Συνέντευξη με τον στιχουργό & ποιητή Δημήτρη Λέντζο

Στίχο το στίχο ο Δημήτρης Λέντζος χτίζει τη δική του πορεία μέσα στο χώρο του ελληνικού τραγουδιού.

«Διαβασμένος» και συνάμα «έμπειρος» άνθρωπος -επιτυχημένος επαγγελματίας στον εμπορικό χώρο-  ανήκει στης παλιάς κοπής στιχουργούς: εικονοπλαστικός, βιωματικός, ευαίσθητος και συνάμα οργισμένος με «λόγο» και θέση εντός και εκτός τραγουδιού.

Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο, «Λαμά σαβαχθανί» από τις  εκδόσεις Μετρονόμος. Πρόκειται για οκτώ ηθογραφικά διηγήματα τα οποία συνοδεύονται  από οκτώ τραγούδια και ήταν μια καλή αφορμή για συζήτηση.

 

Οι περισσότερες ιστορίες διαδραματίζονται στην επαρχία και μάλιστα αυτή η επαρχία έχει όνομα: είναη η ορεινή Ηλεία, μια περιοχή βόρεια της Αρχαίας Ολυμπίας. Με την ευκαιρία να πω οτι όταν λέμε επαρχία εννοούμε αυστηρές γεωγραφικές περιοχές, δηλαδή, η ορεινή Ηλεία δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την πεδινή Ηλεία. Οι ιστορίες αυτές είναι από τις παιδικές και εφηβικές μου μνήμες, από μια σκληρή ζωή σε αυτήν την επαρχία. Μέσα μου έχω πολύ νταμάρι και όχι καλλιεργήσιμη γη. Γιατί εκείνα τα χρόνια η ζωή ήταν της στέρησης και της φτώχειας και έτσι μεγάλωσα. Μου αρέσει να λέω τη λέξη «φτώχεια»,  ας μην την αποβάλλουμε.  Είναι μια ωραία λέξη. Βεβαίως δεν εννοώ τη «μιζέρια». Εννοώ τη φτώχεια που σε κάνει όλα να τα μετράς. Ανεξαρτήτως όμως ύπαρξης αληθινών τοπίων στα έργα,  οι συγγραφείς, δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι φτιάχνουν τις πατρίδες τους από τη γεωγραφία των λέξεων.

Στην παιδική ηλικία τα πράγματα είναι πιο καθαρά και τίμια. Και είχα να κλείσω τους λογαριασμούς με αυτή την εποχή. Ωστόσο ακόμα κι αν υπάρχουν μέσα στα διηγήματα στοιχεία από τη φαντασία μου, αυτό δεν μπορώ εύκολα να το ξεχωρίσω. Με άλλα λόγια δεν ξέρω πόσο πραγματική είναι η φαντασία μας και πόσο φανταστική η πραγματικότητά μας. Πάντως όσα έγραψα μέσα στο βιβλίο έχουν μια ιστορική ακρίβεια και μια τραγικότητα.

Ναι, μου αρέσουν οι ρόλοι, θέλω να φτιάχνω. Και μου αρέσουν να κλείνουν οι ιστορίες μ΄ όλη την τραγικότητα που μπορεί να έχει μια υπόθεση. Στα τραγούδια, επίσης, μου αρέσουν οι ιστορίες, μου αρέσει να διηγούμαι. Είναι άλλωστε και πιο εύκολο να περάσεις μηνύματα μέσα από μια ιστορία, όπως γίνεται με τα παραμύθια.

Μου το λένε αρκετοί αυτό, όμως εγώ πιστεύω οτι με έχει επηρρεάσει περισσότερο ο Γιώργος Βιζυηνός, τουλάχιστον ως προς τη λιτότητα και τη γλώσσα.

Ενώ δεν είμαι θρησκευόμενος, δεν είμαι απών από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ο τρόπος που έχει λειτουργήσει η Ορθοδοξία στην Ελλάδα ειναι απόλυτα βιωματικός. Αυτό δεν μπορώ να το αποκηρύξω, εμπνεόμαι από αυτή την τέχνη που υπάρχει. Χρησιμοποίησα αυτήν την υπέροχη φράση που είπε ο Χριστός, το «Λαμά Σαβαχθανί», αυτός ο συνδυασμός συμφώνων και φωνηέντων της λέξης αλλά και το νόημά της,  και την αξιοποίησα στο βιβλίο μου καθώς αντιστοιχούσε και στην υπόθεση.

Είναι δυο αυτόνομες εργασίες, αλλά είπαμε με τον εκδότη μου και φίλο μου Θανάση Συλιβό -ο οποίος με την ευκαιρία να πω οτι εξελίσσεται σε έναν σπουδαίο εκδότη εκτός από την ενασχόλησή του με το περιοδικό Μετρονόμος- να τις συνδυάσουμε. Υπάρχουν δυο τραγούδια του Χρήστου Λεοντή από το δίσκο που είχαμε κάνει μαζί το 2007, «Έρωτας Αρχάγγελος» σε νέες εκτελέσεις με τον Μίλτο Πασχαλίδη και την Μαρία Αναματερού, ένα τραγούδι σε σύνθεση Μιχάλη Τερζή με ερμηνευτή τον Αλέξανδρο Εμμανουηλίδη, ένα τραγούδι σε σύνθεση-ερμηνεία του Παντελή Θαλασσινού, υπάρχει η συμμετοχή του συνθέτη Στάθη Γκότση με τον Διονύση Τσακνή στο τραγούδι, το τραγούδι του Σπύρου Κουρκουνάκη που ερμηνεύει η Γεωργία Γρηγοριάδου και τέλος η σύνθεση και η ερμηνεία του Φίλιππου Πλακιά. Οκτώ, λοιπόν, τραγούδια και ισάριθμα διηγήματα,, όπως σου είπα. χωρίς εξωτερική συνάφεια μεταξύ τους όμως της ίδιας, θα έλεγα, αισθητικής. Θέλω να τονίσω, με την ευκαιρία, τη συμβολή του Νεοκλή Νεοφυτίδη, ενός εξαιρετικού πιανίστα και συνθέτη ο οποίος ανέλαβε να αποδώσει με λιτό τρόπο τα τραγούδια καθώς δεν ήθελα μεγάλες ορχήστρες  μέσα από αυτό το βιβλίο.

Από τη μια πλευρά η σχέση με το τραγούδι είναι τόσο μαγική που δεν μπορώ να τη ξεπεράσω. Το ζείμπεκικο που χορεύει κάποιος σε στιγμές πολύ μεγάλης χαράς ή λύπης είναι κάτι ανεπανάληπτο. Και επειδή το τραγούδι θέλει συνεργασία, αυτή η σχέση που γεννιέται μεταξύ των συντελεστών, του συνθέτη, του στιχουργού και του ερμηνευτή είναι για μενα μια διαδικασία που απολαμβάνω, ευχαριστιέμαι. Πάντα ήμουν της άποψης οτι όπως ένα σπίτι για να το κτίσεις θέλεις όλους τους μαστόρους έτσι και στο τραγούδι χρειάζεται αυτή η συνεργασία. Βεβαίως υπάρχουν και οι λαμπρές εξαιρέσεις που ένας αναλαμβάνει να κτίσει μόνος του ολόκληρο το σπίτι, με μεγάλη επιτυχία, να θυμήσω εδώ τον Σαββόπουλο ή από τους νεότερους τον Αλκίνοο Ιωαννίδη. Όμως ο κανόνας θέλει τη συνεργασία.

Επίσης, θεωρώ πως το καλό τραγούδι είναι ο πιο ακαριαίος εκφραστής του πολιτισμού μας. Όταν τυχαίνει να περνάω από ένα περίπτερο στην οδό Αθηνάς όπου τυχαίνει ο περιπτεράς να βάζει δυνατά ηπειρώτικα και δημοτικά τραγούδια, τότε καταλαβαίνω τι δυνατό πράγμα είναι το τραγούδι, σαν να έρχεται από τον άλλο κόσμο, με αρπάζει, με γονατίζει, δεν μπορώ να το προσπεράσω και αλλάζω πεζοδρόμιο.

Ας μη γελιόμαστε. Οι εποχές δεν σου επιτρέπουν να αφήσεις όλο το έργο σου. Ορισμένες στιγμές του θα μείνουν όπως συνέβη σε εμένα σε ορισμένες περιπτώσεις όπως είναι για παράδειγμα το τραγούδι «Έρωτας Αρχάγγελος» που ερμήνευσε ο Δημήτρης Μητροπάνος. Ως προς το σκέλος της ερώτησής σου περί ανταμοιβής το τραγούδι, ναι,  έχει γίνει πια κοινό αγαθό και βεβαίως δεν το δέχομαι. Όπως εγώ δεν πάω στο σπίτι του άλλου για να πάρω το σακκάκι του έτσι δεν μπορεί και αυτός να «κατεβάζει» δωρεάν ένα τραγούδι από το διαδίκτυο. Είναι μια πραγματικότητα που δεν την αποδέχομαι ούτε ως σκέψη οτι είναι πραγματικότητα. Αυτό που σήμερα είναι πραγματικότητα, αύριο αλλάζει. Εμείς τη δημιουργούμε. Δεν ξέρω πώς θα ζήσουν οι δημιουργοί από αυτή την ιστορία; Η αξιοπρέπεια του να ζεις από τη δουλειά σου είναι πάντα ένα ζητούμενο. Εγώ δεν δέχτηκα ποτέ οτι ο καλλιτέχνης είναι αυτός ο γραφικός άνθρωπος που οι άλλοι θα τον κεράσουν κρασί. Βλέπω με αξιοπρέπεια τα πράγματα για αυτό και δεν δέχομαι να με κερνάνε παρά μονάχα ως κοινωνική ανάγκη, π.χ. ένα γλέντι. Κι ενώ ο κόσμος χρησιμοποιεί ως αγαθό το τραγούδι στους γάμους και στα βαπτίσια και στους χορούς, από την άλλη δεν δίνει κανείς πια δραχμή. Εγώ ήξερα παλιά στα πανηγύρια που ο κόσμος άκουγε ένα τραγούδι ζωντανά και έλεγε θα το πληρώσω, είχε σεβασμό, δηλαδή, απέναντι στους οργανοπαίκτες.

Δεν θεωρώ οτι γίνεται σωστή αξιολόγηση από την Α.Ε.Π.Ι, γίνονται υπολογισμοί στο «περίπου». Αν μου αναλογεί σωστά μια δραχμή θέλω να πάρω αυτή τη δραχμή. Με φτάνει για να πιω ένα ποτήρι κρασί. Θέλω, λοιπόν,  αυτή τη δίκαιη ανταμοιβή από το έργο μου, δεν τη χαρίζω σε κανένα. Δεν πιστεύω πως ένας ιδιωτικός φορέας, όπως είναη η Α.Ε.Π.Ι επιτρέπεται να διαχειρίζεται τα πνευματικά δικαιώματα. Πιστεύω πως πρέπει να δημιουργήθεί ένας συνεταιρισμός από τους ίδιους τους δημιουργούς, όπως είχε γίνει παλιά, ασχέτως αν μόνο ο Χρήστος Λεοντής, ήταν ο μοναδικός από αυτούς που είχαν εμπλακεί τότε, ο οποίος έμεινε πιστός και δεν προσχώρησε στην Α.Ε.Π.Ι.

Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι οτι είχα μια άμεση και ειλικρινή συνεργασία και δεν περίμενα, επειδή είναι φτασμένοι, οτι θα είναι χωρίς έπαρση και υπερβολές στη συμπεριφορά. Αντίθετα μου προξένησε εντύπωση το πόσο εργατικοί είναι. Θέλω πολύ όμως να συνεργαστώ με νέα παιδιά καθώς μου αρέσουν πολλές νέες φωνές.

Από αυτή την ελαχίστη των συνεργασίων μπορώ από ψυχής να καταθέσω το εξής: με το χαμό του Μητροπάνου πάντα θα λείπει μια πέτρα από το σπίτι που λέγεται τραγούδι. Μπορεί το σπίτι να μη πέσει, αλλά στις μεγάλες απουσίες λείπει ένα μεγάλο αγκωνάρι. Για αυτό και τα σπίτια δεν πέφτουν γιατί δεν έχουμε κάθε μέρα μεγάλες απουσίες. Και ο Μητροπάνος ήταν ένας μεγάλος λίθος που δεν αναπληρώνεται με τίποτα. Η φωνή του κουβαλούσε το ήθος της ελληνικής φυλής και αυτό το λέω χωρίς καμία έννοια εθνικισμού και υπερπατριωτισμού. Μακριά από μένα αυτά. Νομίζω οτι κουβαλούσε ακέραια το ήθος της φυλής μας όποιο και να είναι αυτό. Μικρό ή μεγάλο. 

Δείγματα στίχων του Δημήτρη Λέντζου

ΕΡΩΤΑΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ

(μουσική: Χρήστος Λεοντής, ερμηνεία: Δημήτρης Μητροπάνος)

Σάββατο χαράματα μπρος στην Αχερουσία

χόρεψα ζεϊμπέκικο πάνω στην φωτιά

βήματα γενέθλια για την αθανασία

κι όλες οι αγάπες μου μία ξενιτιά

Πήρα από τα μάτια σου λίγο μαύρο χρώμα

κι έβαψα τα ρούχα μου -μάνα μη με δεις-

την στερνή κουβέντα σου την θυμάμαι ακόμα

σαν χορεύεις μου ΄λεγες, να 'σαι ο Διγενής

Βλέμματα χαράξανε στις μαύρες τις οθόνες

κι οι τυφλοί προφήτες προδίδουν τους χρησμούς

έρωτας αρχάγγελος σαν τις παλιές εικόνες

κι ο χορός του κόσμου ραγίζει τους αρμούς

Πήρα από τα μάτια σου λίγο μαύρο χρώμα

κι έβαψα τα ρούχα μου -μάνα μη με δεις-

την στερνή κουβέντα σου την θυμάμαι ακόμα

σαν χορεύεις μου ΄λεγες, να 'σαι ο Διγενής

Είναι τα τραγούδια μας ηφαίστεια που καίνε

σώματα κι αγάλματα βγάζουνε φτερά

τα αρχαία πάθη μας και τα φιλιά σου φταίνε

κοίτα αναστήθηκα για δεύτερη φορά

Πήρα από τα μάτια σου λίγο μαύρο χρώμα

κι έβαψα τα ρούχα μου -μάνα μη με δεις-

την στερνή κουβέντα σου την θυμάμαι ακόμα

σαν χορεύεις μου ΄λεγες, να 'σαι ο Διγενής

 

ΘΙΑΣΟΣ

(μουσική Μιχάλης Τερζής, ερμηνεία: Λαυρέντης Μαχαιρίτσας)

Ρόλοι κι αισθήματα σ' αρχαία διαδρομή

γέρος κι ο χρόνος σαν μουγκός υποβολέας

μπολούκια οι έρωτες σε άγονη γραμμή

να σε τυφλώνει ο καπνός κι ο προβολέας

Ξεφτίλα χρώματα κι η πρόβα στα σκαλιά

και στις κουίντες ο καιρός ο θεατρώνης

πόσο μ' αγάπησες με ψεύτικα φιλιά

και με το ρόλο με πουλάς της Αντιγόνης.

Οι μάσκες πρόσωπα με μάτια ανοιχτά

μπήγουν τα νύχια τους βαθιά στο μέτωπό μου

δυο μεροκάματα το μήνα αρπαχτά

δέκα τσιγάρα το πολύ το μερτικό μου.

Τα καμαρίνια με δυο μέτρα κουρελού

πούδρες και μάσκαρα και κόκκινα κραγιόνια

στα Παναθήναια η δόξα του φαλλού

στίβα πηγαίναμε στα βρώμικα βαγόνια.

Μητέρα νύχτα μου λεχώνα μου σιωπή

στην Τρίτη Πράξη και ο ρόλος του θανάτου

αυλαία γύφτισσα το τέλος ποιος θα πει

σ' ένα μπορντέλο στην παλιά Ακομινάτου.

Άδεια τραγούδια με σαράντα πυρετό

όταν πεθάνω να με θάψετε στη Θήβα

σαν τον Οιδίποδα τυφλός να περπατώ

η μοίρα είναι του θιάσου μας η ντίβα.

Αυτός ο θίασος απόψε θα καεί

και στον εξώστη θα γελάει η γαλαρία

μονάχοι μού πες πως πεθαίνουν κι οι θεοί

και των ανθρώπων πως τελειώνει η ιστορία.

ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ Δημήτρη Λέντζου

1997 «ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΕΜΟ ΤΑΞΙΔΙ ΘΑ ΣΕ ΠΑΩ» (σε μουσική του Μιχάλη Τερζή με ερμηνευτή τον Τάκη Κωνσταντακόπουλο)

1997 «ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ» (σε μουσική του Μιχάλη Τερζή με ερμηνευτές τη Μαρία Σουλτάτου και τον συνθέτη)

2000 «Η ΩΔΗ ΤΩΝ ΟΔΩΝ» (σε μουσική του Μιχάλη Τερζή, με τη Μαρία Σουλτάτου, τον Κώστα Μάντζιο, τη Λένα Αλκαίου και τον Παντελή Θεοχαρίδη)

2002 «ΠΑΡΑΒΑΣΙΣ» (σε μουσική του Μιχάλη Τερζή με τη Μαρία Σουλτάτου και τον Κώστα Μάντζιο)

2003 «ΜΕΘΥΣΜΕΝΟ ΑΛΟΓΟ» (σε μουσική του Μιχάλη Τερζή με τον Γιώργο Μπαγιώκη)

2005 «ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΜΟΥ» (σε μουσική του Μιχάλη Τερζή με τη Μαρία Σουλτάτου)

2007 «ΕΡΩΤΑΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ» (σε μουσική του Χρήστου Λεοντή με τους Δημήτρη Μητροπάνο, Νίκο Δημητράτο, Παντελή Θαλασσινό, Δώρο Δημοσθένους, Μαρία Σουλτάτου, Ιωάννα Φόρτη)

2009 «ΦΑΓΙΟΥΜ» (σε μουσική του Νεοκλή Νεοφυτίδη με τους Μανώλη Μητσιά, Σοφία Παπάζογλου, Δώρο Δημοσθένους, Μανώλη Πασχαλίδη και τον ίδιο το συνθέτη)

2010 «ΑΠΟΠΛΟΥΣ» (σε μουσική του Μιχάλη Τερζή με τους Γιώργο Νταλάρα, Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, Κώστα Μακεδόνα, Γεράσιμο Ανδρεάτο, Σοφία Παπάζογλου, Πίτσα Παπαδοπούλου, Γιώργο Μπαγιώκη, Παντελή Θεοχαρίδη)

2011 «ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ» (σε μουσική του Στάθη Γκότση με τους Ασπασία Στρατηγού, Χρήστο Κωνσταντίνου, Γιώργο Μπαγιώκη)