Αφιέρωμα στον Μάνο Χατζιδάκι: 15+1 στιγμές πολιτισμού

Γράφει ο Πέτρος Παπαντωνάκος (PeterPapantonakos)
6 άρθρα στο MusicHeaven

Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι ο τίτλος του άρθρου ήταν σχεδιασμένο να γράφει 10+1 στιγμές πολιτισμού, αλλά ενώ διάλεγα τα τραγούδια, συνειδητοποίησα ότι τα «εκλεκτά» έβγαιναν πολλά περισσότερα από όσα υπολόγιζα, οπότε αποφάσισα να καταλήξω στις 15+1 φορές που ο Μάνος Χατζιδάκις αποθέωσε τη μουσική. Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1925 στην Ξάνθη, ενώ απεβίωσε τον Ιούνιο του 1994 στην Αθήνα. [1] Στη διάρκεια της ζωής του συνέθεσε έναν τεράστιο όγκο μουσικών έργων, εκ του οποίου μεγάλο μέρος προοριζόταν για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Ανάμεσα στις πολλαπλές βραβεύσεις του αξίζει σαφώς να αναφέρουμε το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού που του αποδόθηκε το 1961 για το τραγούδι «Τα παιδιά του Πειραιά», από την ταινία «Ποτέ την Κυριακή» με πρωταγωνίστρια την Μελίνα Μερκούρη. Ο Μάνος Χατζιδάκις θεωρείται ο πρώτος που συνέδεσε με το έργο του, θεωρητικό και συνθετικό, τη λόγια μουσική με τη λαϊκή μουσική παράδοση. Πολλά από τα εκατοντάδες έργα του αναγνωρίζονται σήμερα ως κλασικά.[1] Έπειτα από μια ιδιαιτέρως δύσκολη διαδικασία επιλογής, συγκέντρωσα κάποια ιστορικά δημιουργήματα του καλλιτέχνη, τα οποία κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην πορεία της ελληνικής μουσικής.
 
Απολαύστε τα:

1) Εφτά τραγούδια θα σου πω: Πίσω στο μακρινό 1955, ο Μιχάλης Κακογιάννης γράφει τους στίχους, ο Μάνος Χατζιδάκις τη μουσική και το «Εφτά τραγούδια θα σου πω» ερμηνεύεται από τη Μελίνα Μερκούρη και την Βούλα Ζουμπουλάκη στην ταινία «Στέλλα». Αργότερα το ίδιο τραγούδι ηχογραφήθηκε με τη φωνή του Σώτου Παναγόπουλου (1959), της Μαίρης Λω (1959), της Αλεξάνδρας (1980) , του Σταμάτη Κόκοτα (1984), της Άλκιστις Πρωτοψάλτη (1990), της Ελευθερίας Αρβανιτάκη (1993), της Δήμητρας Γαλάνη (1996) κ.α.

2) Η μπαλάντα του Ούρι: Το κομμάτι πρωτοακούστηκε ως ορχηστρικό στην "Αθανασία" του Μάνου Χατζιδάκι το 1976.[2] Το 1983 ο Νίκος Γκάτσος έγραψε τους στίχους ειδικά για την Δήμητρα Γαλάνη και γίνεται «Αχ ουρανέ», για να συμπεριληφθεί στο διπλό άλμπουμ "Ατέλειωτος δρόμος" της Γαλάνη.[3] Αργότερα «Η μπαλάντα του Ούρι» ηχογραφήθηκε το 1986 με τη φωνή του Βασίλη Λέκκα, του Μάριου Φραγκούλη (1999) και του Μπάμπη Στόκα (2008).

 3) Θάλασσα πλατιά: Βρισκόμαστε στο 1960 και η Αλίκη Βουγιουκλάκη ερμηνεύει το συγκεκριμένο τραγούδι στην ταινία του Ντίνου Δημόπουλου «Μανταλένα». Η ιστορία λέει ότι ο Χατζιδάκις είχε στείλει στην Αλίκη το «Θάλασσα πλατιά» και το «Μέσα σ’ αυτή τη βάρκα» γραμμένα σε μαγνητοταινία με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη. [4] Οι στίχοι του τραγουδιού είναι γραμμένοι από τον Γιώργο Ρούσσο. Άλλες ερμηνείες: Νάνα Μούσχουρη (1961), Harry Belafonte (1965), Γιώργος Μούτσιος με τη Μαρία Δουράκη (1970), Δήμητρα Γαλάνη (1981), Μιχάλης Χατζηγιάννης (2000), Γιώργος Νταλάρας (2005) κ.α.

4) Είμαι αητός χωρίς φτερά: 1961 για την ταινία «Αγάπη και Θύελλα» ο Χατζιδάκις αναλαμβάνει τη μουσική επιμέλεια και δημιουργεί αυτό το τραγούδι, το οποίο στην ταινία ερμηνεύει ο Διαμαντής Πανάρετος, ενώ στο μπουζούκι ακούμε τον αείμνηστο Γιώργο Ζαμπέτα.  Φυσικά τα μεγάλα ονόματα δεν σταματούν εδώ, καθώς οι στίχοι είναι γραμμένοι από την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου. Ο μύθος μάλιστα θέλει την ποιήτρια και στιχουργό Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου να ρίχνει το χαρτί με τους στίχους του κομματιού κάτω από την πόρτα του σπιτιού του Μάνου Χατζιδάκι. [5] Οι περισσότεροι είναι πιθανό να θυμούνται το συγκεκριμένο τραγούδι από την ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση το 1963. Άλλες ηχογραφήσεις του κομματιού έγιναν από την Σωτηρία Μπέλλου (για την ακρίβεια το τραγούδησε σε μια ζωντανή εμφάνιση στην τηλεόραση το 1976 αλλά έπρεπε να αναφερθεί η ερμηνεία της) την Βίκυ Μοσχολιού (1982), τον Μανώλη Λιδάκη (1999) κ.α.

5) Ο κυρ Αντώνης: Το τραγούδι αυτό δημοσιεύθηκε το 1961 και η μουσική του ανήκει στον Μάνο Χατζιδάκι, ενώ οι στίχοι του στον ποιητή Νίκο Γκάτσο. Η πρώτη εκτέλεση του κομματιού ανήκει στην Νάνα Μούσχουρη και πάρα πολλοί καλλιτέχνες μεταγενέτερα θέλησαν να το τραγουδήσουν. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους: Στέλιο Καζαντζίδη και Μαρινέλλα (1961), Πάνο Γαβαλά και Ρία Κούρτη (1961), Βίκυ Λέανδρος (1972), Μαρινέλλα (1984), Γιώργο Νταλάρα (1987). 

6) Άσπρο περιστέρι: Βρισκόμαστε πλέον στο 1970 και με τη φωνή της Δήμητρας Γαλάνη κυκλοφορεί το «Άσπρο περιστέρι» σε στίχους Νίκου Γκάτσου και φυσικά μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Το συγκεκριμένο τραγούδι έχει ηχογραφηθεί και με τη φωνή του Γιώργου Ρωμανού (1968), ωστόσο πρόκειται για ζωντανή ηχογράφηση συναυλίας και όχι για την κανονική ηχογράφηση του κομματιού που έγινε δυο χρόνια αργότερα. Επίσης το τραγούδι αυτό το ερμήνευσε και ο Γιώργος Νταλάρας μαζί με τη φιλαρμονική ορχήστρα του Ισραήλ (1999), καθώς και ο Μάριος Φραγκούλης (2009). 

7) Ξημερώνει: Το 1961 η Αλίκη Βουγιουκλάκη ερμηνεύει το συγκεκριμένο τραγούδι του Χατζιδάκι, σε στίχους Βαγγέλη Γκούφα, για χάρη της ταινίας «Η Λίζα και η άλλη» του Ντίνου Δημόπουλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σενάριο της ταινίας είναι γραμμένο από τον ίδιο τον στιχουργό του τραγουδιού, Βαγγέλη Γκούφα.  Το 1961 ηχογραφείται το κομμάτι με τη φωνή της Μαίρης Λύντα, ενώ το 1965 με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη. Όπως και σε άλλα τραγούδια του Χατζιδάκι βέβαια, έτσι και σε αυτό, έχουν γίνει πάρα πολλές επανεκτελέσεις του τραγουδιού από διάφορους καλλιτέχνες ανά καιρούς.

8) Πες μου μια λέξη: Παραμένουμε στο 1961. Αυτή τη φορά ο Χατζιδάκις προσφέρει τις υπηρεσίες του για την ταινία «Αλίμονο στους νέους» του Αλέκου Σακελλάριου και δημιουργεί το γνωστό κομμάτι «Πες μου μια λέξη» που το πρωτοτραγούδησε ο Δημήτρης Χορν μαζί με την Μάρω Κοντού. Το 1987 το ερμήνευσε η Άλκιστις Πρωτοψάλτη με τον Κώστα Γανωτή, το 1992 η Γλυκερία με  τον Γιάννη Βογιατζή, το 2001 η Δήμητρα Γαλάνη και η λίστα δεν έχει τέλος. Τα τελευταία χρόνια το τραγούδι έχει αποκτήσει παραπάνω δημοφιλία, κυρίως απο το νεαρό κοινό, εξαιτίας της ερμηνείας και του Κωστή Μαραβέγια. 

9) Η μπαλάντα των αισθήσεων και των παραισθήσεων: Το τραγούδι αυτό γράφτηκε αρχικά για την ταινία «Martlet's Tale» του John Crowther το 1970, με πρωταγωνίστρια την Κατίνα Παξινού, και είχε αγγλικούς στίχους. Το 1982 το ερμηνεύει ο Βασίλης Λέκκας με τη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα στον δίσκο του Μάνου Χατζιδάκι «Πορνογραφία». Το 1987 το ερμήνευσε και ο Γιώργος Νταλάρας. Οι ελληνικοί στίχοι του τραγουδιού ανήκουν στον Άρη Δαβαράκη. 

10) Κεμάλ: Πρόκειται για ένα από τα τελευταία τραγούδια του Χατζιδάκι που κυκλοφόρησε το 1993 με τη φωνή της Αλίκης Καγιαλόγλου. Ο ίδιος ο συνθέτης έχει δηλώσει ότι εμπνεύστηκε τη μουσική από έναν νεαρό μωαμεθανό με το όνομα Κεμάλ που γνώρισε στη Νέα Υόρκη το 1968.[6] Αργότερα ο Νίκος Γκάτσος πρόσθεσε τους στίχους δίνοντας στον Κεμάλ τη μορφή ενός πρίγκιπα που προστατεύει τους αδυνάτους. Άλλες ερμηνείες από τον Μάριο Φραγκούλη (1999), τον Αλκίνοο Ιωαννίδη (2000), τον Μανώλη Μητσιά (2002), τον Βασίλη Λέκκα (2004), την Μαρία Φαραντούρη (2006) κ.α. 

11) Οδός ονείρων: Η Οδός Ονείρων ήταν μια ιστορική μουσικοθεατρική παράσταση που ανέβηκε τον Ιούνιο του 1962 στο θερινό θέατρο "Μετροπόλιταν" της Αθήνας. Ήταν ένα ιδιότυπο μιούζικαλ στο οποίο συμμετείχαν σπουδαίοι Έλληνες ηθοποιοί όπως η Ρένα Βλαχοπούλου, ο Δημήτρης Χορν, η Μάρω Κοντού, αλλά και η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Νανά Μούσχουρη και ο Ευγένιος Σπαθάρης με τον Καραγκιόζη του για έκτακτες εμφανίσεις. [7]Το ομώνυμο τραγούδι γράφτηκε για την παράσταση, η πρώτη εκτέλεση ανήκει στον Γιώργο Μαρίνο, ενώ έχουν γίνει κυριολεκτικά αμέτρητες επανεκτελέσεις από μεγάλα ονόματα καλλιτεχνών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι: Νάνα Μούσχουρη (1965), Μαρινέλλα (1971), Γιοβάννα (1971), Βασίλης Λέκκας (1986), Άλκιστις Πρωτοψάλτη (2011). 

12) Τα παιδιά του Πειραιά: Ασφαλώς δεν θα έλειπε από ένα τέτοιο άρθρο το Οσκαρικό αυτό τραγούδι που κυκλοφόρησε το 1960 για τις ανάγκες της ταινίας «Ποτέ την Κυριακή» σε μουσική και στίχους Μάνου Χατζιδάκι. «Τα παιδιά του Πειραιά» είναι ένα παγκοσμίου φήμης κομμάτι που έχει μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες και έχει αποδοθεί από πολλούς Έλληνες, αλλά και ξένους καλλιτέχνες. Η πρώτη ερμηνεία ανήκει στην Μελίνα Μερκούρη. Ωστόσο, ο Χατζιδάκις δεν φαίνεται να το θεωρούσε ένα σπουδαίο τραγούδι, παρά ένα τραγούδι σαν όλα τα υπόλοιπα, σύμφωνα με τις δηλώσεις που έκανε κατά καιρούς. [8]

13) Μην τον ρωτάς τον ουρανό: Η ιστορία λέει ότι ο Χατζιδάκις έγραψε αυτό το τραγούδι μέσα σε δέκα λεπτά, όπως συνήθιζε να κάνει και με άλλα τραγούδια.[9] Οι στίχοι ανήκουν στους Γιάννη Ιωαννίδη και Παναγιώτη Κοκοντίνη, η πρώτη εκτέλεση στην Τζένη Καρέζη για την ταινία «Το νησί των γενναίων» του 1959 και η πρώτη ηχογράφηση του κομματιού έγινε με τη φωνή της Μαίρης Λω την ίδια χρονιά. Το κομμάτι έχουν τραγουδήσει επίσης οι: Μαρία Φαραντούρη (1986), Χάρις Αλεξίου (2000), Βασίλης Λέκκας (2004), Δήμητρα Γαλάνη με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη (2006) κ.α.

14) Χάρτινο το φεγγαράκι: Το τραγούδι γράφτηκε για το θεατρικό έργο του Tennessee Williams "Λεωφορείον ο Πόθος" που ανέβηκε από το "Θέατρο Τέχνης" του Καρόλου Κουν (1948). Στην παράσταση το τραγούδι ερμήνευε η Μελίνα Μερκούρη. Οι στίχοι ανήκουν στον Νίκο Γκάτσο και η πρώτη ηχογραφημένη ερμηνεία στην Νάνα Μούσχουρη το 1958. Η συνέχεια γνωστή, καθώς πρόκειται για ένα από τα πιο πολυτραγουδισμένα ελληνικά τραγούδια. 

15) Aγάπη που γινες δίκοπο μαχαίρι: Οι στίχοι ανήκουν στον Μιχάλη Κακογιάννη και το τραγούδι δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της ταινίας «Στέλλα» που αποτελεί την ταινία-ντεμπούτο της Μελίνας Μερκούρη στον κινηματογράφο. Η ίδια ερμηνεύει το κομμάτι στην ταινία, ενώ άλλοι ερμηνευτές ήταν η Μαρίκα Νίνου (1955), Μαίρη Λω (1960), Νάνα Μούσχουρη (1960), Τζένη Βάνου (1965), Μαρίζα Κωχ (1977), Δήμητρα Γαλάνη (1994) κ.α.

Ως επίλογο του άρθρου άφησα ένα πραγματικό αριστούργημα με έντονα συναισθηματικό και νοσταλγικό χαρακτήρα. Πρόκειται για το εμβληματικό «Βαλς των χαμένων ονείρων» που δημιουργήθηκε για την ταινία «Χαμένα όνειρα» (1961) σε σκηνοθεσία του Αλέκου Σακελλάριου. Ο Αλέκος Σακελλάριος θυμάται και την ιστορία πίσω από το «Βαλς των χαμένων ονείρων»: «Στην πρώτη ιδιωτική προβολή που κάναμε για την ταινία «Χαμένα Όνειρα», για να δει ο Μάνος την ταινία και να εμπνευστεί τη μουσική, στα πρώτα πέντε λεπτά κοιμήθηκε και ξύπνησε λίγο πριν τελειώσει η ταινία.

 -Μάνο μου, μήπως πρέπει να την ξαναδείς; του λέω

 -Δεν χρειάζεται, σε λίγες μέρες θα έχεις τη μουσική, μου απάντησε».  [10]

Το «Βαλς των χαμένων ονείρων» θεωρείται ίσως η κορυφαία μελωδία του Μάνου Χατζιδάκι στον κινηματογράφο και το αφιερώνω σε εσάς, τους αναγνώστες, με μιαν ευχή, να μην χορέψετε ποτέ το δικό σας βαλς «των χαμένων ονείρων», παρά το βαλς «των πραγματοποιημένων ονείρων».

Πηγές:
 1) Μάνος Χατζιδάκις. (n.d.). Στην Wikipedia. Ανακτήθηκε 4 Μαρτίου, 2017,  link

2) Κωνσταντίνος Γρηγοριάδης. (2013, 7 Σεπτεμβρίου). Μάνος Χατζιδάκις – Νίκος Γκάτσος: Αθανασία.  από link

3) Θανάσης Γιώγλου. (2013, 23 Οκτωβρίου). Η «Αθανασία» του Χατζιδάκι και του Γκάτσου με Μητσιά και Γαλάνη. Ανακτημένο από link

4) Μανταλένα. (n.d.). Στην Wikipedia. Ανακτήθηκε 4 Μαρτίου, 2017, από link

5) «Είμαι αητός χωρίς φτερά». Το τραγούδι που έριξε η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου κάτω από την πόρτα του Χατζιδάκι. Η πρώτη εκτέλεση δεν ήταν του Μπιθικώτση, αλλά ακούστηκε σε ελληνική ταινία. (2016, 19 Οκτωβρίου). Ανακτήθηκε από link

6) O ίδιος ο Χατζιδάκις μιλά για την ιστορία του τραγουδιού Κεμάλ που κατηγορήθηκε για ισλαμική προπαγάνδα σε δημοτικό σχολείο. (2013, 30 Απριλίου). Ανακτήθηκε από link

7) Οδός ονείρων. (n.d.). Στην Wikipedia. Ανακτήθηκε 4 Μαρτίου, 2017, από link

8) Τα παιδιά του Πειραιά. (n.d.). Στην Wikipedia. Ανακτήθηκε 4 Μαρτίου, 2017, από link

9) Τάσος Κριτσιώλης. (2012, 20 Δεκεμβρίου). Όταν τα τραγούδια μιλάνε – 20/12/2012 – “Μη τον ρωτάς τον ουρανό”. Ανακτημένο από link

10) Η άγνωστη ιστορία δύο εκπληκτικών τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι. Πώς έγραψε την τελευταία στιγμή μέσα σε ταξί το «Γαρύφαλλο στ΄ αυτί» και πως εμπνεύσθηκε στον ύπνο του «το βαλς των χαμένων ονείρων». (2016, 27 Απριλίου). Ανακτήθηκε από link .