«Το τραγούδι πάσχει στην πηγή του»
Ο συνθέτης
Νίκος Ξυδάκης μιλάει στην «Κ» με αφορμή την κυκλοφορία του καινούργιου του δίσκου «Γρήγορα η ώρα πέρασε»
Της Γιωτας Συκκα
Θεωρούσε πάντα πολύ δύσκολο να βάλει μια μελωδία σ’ έναν άμεσο ερωτικό λόγο. Ηθελε να ηχούν τα λόγια πειστικά. Κυρίως, αν είχαν να κάνουν με την ποίηση. Και να σκεφτεί κανείς, ότι ο
Νίκος Ξυδάκης έχει γράψει ορισμένα από τα ωραιότερα τραγούδια που βασίζονται στον ποιητικό λόγο. Τώρα, ήρθε επιτέλους η σειρά της Σαπφούς. Χρόνια παίδευε αυτά τα τραγούδια. Ετσι όπως φτάσανε ώς εμάς, μέσω της απόδοσης του Οδυσσέα Ελύτη. Επτά από αυτά αποτελούν την έκδοση «Γρήγορα η ώρα πέρασε», μαζί με ένα χορικό του Ευριπίδη σε μετάφραση του Κ. Χ. Μύρη από παλιότερη παράσταση της Στοάς, τρία ποιήματα του Διονύση Καψάλη και ένα του Κώστα Καρυωτάκη. Και ποιος θα μπορούσε να τα ερμηνεύσει καλύτερα από τη φίλη του, Ελευθερία Αρβανιτάκη;
Aντιμετώπισε δυσκολίες, το παραδέχεται. «Οχι απόρριψη αλλά μια επιφύλαξη. Ηταν φυσικό. Ζούμε μια κακή περίοδο για τη δισκογραφία και οι επιφυλάξεις είναι δεδομένες». Οι συγκυρίες όμως ήταν με το μέρος του.
Το «Γρήγορα η ώρα πέρασε» είναι ένας δίσκος με το δικό του χρόνο, μακριά απ’ αυτόν που επιτάσσει το
ραδιόφωνο και η δισκογραφική βιομηχανία. Η τέχνη είναι μια αργόρυθμη διαδικασία, λέει ο Ν. Ξυδάκης. Οσο για το τι ήθελε να πετύχει μουσικά σε αυτή την έκδοση, μόνο ο ίδιος μπορεί να το εξηγήσει: «Το να βάλω τα έγχορδα δεν ήταν ένας ενορχηστρωτικός εμπλουτισμός.
Τα έγχορδα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μεταφορά ενός αισθήματος διάρκειας στον χρόνο. Σημασία είχε η σύμπραξη κάποιων οργάνων και ότι μαζί με τα λόγια απελευθερώθηκε η μουσικότητα». Αυτός ακριβώς ήταν ο στόχος του. Και τα κατάφερε.
Η «Εκδίκηση της Γυφτιάς» έγινε πραγματικότητα
— Πώς ξεκίνησε η ιστορία των τραγουδιών αυτών;
— Πολύ καιρό πριν. Είχα αρχίσει να έχω γενικώς μια προτίμηση στα σπαράγματα και στα αποσπάσματα, κάτι που έκανα και με το υλικό του Σολωμού αλλά και του Βυζιηνού. Κάποια στιγμή βρέθηκα μπροστά στα ποιήματα και τα αποσπάσματα του Οδυσσέα Ελύτη πάνω στην
Σαπφώ. Πρόκειται για δουλειά δέκα χρόνων που κάποια κομμάτια της δοκιμάστηκαν σε ζωντανές παραστάσεις και συναυλίες πριν από χρόνια. Είναι πολύ δύσκολο να γράψει κανείς σήμερα ερωτικά τραγούδια και να υποστηρίξει ένα ερωτικό λόγο. Πέρα από τους δισταγμούς υπήρχαν και οι αντικειμενικές δυσκολίες. Στα περισσότερα ερωτικά τραγούδια τα λόγια ηχούν πλαστά. Σκεφτόμουν λοιπόν πώς θα μπορέσω να τα ηχογραφήσω και να τα κοινοποιήσω. Ηθελα να νιώθω ότι ο λόγος είναι πειστικός, σημερινός. Πέσαμε πάντως σε καλή συγκυρία. Την αλλαγή της διεύθυνσης στην εταιρεία, τη βοήθεια της Ελευθερίας που ξεπέρασε τον ρόλο της απλής τραγουδίστριας η οποία περιμένει πότε θα μπει το υλικό στο CD, του Βασίλη Κετεντζόγλου στις ενορχηστρώσεις, του Νίκου Πλατύραρχου που διηύθυνε την ορχήστρα εγχόρδων με μέλη της Καμεράτας, και του Γιώργου Κυβέλου που είχε τη διεύθυνση της παραγωγής.
Αίσθηση νοσταλγίας
— Βοήθησε ότι δοκιμάσατε τα τραγούδια στο κοινό, όπως συνέβαινε παλιά;
— Πάντοτε έχεις την άμεση αντίδραση του κόσμου απέναντι σε κάτι που δεν το έχει επηρεάσει ούτε η ηχογράφηση ούτε η διαφημιστική επιρροή. Εβλεπα ότι ήταν ένα υλικό που άρεσε. Οσο χρόνο περίμενα να κάνω αυτά τα τραγούδια κι όσο χρόνο περίμενα να κάνω ένα δίσκο μαζί με την Ελευθερία, θεώρησα ότι ήταν μια ένδειξη να τα κάνουμε μαζί παρότι μας ζητούσαν πάντα κάτι λαϊκότερο. Την «Εκδίκηση της Γυφτιάς» νούμερο δύο. Τώρα πήρα εγώ την εκδίκησή μου. (γέλια)
— Μέσω της ποίησης…
— Δεν ξέρω αν είναι υποδειγματικά τραγούδια αυτού του είδους, εκείνο που ξέρω όμως είναι ότι αυτά τα λόγια σαν να απελευθέρωσαν περισσότερη μουσική σε μένα. Είναι λίγο σαν να υπάρχει μια αίσθηση νοσταλγίας για τη μουσική. Δεν είναι αναπόληση ενός παρελθόντος. Το πρώτο μου μέλημα –από τα αποσπάσπατα που πήρα– ήταν να μπορούν να στέκονται και σήμερα.
— Συνεργαζόσασταν με κάποιους στιχουργούς τόσο στενά που ορισμένα τραγούδια έμοιαζαν γραμμένα από τον ίδιο άνθρωπο. Γιατί στραφήκατε αλλού;
— Το να στραφείς στην ποίηση γενικά το βλέπω τελείως αρνητικά. Το να δεις κάποια ποιήματα ή να συναντηθείς κάποια συγκεκριμένη στιγμή με ένα ποιητή και να ’χεις ένα ιδιαίτερο βλέμμα, το καταλαβαίνω. Ποτέ δεν μελοποίησα ποιήματα περίπλοκα ή κάποια που θα προϋπέθεταν μια κατ’ ιδίαν ανάγνωση του βιβλίου. Επίσης, ποτέ δεν μου άρεσαν τα τραγούδια που είχαν ένα πολιτικό δεκανίκι. Το χαρακτηριστικό όσων διάλεγα είναι ότι βρίσκονταν με έναν τρόπο κοντά στο τραγούδι. Σίγουρα όταν ακούμε κάτι δεν είναι σαν να το διαβάζουμε. Είναι άλλος ο χρόνος που το μεταφέρουμε. Σαν να γεννιέται κάτι τρίτο. Εξάλλου και οι άνθρωποι με τους οποίους έχω συνεργαστεί: Γκανάς, Γκόνης, Καψάλης… ανήκουν σ’ αυτήν την παράδοση ο καθένας με το δικό του βλέμμα.
— Τι συνδέει αυτά τα ποιήματα; Εχουν ένα συναίσθημα ερωτικό, αλλά με αφορμή αυτό μιλούν και για άλλα πράγματα.
— Χωρίς να παραγνωρίζω το θέμα αυτών των ποιημάτων που είναι, ό,τι η εμμονή στον έρωτα, με παρακίνησε και μια άλλη όψη τους να συμπορευτώ με τη μουσική μαζί τους. Το θέμα των ανθρώπινων δεσμών είτε αυτοί είναι τρυφεροί, είτε διαλυμένοι είτε σε ένταση. Νομίζω ότι ξεπερνάνε ένα απλό ερωτικό δράμα. Είναι ένα άνοιγμα προς τον κόσμο. Η νοσταλγία που ανέφερα πριν είναι ένα αίσθημα που ανήκει στο παρόν απλώς μας παραπέμπει σε βαθιές συγκινήσεις. Οπως έχει πει κάποιος, ο έρωτας σε αυτά τα τραγούδια είναι ο νικητής των ερώτων μας.
«Δεν είμαι μητροκτόνος»
— Το γεγονός ότι σήμερα κυριαρχεί ένα πιο κραυγαλέο άκουσμα δεν σας βάζει σε πειρασμό να ασχοληθείτε με κάτι πιο οικείο στον κόσμο;
— Ποτέ δεν έκανα κάτι για να εναντιωθώ σε κάτι άλλο. Τώρα αν καμιά φορά τα πράγματα που κάνεις, δημιουργούν ένα καθρέφτη από μόνα τους αυτό είναι άλλη υπόθεση. Ακόμη και τα πιο λαϊκά τραγούδια έχουν πολλές φωνές. Δεν μπορεί να σου λέει κάποιος «ξέρεις αυτά δεν ανήκουν στον κόσμο μας» και να θεωρείσαι μητροκτόνος επειδή δεν έχεις υιοθετήσει ένα λαϊκίστικο ύφος.
— Σας ενοχλεί ότι ακόμη και έπειτα από τόσα χρόνια σας ζητούν να επαναλάβετε την επιτυχία ενός δίσκου που σφράγισε τη δεκαετία του ’80;
— Δεν θα μπορούσα ποτέ να κάνω τον επαγγελματία αυτού του είδους. Ακόμη και σαν χρέος σε μια μουσική που τη γνώριζα από τα μέσα. Εκανα μια δουλειά όπως θα έκανα και μια άλλη. Δεν έχει σημασία που ήταν λαϊκά. Θα βαριόμουν φοβερά να τα κάνω επ’ άπειρον. Τότε ξεκινήσαμε και κάναμε την «Εκδίκηση της Γυφτιάς», αλλά φαίνεται ότι αυτή έγινε πραγματικότητα. Με τρόμαξε... Οταν κάτι φτάνει στην ακμή του κινδυνεύει να γίνει μπαρόκ και ψεύτικο στολίδι. Αυτό το αίσθημα δεν ήθελα να το αναπαράξω. Από την άλλη, πάντα κάτι με έσπρωχνε σε ανεξερεύνητες περιοχές.
Οι καλλιτέχνες τελούν υπό τρομοκρατία
— Μοιάζει μια δουλειά που προέρχεται από έναν ευχαριστημένο άνθρωπο. Νιώθετε έτσι;
— Νομίζω πως είμαι. Το τελευταίο διάστημα αισθάνομαι σαν να κάνω μια άλλη αρχή. Και δεν ξεκίνησε τώρα που δημοσιοποιήθηκε η εργασία με τη
Σαπφώ. Ηταν και οι «Θρήνοι» το καλοκαίρι στη Μικρή Επίδαυρο και άλλα πριν.
— Οι αλλαγές στο δισκογραφικό τοπίο σας ανησυχούν;
— Το ότι περάσαμε από την κασέτα στο CD ήταν μια τεχνολογική εξέλιξη. Τώρα αισθάνομαι ότι ξαναγυρίζω σε αυτό που παλιά λέγαμε μικρό δίσκο. Μόνο που διαφέρει η φιλοσοφία. Από αυτό που συνηθίζουμε να λέμε «γράψαμε δέκα τραγούδια», θα μείνουν μόνο κάποια λείψανα που θα το υποστηρίζουν. Στους δίσκους λειτουργούν και λίγο σαν DJ. Οποιο θεωρούμε επιτυχία αυτό διαλέγουμε. Κανείς δεν αναζητάει τίποτε παραπάνω.
— Αυτά από την πλευρά του κοινού. Οι δημιουργοί και οι καλλιτέχνες γενικότερα τι κάνουν;
— Τελούν υπό τρομοκρατία. Διαρκώς ψάχνουν πώς θα βρουν το ένα τραγούδι.
— Τα νέα δεδομένα πού μας οδηγούν;
— Ισως σε ένα ξεκαθάρισμα. Νομίζω ότι και το τραγούδι πάσχει. Πάσχει στην πηγή του. Μπορεί ένας κόσμος σήμερα να μη ζητεί πλέον απαντήσεις από το τραγούδι σε προβλήματά του. Ας μην ξεχνάμε ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του τραγουδιού έχει ένα χαρακτήρα διασκεδαστικό, ψυχαγωγικό, εκστατικό. Μια άλλη κατάσταση. Δεν είναι όπως πριν από μερικά χρόνια που οι συνθέτες ήταν οι γκουρού του έθνους.
— Τι σας ενοχλεί περισσότερο;
— Οτι υπάρχει μια δυσκολία στην επικοινωνία με τον λόγο. Σήμερα οτιδήποτε πεις που δεν έχει ερωτική χροιά κάνει τον κόσμο να πλήττει. Σαν να μην μπορείς να μιλήσεις γι’ άλλο θέμα. Αυτό το άγχος το διαπιστώνουμε όχι μόνο στο εμπορικό τραγούδι αλλά και στην ποιότητα.
— Με την τεχνολογία πώς τα πάτε;
— Δράμα, είμαι αναλφάβητος. Κάποιους ορίζοντες που ανοίγει η τεχνολογία στη μουσική τους βλέπω, αλλά σαν χειριστής το ρίχνω το αεροπλάνο. Τώρα προσανατολίζομαι.
ΠΗΓΗ: Καθημερινή, 22/10/2006
