Οδηγός για τα Καποτάστο (Full & Partial Capo)

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
127 άρθρα στο MusicHeaven

capotasto (πληθ, capotastos) από το on line λεξικό dictionary: Συσκευή τοποθετούμενη κάθετα στις χορδές οργάνου με ταστιέρα ,κονταίνοντας τις χορδές και επιτρέποντας την προς τα άνω τονική μεταφορά χωρίς να αλλάξουμε δακτυλισμούς.

Θέτοντας το capo στο 5ο τάστο της κιθάρας την μετατρέπεις σε Γιουκαλίκι (ukulele}.

Κιθάρα με το standard κούρδισμα EADGBe και με capo στο 5ο τάστο γίνεται ADGCEA.

Σημειώστε το κούρδισμα στις 4 κάτω χορδές που είναι με το capo: GCEA – αυτό είναι ένα από τα κύρια κουρδίσματα του γιουκαλίλι.

Από Wikipedia: Για τα στυλ όπως Flamenco, Irish Traditional music , folk music γίνεται μεγάλη χρήση του capo , ενώ σπανίως ή και καθόλου δεν γίνεται χρήση του στο κλασσικό και Jazz παίξιμο.

Κινούμενα Ακόρντα (movable chords)

Λόγω της σχετικότητας του κουρδίσματος των χορδών της κιθάρας (υπάρχουν πάρα πολλά κουρδίσματα τα οποία θα εξετάσουμε αναλυτικά σε ξεχωριστό άρθρο) είναι εύκολο να παίξουμε μια μεγάλη ποικιλία ακόρντων τα οποία να ανεβοκατεβαίνουν την ταστιέρα ( να γιατί λέγονται ‘movable’ ).

Οι πιο βασικοί τύποι κινούμενων ακόρντων στην ταστιέρα είναι:

• τα μπαρέ (barre) που χρησιμοποιούνται σε κιθάρα με το standard κούρδισμα (EADGBE) και
• τα ακόρντα 5ης (ή Ισχυρές Συγχορδίες ή Power Chords) που θα τα εξετάσουμε μαζί με άλλα κουρδίσματα κιθάρας σε επόμενο άρθρο. Απλώς εδώ να πούμε ότι τα ακόρντα 5ης χρησιμοποιούνται για ανεβοκατέβασμα της ταστιέρας με υπερβολικά μεγάλη ταχύτητα και είναι έντονη η παρουσία τους στο μουσικό στυλ Metal/Rock. 

Capotastos

• Το capo χρησιμοποιείται στην κιθάρα , μπουζούκι, μαντολίνο… και είναι σαν να κάνει την ταστιέρα τους  μικρότερη σε μήκος. Με την τοποθέτηση του capo σε κάποιο τάστο δημιουργούμε έναν καινούριο ζυγό (nut)-ένα μηδενικό τάστο και άρα επιτρέποντας Τονική Μεταφορά (transposition-Τρανσπόρτο) προς τα άνω ,  χρησιμοποιώντας εύκολους δακτυλισμούς ανοικτών ακόρντων.
• Με το capo, ανάλογα στο τάστο που τοποθετείται, αλλάζει αντίστοιχα και το μήκος των χορδών αλλάζοντας έτσι τη χροιά του ήχου με τον ίδιο τρόπο που ένα barre ακόρντο ηχεί διαφορετικά από το αντίστοιχο του ανοιχτό ακόρντο.
• Αυτή η διαφορετική χροιά (ειδικά όσο ανεβαίνουμε σε τάστα) είναι αυτή που προσθέτει κάτι το διαφορετικό.
• Βεβαιωθείτε , όταν το τοποθετείτε ότι είναι κάθετο , κοντά στο τάστο και κάνει καλή επαφή αλλιώς θα έχετε το Fret buzzing (άγγιγμα της χορδής με το τάστο ).
• Όταν το capo τίθεται σε ένα συγκεκριμένο τάστο και παίζετε τα ακόρντα μιας συγκεκριμένης κλίμακας ,στην πραγματικότητα, παίζετε σε νέα κλίμακα.

Το capo μπορεί να τοποθετηθεί στην ταστιέρα σε οποιοδήποτε τάστο και για οποιοδήποτε κούρδισμα.

 Έθεσα ένα διαχωριστικό βέλος στο 4ο τάστο της φωτογραφίας γιατί από κει και πάνω παρουσιάζεται το φαινόμενο του μαντολίνου- ακούγεται σαν μαντολίνο.

Το capo τοποθετείται ακόμα και σε μπάσο (bass capo):

Σύμφωνα με κιθαρίστες που έχουν πειραματιστεί με το capo σε διάφορες θέσεις έχουν διαπιστώσει ότι υπάρχουν μερικές θέσεις που είναι γλυκύτερες από άλλες και συνήθως αναφέρονται σε τοποθέτηση του capo στο 3ο τάστο (Capo 3) και παίζοντας τα ακόρντα της κλίμακας G (που σύμφωνα με τη φωτογραφία είναι το Bb).Κάθε κιθάρα έχει διαφορετικές  τέτοιες γλυκείς θέσεις (sweet spots)- Για άλλους αυτό είναι υποκειμενικό συναίσθημα.

Απ’ ότι έμαθα ρωτώντας ,ακόμα και οι BEATLES τοποθετούσαν Capo – όχι μόνο στην κιθάρα αλλά και στο μπάσο -για να παράγουν με άνεση  τα απίστευτα φωνητικά τους στα τραγούδια τους.

Τα Capos  θεωρούνται  επίσης εκπαιδευτικά  εργαλεία για την εκμάθηση των κλιμάκων αλλά και τρομερά εργαλεία για τους τραγουδιστές για να βρίσκουν τη σωστή τονικότητα για ένα τραγούδι τους :

Έχετε προσπαθήσει ποτέ να παίξετε τα ακόρντα Eb στην κιθάρα; Με το Capo είναι εύκολα.

Έτσι πολλά όργανα είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να παίζουν σε συγκεκριμένες κλίμακες, και αν παίξουν πέρα απ’ αυτές , τότε αρχίζουν να χάνουν σε εκφραστικότητα. Το capo είδαμε δεν αλλάζει μόνο τον τόνο, αλλά και το ηχόχρωμα της κιθάρας. Μερικά riffs είναι πρακτικά ‘’αδύνατον’’ να τα παίξεις από άλλη θέση στην κιθάρα.

Ας ανοίξομε μια μικρή παρένθεση εδώ:

<<<< Όσον αφορά το τραγούδι και την εκπαίδευση σ’ αυτό (πχ τρανσπόρτο φωνής) οι όλες διαδικασίες θα πρέπει να είναι όχι μόνο άνετες αλλά και ευχάριστες. Εννοώ ότι θα κάνει  κακό στην καλλιέργεια της φωνής η μη σωστή κατάταξη της. {Ένας εμπειρικός κανόνας είναι πως –στο περίπου- οι γυναίκες τραγουδάνε κατά μία 4η  ή 5η  ψηλότερα. Βέβαια από bass μέχρι Soprano είναι μεγάλη η έκταση. Δείτε το ΕΔΩ: }

Επομένως το τραγούδι θα πρέπει να τραγουδιέται όχι στην αρχική τονικότητα που το τραγουδάει κάποιος επώνυμος τραγουδιστής αλλά στην τονικότητα που εσύ νοιώθεις άνετη  { πολλοί βέβαια υποστηρίζουν ότι υπάρχει ψυχολογική διαφοροποίηση του ακροατή ακούγοντας διαφορετικές τονικότητες του ίδιου τραγουδιού .Βέβαια η πιστή τήρηση της αρχικής τονικότητας ισχύει κυρίως για Συμφωνικά Έργα - αν και όταν κάποιος συνθέτης κάνει μεταφορά  έργου κλασσικής μουσικής σε άλλα όργανα  αλλάζει την τονικότητα ανάλογα με τις δυνατότητες του κάθε οργάνου. Όμως πχ  ένα κομμάτι του Bach δεν μπορείς να πεις εντάξει το κατεβάζω άμα λάχει και 2 τόνους αν δεν μπορεί να το πει μια συγκεκριμένη σοπράνο….διότι το απόλυτο τονικό ύψος ενός κομματιού παίζει μεγάλο ρόλο στην ποιότητα του}.

Άρα σίγουρα η τονικότητα είναι σημαντικός  παράγοντας, μόνο όμως όταν μιλάμε για μουσική που δεν είναι όπως η λαϊκή. "Ο Gershwin συνήθιζε να λέει : ''Η τονικότητα ‘’G’’ είναι "sunny" και ότι υπάρχει κάτι "solid" στην τονικότητα του Ab''.

Βέβαια να πούμε ότι θα ήταν ‘’παράλογο’’ να αλλαχθεί η  τονικότητα σε μια Συμφωνική Ορχήστρα, με τη έννοια ότι ο αρχιμουσικός θα χρειαζόταν πολλές εργατοώρες για τις πρόβες της ορχήστρας , αν και σήμερα, με τα ειδικά software, για να εκτυπώσεις τις παρτιτούρες με το τρανσπόρτο του συνόλου των οργάνων της ορχήστρας απαιτούνται λίγα λεπτά- φανταστείτε αλλαγή τονικότητας πριν την ανακάλυψη τέτοιων software.

Βέβαια όλα τα παραπάνω αν αφορούν το λαϊκό τραγούδι –πρακτικά μιλώντας- είναι θεωρητική συζήτηση χωρίς ουσία και σημασία για τους πολλούς αφού σε μια μικρή ορχήστρα ενός κέντρου , ‘σκυλάδικου’, συναυλίας…. τα τραγούδια θα παίζονται από τον τόνο που τραγουδάει καλύτερα ο τραγουδιστής, άντε πάνω- κάτω 1 ημιτόνιο.

Η Ανατολική Μουσική δεν επιτρέπει αλλαγές τονικότητας  - βέβαια και στην Ανατολική Μουσική υπάρχει <<μετατροπία>> αλλά είναι κάτι το διαφορετικό -μεταφορά του βασικού maqam σε άλλη βάση … όμως ξεφεύγουμε από το θέμα…

Εγώ πχ – αν και δεν έχω κάνει μαθήματα φωνητικής – σ’ όλο μου το γραπτό ρεπερτόριο έχω σημειωμένη την τονικότητα κάθε τραγουδιού διαφορετικά ή δεν μου ‘’βγαίνει’’ ή με δυσκολεύει φωνητικά.

Αυτό το τρανσπόρτο, από την τονικότητα που το τραγουδάει κάποιος επώνυμος τραγουδιστής, στη δική μου άνετη τονικότητα το κάνω πάρα πολύ εύκολα και γρήγορα με την κιθάρα μου με την βοήθεια του capo ή διαλέγοντας την κατάλληλη τονικότητα φυσαρμόνικας.

Επίσης μπορεί να γίνει με πλήκτρα MIDI που έχουν τέτοια αντίστοιχη δυνατότητα με το capo ή καταφεύγοντας σε software πχ το ‘’ melodyne’’ ή το ‘’MidiNotate’’.

Τα Capos λοιπόν δεν είναι κάτι το υποχρεωτικό, αφού τα δάκτυλα μας μπορούν και κάνουν την ίδια δουλειά όταν παίζουμε ακόρντα barre. Απλά τα Capos διευκολύνουν τα πράγματα, μερικές φορές δίνουν υπέροχους ήχους, αλλά και δυνατότητα άμεσης εκτέλεσης εκατοντάδων ακόρντων και τονικοτήτων απλώς γνωρίζοντας μερικά βασικά  ανοικτά ακόρντα (πχ C – D – Α – Am – Em….) .

Τα Capos είναι χρήσιμα, ειδικά για τις λεγόμενες δύσκολες τονικότητες όπως οι: Bb, Eb , Ab ... τα λεγόμενα  flat keys.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι κάποιος τραγουδιστής ή κάποιο χάλκινο (τρομπέτα) σου ζητά να συνοδέψεις το τραγούδι ή τη μελωδία του σε Bb (και δεν ξέρεις τους δακτυλισμούς των ακόρντων της τριάδας).

Αν ρίξεις μια ματιά στην φωτογραφία θα διαπιστώσεις ότι μπορείς να πετύχεις το Bb σε 4 θέσεις:

• capo 1 απαιτεί ακόρντο A
• capo 3 απαιτεί ακόρντο G
• capo 6 απαιτεί ακόρντο E
• capo 8 απαιτεί ακόρντο D

Το ίδιο συμβαίνει αν σου ζητούσε να συνοδέψεις σε πχ Bbm

Δηλαδή και με τα μινόρε ακόρντα ισχύει ο ίδιος πίνακας. Δηλαδή μπορείς να πετύχεις το Bbm στις ίδιες θέσεις με το παραπάνω παράδειγμα. Δηλαδή:

• capo 1 απαιτεί ακόρντο Am
• capo 3 απαιτεί ακόρντο Gm
• capo 6 απαιτεί ακόρντο Em
• capo 8 απαιτεί ακόρντο Dm

Ένας καλός κιθαρίστας θα μπορούσε να επιλέξει οποιοδήποτε από τα 4 αλλά είναι θέμα προτίμησης και εξοικείωσης αλλά και όσο ανεβαίνουμε την ταστιέρα τόσο πιο έντονο είναι το φαινόμενο του μαντολίνου.

Να θυμόμαστε ότι η γκάμα των τόνων όπου μπορεί να τραγουδήσει ένας τραγουδιστής είναι αρκετά περιορισμένη ενώ των οργάνων πολύ πιο μεγάλη.

Glider Capo

Ένα ειδικό Capo (γύρω στα 20 ευρώ) που ρολάρει και αν θέλουμε { στο ίδιο τραγούδι που παίζουμε -όπως πχ το τραγούδι ‘’Ένα Μαχαίρι’’ με τον Παπακωσταντίνου - όπου σχεδόν κάθε στιχάκι έχει και διαφορετική τονικότητα (εδώ μετατροπία) δηλαδή: Am – Bbm – Bm – Cm – Cm# } να αλλάξουμε τάστο απλώς σπρώχνουμε ή τραβούμε το capo. Δείτε το στο παρακάτω video:

Τεχνικές με το Partial Capo

Οι κιθαρίστες σήμερα χρησιμοποιούν πχ το Drop D tuning (DADGBE) για να παράγουν βαθύτερο και ισχυρότερο ήχο ξεκουρδίζοντας την μπάσα 6η χορδή από το Ε στο D. Επίσης υπάρχουν δεκάδες άλλα κουρδίσματα τα οποία προσθέτουν έναν μαγικό χαρακτήρα στα γνωστά κοινά ακόρντα καθώς και ότι εύκολα ανακαλύπτονται νέα ενδιαφέροντα ακόρντα που τα περισσότερα είναι πολύ εύκολο να παιχτούν. Προφανώς αυτό αλλάζει μερικούς δακτυλισμούς που χρησιμοποιούμε για τον σχηματισμό των ανοικτών ακόρντων.

Εδώ ένα on line κουρδιστήρι για ΟΛΑ τα γνωστά και μη κουρδίσματα κιθάρας:

Άλλοι κιθαρίστες αντί να ξεκουρδίζουν την μπάσα χορδή από το Ε στο D χρησιμοποιούν Partial capo (λέγεται και "cut capo") διατηρώντας το standard κούρδισμα.

Η τεχνική του να ΄πιάνουμε΄ με το capo λιγότερες από 6 χορδές λέγεται partial capoing.

Τα Partial capos τα τελευταία χρόνια έχουν μεγάλη απήχηση διότι δίνουν εντυπωσιακές δυνατότητες στην κιθάρα προσθέτοντας ήχους και στυλ που δεν συναντώνται στο standard tuning (το γνωστό EADGBE κούρδισμα).

To partial capo  μας εξασφαλίζει έναν απλό τρόπο εξερεύνησης των εναλλακτικών κουρδισμάτων (όπως το Drop-D tuning ) χωρίς να απαιτηθεί να κάνουμε το νέο κούρδισμα. Αφού λοιπόν η κιθάρα δεν ξανακουρδίζεται για να πάρουμε το νέο κούρδισμα , όλες οι νότες του τάστου επί του οποίου είναι το  partial capo συμπεριφέρονται ακριβώς όπως και στο standard tuning διότι απλώς ….είναι στο standard tuning.

Drop D Style Capo

Είναι μια τοποθέτηση του capo με τέτοιον τρόπο που έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το drop D ή τοποθέτηση ειδικού capo για το D drop.

Δείτε επίσης  ΕΔΩ ένα πολύ καλό video για το  Drop D Style Capo:  

Μελετώντας αυτή την ιστοσελίδα θα μάθετε τα πάντα για οποιοδήποτε configuration για partial capo.   

Στιγμιαία αλλαγή από standard σε Drop D και το αντίστροφο

Γίνεται στις ηλεκτρικές κιθάρες που έχουν τον μηχανισμό D-tuna ή που τον τοποθετείς εσύ:

Ένα διαδραστικό site όπου μπορείτε να διαλέξετε το εναλλακτικό κούρδισμα  για πολλά όργανα και να δείτε τα ακόρντα στην ταστιέρα: (Πιθανό να πάρετε μήνυμα για ύπαρξη ιού – τουλάχιστον εγώ δεν διαπίστωσα κάτι τέτοιο με δεκάδες φορές που το ‘φόρτωσα’ ).

Σημείωση: Οι αγγλικοί όροι δίδονται απλά για να σας βοηθήσουν να κάνετε googling για περισσότερες πληροφορίες.