κανείς για μισάνθρωπο", είναι γιατί ο αντίλογος, ή η συναίνεση, κάνω κέφι να είναι απογυμνωμένη από φόβους τύπου "αν πω αυτό, ποιος ξέρει τι θα ακούσω!"

Γιατί χωρίς αληθινές λέξεις, βγαίνει ένα ψεύτικο συμπέρασμα.

So, μη μου ζητάς συγνώμη, αν ήσουνα μαζί μου απότομος. Ίσα ίσα! Σ' ευχαριστώ! δεν το παίρνω σαν προσωπική επίθεση. το παίρνω σαν επίθεση στο θέμα. Και προκειμένου να απαντήσεις, ξόδεψες πολύ περισσότερη φαιά ουσία, από ότι θα ξόδευες αν απαντούσες όπως απαντάμε στην εμπορική αλληλογραφία.

Οπότε σ' ευχαριστώ και πάλι.

Πέτρο είπες ακριβώς αυτάπου θα έλεγα κι εγώ!

1. "Απλά θα προσθέσω ότι δεν υπάρχουν μόνο δύο ομάδες, οι άσχετοι με τη μουσική και οι σχετικοί, υπάρχουν διάφορες αποχρώσεις τους..."

Συμφωνώ απόλυτα!

2. Επίσης, για μένα που με θεωρώ άσχετη αν κι έχω μια βασική παιδία, και ίσως για πολλούς ακόμα οι μουσική δεν είναι νότες και τεχνικές. Είναι ήχος, μελωδία που σου ξυπνάει εικόνες και συναισθήματα.

Μα ακριβώς αυτό! Δεν είναι κάτι άλλο η τέχνη! Αν κάποιος εγκλωβιστεί στο τεχνικό μέρος της τέχνης, έχει χάσει το παιχνίδι. Το τεχνικό μέρος βοηθάει τον καλλιτέχνη να κάνει τη δουλειά του - ας το πω έτσι απλά - πιο γρήγορη! υτό δεν σημαίνει ότι επειδή κάποιος σπούδασε, απέκτησε και ταλέντο! Το ταλέντο, μόνο ανθίζει πιο πολύ με τη γνώση. αν δεν έχει ταλέντο, απλά αποκτάς γνώσεις και γράφεις τεχνικές αηδίες που ποτέ μα ποτέ και σε κανέναν δεν θα γίνουν αρεστές αν και έχω ακούσει το φοβερό από ακροατή για έναν έλληνα συνθέτη - ήμασταν στο Μέγαρο μουσικής και ακούγαμε κάτι απίστευτες αηδίες - "δεν μου άρεσε αυτό που άκουσα, αλλά από τεχνικής άποψης ήταν υπέροχο!" Κουά!;;;

3. Και πάλι θα συμφωνίσω πως αυτό που ίσως σε φυλακίζει είναι η αίσθηση ότι ανήκεις σε έναν κύκλο μυημένων, από τον οποίο φοβάσαι μην αποριφθείς, αλλά συνάμα θες και την αποδοχή των ανίδεων. Δεν μπορούμε όμως να τα έχουμε όλα.

Ακριβώς αυτό, μα να ήταν τόσο απλό! Γιατί εσύ που λες ότι δεν έχεις πτυχία, έχεις την απόλυτη αίσθηση του τι είναι τέχνη, ενώ αν έβλεπες πόσοι μυημένοι είναι εντελώς εκτός τροχιάς, τόσο που σου προκαλούν το ερώτημα "τι; Εγώ να γράφω μουσική για αυτόν τον βλάκα τον ανίδεο; Καλύτερα να κλειστώ στο σπίτι μου και να ασχοληθώ με την κηπουρική!"

Όσο πιο πολύ διαβάζεις τόσο πιο πολύ απομακρύνεσαι από την ουσία. Αυτό έχω καταλάβει εγώ.

[ Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/την : vouliakis στις 18-08-2006 01:39 ]

Διόρθωση: Μερικές φορές, όσο πιο πολύ διαβάζεις τόσο πιο πολύ απομακρύνεσαι από την ουσία.

[ Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/την : vouliakis στις 18-08-2006 01:40 ]

Οκ, Χρύσα, αυτή τη φορά σε καταλαβαίνω περισσότερο. Στο πρώτο μήνυμα σου δεν ήξερα πολλά για σένα, διαβάζοντας το κείμενο σου λοιπον μου έδωσες διαφορετική αίσθηση.
Η αλήθεια είναι ότι είμαστε ένα νικνέιμ με 5 λόγια, που δίνουν μια εικόνα στο περίπου, γιατί μπορεί κάποιος να ξέρει να διατυπώνει καλά, αλλά αυτό να μην σημαίνει και πολλά για την προσωπικότητα του. Η το αντίθετο.
Αυτή τη φορά πλέον, μπορώ να πω ότι, όχι απλά καταλαβαίνω τις ανησυχίες που διατυπώνεις, αλλά ταυτίζομαι αρκετά μαζί σου.
Μπορεί να σου λέω ότι είναι λάθος να κρεμόμαστε από το κοινό και τους κριτικούς, αλλά στο βάθος κάπως έτσι έχω νιώσει κι εγώ αρκετές φορές. Από τις σκέψεις αυτές έχω περάσει κι εγώ. Αλλά τρέφω μια κάποια ελπίδα, ότι πια δεν με απασχολούν τέτοια σαχλά.
Προσπάθησα να βρω μια κάποια ελευθερία σε κάποιο βαθμό, αλλά και πάλι ένα σωρό καινούριες σκέψεις γεννιούνται. Αξίζω; Εχω δυνατότητες; Μήπως να έψαχνα κάτι άλλο να κάνω; Μήπως να περιμένω λίγο ακόμα;
Αν έχεις γεννηθεί με την αναβολή και την αναστολή και την αυτοκριτική στο αίμα σου, δεν τα αποβάλεις εύκολα. Αλλά μπορείς να τα καλλιεργήσεις αρκετά.
Αυτό όμως που με θύμωσε διαβάζοντας το κειμενό σου, είναι που ένας ακόμα άνθρωπος χάνει τον καιρό του με αναβλητικές σκέψεις. Αφού τα πέρασα και τα ξέρω, είναι κρίμα να βλέπω κάποιον να περνάει τα ίδια και να μην του πω ''πες αυτό που έχεις να πεις, άσε τις μ----------ς αναστολές σου.
Σκεφτόμουν σήμερα, κάπου που ήμουν, τα μηνυματά μας και αναρρωτιόμουν αν σου είπα αυτά που θα 'θελα κάποιος να μου έχει πει και μένα.
Γιατί δεν είναι και τυχαίο όσοι μπαίνουν εδώ, διαβάζουν το θέμα το σκέφτονται και απαντούν. Σημαίνει ότι επικοινωνούν μέσα τους με αυτό.
Καλή συνέχεια, καλά να περνάς.

Είναι απαραίτητη η αυτοκριτική. η σωστή αυτοκριτική που ακόμα και αν πας να πέσεις σε ηττοπάθεια ή σε υπεκφυγές, σε φέρνει στον ίσιο δρόμο, ακόμα και αν πρέπει να αντιμετωπίσεις τον εαυτό σου face to face και ξέρεις, δεν είμαστε παρά άνθρωποι. Δεν μπορούμε να κάνουμε μόνιμα μεγάλες σκέψεις. Πέφτουμε και σε μικρότητες. Είναι ανθρώπινο. Σημαντικό για μένα, είναι να αναγνωρίζω την υπεκφυγή που στρέφει το βλέμμα προς τον κόσμο και λέει "δεν φταίω εγώ, το αλεύρι δεν ήτανε καλό!" να με διορθώνω, να συμφιλιώνομαι με τον εαυτό μου και τους ανθρώπους, να κατανοώ.

Δεν υπάρχει καλλιτέχνης που να μην έχει πέσει σε ψυχολογικές κακοτοπιές ή που να μην έχει σκεφτεί με ανατριχίλα την αξία του. Μην ξεχνάς, έχουμε πίσω μας μια ιστορία να "ανταγωνιστούμε", Μπετόβεν, Μπαχ, Ραχμάνινωφ, και τόσους άλλους, και υπάρχει το δεδομένο ότι είναι αδύνατο να φτάσουμε ποτέ τη δική τους αξία.

Έπειτα, εννοείται ότι η τέχνη είναι ένα μυστικό πλησίασμα του καλλιτέχνη με τους ανθρώπους, όχι για τη δόξα, αλλά για μια αόρατη αγκαλιά, ένα "μπράβο", πολλές φορές το επιθυμούμε. Γιατί ότι δημιουργεί ένας καλλιτέχνης, είναι μια ψυχική αποκρυπτογράφηση, είναι σαν να απλώνει στο τραπέζι τον συναισθηματικό του κόσμο. Μπορεί οι άνθρωποι να δούνε το έργο και καθένας να καταλάβει ότι θέλει, αλλά πάντοτε φοβάται ότι θα μάθουν και τις πιο κρυφές του σκέψεις! Φρίκη!

Η άποψή μου είναι ότι ο δημιουργός πρέπει να προτιμάει το διάλογο όταν εκτίθεται από το μπράβο. Πολλά μπράβο, δεν βοηθάνε στην πρόοδο. Χρειάζεται και ο δυσαρεστημένος ακροατής/αναγνώστης κ.λπ. Πολλές φορές έχει να μας δώσει πληροφορίες για λεπτομέρειες που αν τις προσέχαμε, θα μπορούσαμε να φτιάξουμε κάτι ακόμα καλύτερο.

Ίσως αυτή τη στιγμή να πέφτω στην απόλυτη αντίφαση με το πρώτο κείμενο, αλλά είναι φυσικό, γιατί σκοπός μου δεν ήταν να εκφράσω πάγια άποψη, αλλά έναν άπλαστο ακόμα συλλογισμό, που αν δεν τον θεωρήσεις πρισματικά, μπορεί να σε χαντακώσει ή να σε εγκλωβίσει κι εγώ ψάχνω να βρω την πιο αληθινή προσέγγιση.

Τώρα σε αυτό που είπες, ότι με χαντακώνω ας πούμε, δεν είναι αλήθεια. Προχωράω κανονικά, σα να μην είχα ποτέ κανέναν φόβο. Οι σκέψεις που κάνω είναι σκέψεις δωματίου, που δεν εμφανίζονται με κανέναν τρόπο στις κινήσεις μου προς το καλύτερο. Κι εσύ, δεν θα έπρεπε να απογοητεύεσαι, ούτε να το βάζεις κάτω. Στην τελική, ε, τι χειρότερο μπορεί να συμβεί από την απόλυτη απόρριψη; Κι αν αυτό συμβεί; Ε, και τι έγινε; Καλύτερα να το ξέρεις, παρά να το υποθέτεις.

Και για να επιστρέψω στο θέμα της κριτικής και των κριτικών, σήμερα σκέφτομαι ότι είναι όλοι απαραίτητοι, αλλιώς δεν θα υπήρχε κοινωνικός διάλογος, σύγκριση, πρόοδος, συλλογισμός και αμφισβήτηση.

Θα προσπαθήσω να κάνω κι εγώ κάποιες σκέψεις, σε σχέση με το κοινό και τους κριτικούς.
Δεν πιστεύω στις κριτικές για να πω την αλήθεια. Ούτε των κριτικών, ούτε του κοινού. Εχω ακούσει πολύ ωραίες ερμηνείες από ανθρώπους, τους οποίους παραδεχόντουσαν κι άλλοι (και κριτικοί) και τελικά αυτοί οι άνθρωποι δεν προχώρησαν.
Εχω ένα σωρό δίσκους κι ακούω κάτι φωνές, που λέω αυτός η αυτή γιατί δεν εξελίχτηκε.
Είναι ένα σωρό ''άλλα'', τα οποία συντελούν στην επιτυχία κάποιου. Κι αυτά τα άλλα απαιτούν το δικό τους ταλέντο.
Αυτά τα ''άλλα'' έχουν πληγώσει πολλές φορές αρκετά παιδιά που ήθελαν να κάνουν την τέχνη τους καλά και συγκεντρωμένοι στην δουλειά τους.
Οι κριτικοί αλλά και το κοινό, μοιάζουν σαν να είναι μέρος αυτού του συστήματος. Πρέπει και με αυτούς να ξέρεις να ''φλερτάρεις'', να τους δίνεις κάτι που τους λείπει, που μάλλον το αναζητούν. Είναι μια επικονωνία, την οποία συναντώ σε όλα τα είδη της μουσικής.
Βλέπω λοιπόν, ότι αυτοί που θεωρούνται μεγαλύτεροι τραγουδιστές σήμερα στην χώρα μας, είναι ταυτόχρονα άνθρωποι που χαίρουν συχνά της εκτιμήσεως μας με την συμπαθέστατης προσωπικότητας τους. Τίποτα και κανείς δεν είναι τυχαίος. Είναι σαν να καλύπτουν κάποιο κενό στο παζλ.
Ετσι όλο αυτό είναι ένα σύστημα, το οποίο είναι δυσανάγνωστο στο κοινό, το οποίο συγκινείτε με κάτι και το παρακολουθεί. Αλλος του δίνει χαρά, με κάποιον άλλον χορεύει, με άλλον μελαγχολεί, με άλλον νοσταλγεί και με άλλον ερωτευέται.
Δεν μπορούμε να πούμε στο κοινό ότι είναι κουτό. Πορεύετε κι αυτό, ανάλογα των αναγκών του. Να το κατηγορήσω που πάει στην ποπ σταρ; Μα όταν έχει έρθει κουρασμένο σπίτι, με τι όρεξη να πάει σε κάποιον που νομίζει πως θα πάθει ψυχοπλάκωμα. Εφήμερα τραγούδια; ε, και; να περάσουν ένα βράδυ καλά θέλουν, αν είναι εφήμερη η θα μείνει στην ιστορία η μουσική που άκουσαν ποσώς τους νοιάζει.
Εδώ που τα λέμε και οι καλοί εργάτες του τραγουδιού έχουν το κοινό τους, άδειοι δεν είναι.
Είναι τελικά απαραίτητο να αναζητήσει κανείς τις ευαισθησίες του, αλλά η πορεία του έργου αλλά και του ίδιου του καλλιτέχνη γενικότερα, επηρεάζετε από το πόσο αφορά, από το πόσο ενδιαφέρει, από το πόσο καλύπτει κάποια ανάγκη του κοινού.
Οι κριτικοί κι αυτοί για την πορεία τους νοιάζονται. Ακολουθούν το ρεύμα και πάνω εκεί οριοθετούνται. Σαν τους καλλιτέχνες είναι κι αυτοί. Να φτιάξουν κάποιο κοινό θέλουν, να αφορούν κι αυτοί.
Αυτά...
Για την ιστορία, δεν ασχολούμαι με την μουσική, αλλά με την τέχνη κάποια σχέση έχω κι εγώ...

Όλες οι μουσικές έχουν λόγο ύπαρξης. Από την πιο εγκεφαλική μουσική μέχρι το χειρότερο σκυλάδικο. Δεν είναι δυνατό όλοι οι άνθρωποι να χαίρονται με τα ίδια ακούσματα. Όλα έρχονται σε συνάρτηση με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο έλαχε να γεννηθείς.

Είναι βέβαια άξιο παρατήρησης, πως υπάρχει συγκεκριμένο πατρόν χαρακτηριστικών στους ανθρώπους που τους οδηγεί στη μια μουσική ή στην άλλη και που πάλι εξαρτάται από το κοινωνικό του περιβάλλον. Υπάρχουν χαρακτηριστικά που θαυμάζω σε ανθρώπους που ακούνε βαριά λαϊκά, αν κι εγώ η ίδια πονοκεφαλιάζω όταν τα ακούω. έχουν παλιές αρχές και ηθική, ο λόγος τους είναι νόμος και είναι άνθρωποι εργατικοί και κουβαρντάδες, συνήθως άνθρωποι της οικογένειας, έξω καρδιά που μπορεί και να κλάψουν με δυο στίχους, να χορέψουν για τα πάθη τους. Έχουν ένα σεβασμό και μια μαγκιά που δεν την βρίσκεις εύκολα.

Ο κύκλος των ανθρώπων που ακούει ποπ, δεν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά.

Και όταν φτάσουμε στον κύκλο των ανθρώπων που ακούει εγκεφαλική μουσικη, εκεί συναντάμε ανθρώπους εσωστρεφείς, κυκλοθυμικούς, με αναλυτική σκέψη που πολλές φορές εκτροχιάζεται, όπου δεν υπάρχει πατρόν συμπεριφοράς εκτός αν υποθέσουμε ότι η ελευθερία και η ανεξαρτησία είναι χαρακτηριστικά. Δεν υπάρχει συνήθως η έντονη ανάγκη για οικογένεια με το σκεπτικό "κάνουμε οικογένεια για την οικογένεια".

Μια ακόμη σκέψη που μου ήρθε από το προηγούμενο κείμενο, είναι ότι κάθε ένας από εμάς είναι ένας μικρός κριτικός, αφού κάθε ένας από εμάς θα κληθεί να πει τη γνώμη του για κάτι που είδε ή που άκουσε. Και σίγουρα δεν έχουμε το αλάνθαστο. Στο σχολείο μας είχαν τονίσει τη διαφορά του "δεν είναι καλό αυτό" με το "εμένα δεν μου αρέσει" και πάντοτε, όταν πρόκειται να κάνω κακή κριτική, τονίζω ότι πρόκειται απλά για τη δική μου άποψη. Επειδή πολλές φορές, αναγκάζομαι να εκθέσω άποψη, συνήθως απαντάω σφαιρικά. Ψάχνω δηλαδή τα θετικά σημεία. Δεν στέκομαι μόνο στα αρνητικά, γιατί και η χειρότερη τέχνη, θα περιέχει μέσα της κάτι καλό, ακόμα και κατά λάθος. Ειδικά στους μαθητές, μπορείς να δεις μέσα σε κάτι κακοφτιαγμένο, ψήγματα δυνατοτήτων που δεν πρέπει να πάνε χαμένες. Ξεκινάς λοιπόν από τα θετικά που διακρίνεις και έπειτα προσθέτεις τα αρνητικά. Τουλάχιστον έτσι λειτουργώ εγώ. Έτσι σε περίπτωση που κάποιος ζητάει τη γνώμη σου, μπορεί να πάρει κάτι από την κριτική σου και να βελτιωθεί, ή να προκληθεί κάποιος καλός αντίλογος που να βελτιώσει τη δική σου άποψη, ενώ στην περίπτωση που είσαι ένας από τους χίλιους που εκφράσανε άποψη τη συγκεκριμένη βραδιά, δεν είσαι τουλάχιστον αυτός που κόλλησε μια άσχημη ταμπέλα, επειδή βαρέθηκε να σκεφτεί λίγο παραπάνω αυτό που είδε ή που άκουσε.

Βέβαια, έχουν υπάρξει και φορές που δεν υπήρχε τίποτα καλό σε κάτι που άκουσα, οπότε εκεί πλέον φεύγω λέγοντας "εμένα αυτό, δεν μου αρέσει".

Όπως έχω γράψει και αλλού, θα πρέπει, πρώτα απ’ όλα, να υπολογίσουμε την μοναδικότητα.
Μοναδικότητα του ακροατή αλλά και του μουσικού έργου.
Κάθε μουσικό κομμάτι θα μπορούσε να υπάγεται στη δική του, ιδιαίτερη αισθητική κατηγορία.
Κάθε ακροατής θα το προσεγγίσει, θα το προσλάβει με τον δικό του, μοναδικό τρόπο.

Επίσης, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί: κάθε απόπειρα κατηγοριοποίησης, κάθε δογματική εξήγηση, κάθε αναφορά σε πρωταρχικά αίτια και νομοτελειακές συναρτήσεις, μπορεί να μας οδηγήσει σε επικίνδυνο ντετερμινισμό.
Θα πρέπει να αποφύγουμε αναλύσεις -της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των τρόπων με τους οποίους αυτή εκφράζεται.

Να θυμηθούμε, ακόμα. πως η σημερινή μουσική αξιολογείται, τόσο ως εμπορεύσιμο αντικείμενο πρακτικής χρησιμότητας ή αξίας, όσο και ως συμβολικός λειτουργικός δείκτης ιδιαιτέρων γνωρισμάτων.

Μπορεί να υπάρχει η μοναδικότητα, αλλά υπάρχουν επίσης και οι στατιστικές που βγαίνουν από τις ομάδες που δημιουργούνται στην κοινωνία. Όσο μοναδικοί κι αν είμαστε, στο θέμα της κριτικής, οι μοναδικότητες συμπίπτουν. Κάποιος που δεν ακούει λαϊκά, δύσκολα θα παρακολουθήσει Σεφερλή, για παράδειγμα. Και κάποιος που ακούει λαϊκά, δύσκολα θα πάει να δει κάποιο φευγάτο θεατρικό τύπου Κάφκα.
Σίγουρα είναι λάθος να απορρίπτεις τη μία ή την άλλη ομάδα, αλλά όχι ότι δεν μπορείς να φτιάξεις κατηγορίες νοητές σύμφωνα με την ανάγκη των σκέψεών σου για απλοποίηση των δεδομένων.

Διαφωνώ στο θέμα της μοναδικότητας σε ότι αφορά την κριτική. Σίγουρα ακόμα και δύο άνθρωποι που συμφωνούν σε μια άποψη, μπορεί να έχουν κάποιες διαφορετικές πτυχές στην άποψή τους, αλλά χονδρικά, η κατάφαση ή η άρνηση είναι αυτή που φτιάχνει τις στατιστικές.


"Θα πρέπει να αποφύγουμε αναλύσεις -της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των τρόπων με τους οποίους αυτή εκφράζεται."

Γιατί να αποφύγουμε τις αναλύσεις; Αν δεν αναλύσεις τον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων, αλλά και του ίδιου σου του εαυτού, δεν μπορείς να πλησιάσεις τον άνθρωπο γενικότερα. Γιατί να μην τον αναλύσω; Μου παίρνεις την αγαπημένη μου ασχολία μέσα από τα χέρια με την αίσθηση της επικινδυνότητας και δεν καταλαβαίνω τι κακό μπορεί να συμβεί, μέσα από την ανάλυση!

Εδώ μια σχέση έχουμε και καθόμαστε και αναλύουμε στο μυαλό μας τις πτυχές του συμβίου μας προσπαθώντας να τον πλησιάσουμε, να τον καταλάβουμε και να συνεννοηθούμε και ξαφνικά, θα απαγορευτεί η κοινωνική ανάλυση;

Πολύ τετράγωνη άποψη και δεν την καταλαβαίνω. Οι αλήθειες, όσο και αν μ' αρέσει να διαβάζω βιβλία που βλέπω ότι κι εσύ είσαι λάτρης της ανάγνωσης, είναι μπροστά μας και πρέπει να τις ψάχνουμε μέσα στο περιβάλλον μας και όχι μέσα στις σελίδες βιβλίων με χτυπητές, όμορφες γεμάτο στόμφο λέξεις. Καμία επικινδυνότητα δεν έχει η ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αν ο άνθρωπος δεν είχε αυτή την τάση, τότε κανείς Νίτσε, κανείς Φρόϋντ δεν θα είχε γεννηθεί. Η ψυχολογία σαν έρευνα και σαν επιστήμη, θα ήταν άγνωστη.

Σκαλίζοντας ανθρώπινες συμπεριφορές, τάσεις και προτιμήσεις, μπορείς να μάθεις πράγματα ακόμα και για τον εαυτό σου. Το να βάλεις κάποιες φορές τους ανθρώπους σε ομάδες, δεν βλάπτει, από την άποψη, ότι αν δεν χωρίσεις το σύμπαν σε γαλαξίες, γίνεται η σκέψη χαοτική και τα συμπεράσματα ακατόρθωτα.

Ακόμα και αν καταλήξεις σε λάθος συμπεράσματα, μαγκιά σου. Εκτός αν ζούμε για να αναπνέουμε.

Αναλύσεις μπορούμε να κάνουμε ακόμα και από τον τρόπο γραφής ενός ανθρώπου.

Όχι. Για μένα, η ανάλυση είναι πολύ σημαντική για την πρόοδο και την εξέλιξη του πνεύματος.

Mα, θα αναλύσεις τον άνθρωπο φορώντας του ταμπέλες και ταξινομώντας τον στο τάδε ή στο δείνα κοπάδι? Κάτι τέτοιες ταξινομήσεις οδήγησαν στα διάφορα Άουσβιτς...
Μήπως θα έπρεπε, σιγά-σιγά, να συνηθίζεις στην ιδέα του χάους?

Και μια διόρθωση:
"Επίσης, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί: κάθε απόπειρα κατηγοριοποίησης, κάθε δογματική εξήγηση, κάθε αναφορά σε πρωταρχικά αίτια και νομοτελειακές συναρτήσεις, μπορεί να μας οδηγήσει σε επικίνδυνο ντετερμινισμό.
Θα πρέπει να αποφύγουμε τέτοιες αναλύσεις -της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των τρόπων με τους οποίους αυτή εκφράζεται.

Ολά σχετικά είναι Χρύσα, ξέρω άνθρωπο που ανέβαζε Κάφκα, σκηνοθέτης και άκουγε κάτι βαριά λαικά, που κι εγώ αναρωτιόμουν πως τα έδενε.
Τελικά από τι συγκινείτε κάποιος, τι κενά έχει μέσα του, αυτό είναι εντελώς προσωπικό.

Εγώ που ακούω Λουδοβίκο και μεγάλωσα με Χατζιδάκι, ακούσματα που σου αφήνουν μια αίσθηση για το ποιόν μου, όταν άκουσα στο ραδιόφωνο ένα σκυλάδικο του Κοντολάζου, που λέει ''όλα τα έδωσα σε σένα'' έτρεξα το ηχογράφησα και το άκουγα και με συγκικούσε.
Τι μπορεί να μου θύμιζε αυτό το τραγούδι, που βγήκε το 80 που ήμουν παιδί και το είχα σνομπάρει; Και τρέχω και βλέπω Κάφκα και Λόρκα κάτα τ΄άλλα. Τώρα θέλω να πάρω μια συλλογή που είδα του Κοντολάζου (το έχει μέσα) και δεν ξέρω γιατί μου βγαίνει αυτή η ανάγκη.

Στο ΜΗ ας πούμε όταν κατάλαβα ότι μιλάμε για κάποια συγκεκριμένα είδη μουσικής, σκέφτηκα οκ, αλλά εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε άλλες πλευρές;
Ανάφερα ένα προσωπικό παράδειγμα για να μην τρέχω σε στατιστικές και σε αοριστίες. Καμιά φορά είναι πιο ωφέλιμο.
Ελπίζω να μην έδωσα μια πιο λαική προσέγγιση στο θέμα μας.

Δεν καταλαβαίνω πού σκαλώνετε στα λεγόμενα. Λες και αν φτιάξεις μια κατηγορία, αυτή γίνεται πάγια. Λες και δεν μπορείς να λύσεις τη νοητή συμφωνία που κάνεις εκείνη την ώρα προκειμένου να βοηθήσεις τις σκέψεις σου. Δηλαδή πως θα βοηθήσω τις σκέψεις μου αν πω "αυτοί που ακούνε κλασική μουσική, αλλά βέβαια, κάποιοι από αυτούς ακούνε και ροκ και μερικοί πηγαίνουν και στα μπουζούκια και..."τρέχα γύρευε! Δεν θα βρω άκρη ποτέ.

Η θεωρία του χάους είναι μια χαρά, αλλά όταν θέλεις να επικεντρωθείς σε ένα θέμα, η θεωρία του χάους, δεν βολεύει.

Τέλος πάντων, εάν εσείς μπορέσατε να λύσετε εσώτερα ερωτήματα με τη θεωρία του χάους, συγχαρητήρια. Εγώ συνήθως, όταν έχω ένα θέμα με τον εαυτό μου, το τριγυρίζω σαν μύγα, κοιτάζοντάς το από όλες τις πλευρές, φτιάχνοντας νοητές γραμμές, απορρίπτοντας θέσεις, ανταλάσσοντας μια θέση με μια άλλη, δοκιμάζω, ερευνώ και δεν φοβάμαι να φτιάξω κατηγορίες. Είναι πιο τίμιο από το να ωραιοποιώ με όμορφες λέξεις και να αυταρέσκομαι, ενώ στην ουσία είμαι μακριά, πολύ μακριά από τον εαυτό μου και την ουσία.

Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο γεμάτο εσωτερικές ατέλειες, ελαττώματα και φόβους που συνήθως δεν τις παραδέχεται ούτε στον εαυτό του. Εμένα μου αρέσει να συγκρούομαι με τον εαυτό μου και να διορθώνω απόψεις μου, να βελτιώνομαι σαν άνθρωπος κ.λπ κ.λπ. Αν δεν πεις στον εαυτό σου ακριβώς αυτό που σκέφτεσαι, ποτέ δεν θα το αντιμετωπίσεις.
Πάντοτε θα νομίζεις ότι προχωράς μπροστά και πάντα θα είσαι κολλημένος στο ίδιο σημείο, με μηδέν πνευματική βελτίωση, με μια μελαγχολική διάθεση και μια αίσθηση αποτυχίας ή ατέλειας. Ότι κάτι δεν είναι ακριβώς έτσι, ότι κάτι συμβαίνει που διαφεύγει. Δυστυχισμένος για τις επιλογές που δεν έκανες, καταπιεσμένος από τις επιλογές που έκανες, αποφεύγοντας να βρεις τον δρόμο για την προσωπική σου ευτυχία, που μπορεί να υπάρχει ακόμα και με τους ίδιους όρους στη ζωή σου, απλά δεν έκατσες ποτέ να τσακωθείς τίμια με τον εαυτό σου, παρά αρκέστηκες σε όμορφες δικαιολογίες και θεωρίες άλλων. Χμ...

Όσο για το Άουσβιτς και όλες αυτές τις φρίκες που δημιούργησαν άρρωστα ανθρώπινα μυαλά, νομίζω..ε..χμ..είναι too much.

Όσο για τον Κάφκα και όλους τους λοιπούς, έχει πολύ ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς τις ζωές τους, προκειμένου να καταλάβει από που ξεπήδησαν αυτά τα κείμενα και αυτές οι σκέψεις. Δεν λέει τίποτα να διαβάζεις όλους αυτούς, αν ανατριχιάζεις μόνο με το όνομά τους και δεν τους έχεις πλησιάσει με ανθρωπιστικό ενδιαφέρον, να δεις από που ήρθανε, τι προβλήματα είχανε στη ζωή τους μέσα στο κοινωνικό τους περιβάλλον, κ.λπ.

Ποτέ δεν καλλιεργείται η ψυχή μας όταν απλά αρκούμαστε στις λέξεις ή στο ότι "διαβάζουμε αυτό, επομένως, είμαστε κάτι". Τίποτα δεν είμαστε. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν διαβάσανε ποτέ και μπορούν να πουν πολύ περισσότερες αλήθειες, από αυτόν που διαβάζει για να χτίσει ένα στάτους ή για να έχει την ιδέα για τον εαυτό του ότι είναι άνθρωπος με επίπεδο.

Μιας και μιλάμε για κριτική και κριτικούς, εγώ τα μεγάλα λόγια και τις ωραίες λέξεις τις ακούω βερεσέ. Πιο πολύ μου αρέσουν τα άμεσα κείμενα, όπου ο άλλος, βράζει στο ζουμί του την ώρα που γράφει. Η επικοινωνία είναι πολύ δύσκολη. Αν δεν πεις ακριβώς αυτό που "είναι", παρά το ωραιοποιήσεις και το καλύπτεις για να μην γίνεις αντιπαθητικός, ή για να μην φανεί η κακία ή η καλοσύνη της στιγμής, το παιχνίδι της επικοινωνίας χάνεται.