Περί φωνητικής

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
127 άρθρα στο MusicHeaven

Μερικές από τις σημειώσεις αυτές είναι απαντήσεις σε ερωτήματα μελών που σχολιάσθηκαν κατά καιρούς, στο forum Musicheaven από το ειδικό στη φωνητική μέλος μας freddieKrueger, οι απόψεις του οποίου είναι άρτιες, εμπεριστατωμένες, με πλήρη εμπιστοσύνη στις γνώσεις του και όποιοι τις παρακολούθησαν ενδελεχώς όπως εγώ, σίγουρα βγήκαν κερδισμένοι και αποκόμισαν τις σχετικές γνώσεις! Θα έλεγα λοιπόν πως ένα μέρος του άρθρου ανήκει και αφιερώνεται στο μέλος μας Freddiekrueger με επιμέλεια του Stefanos604!

Έτσι λοιπόν, όσα αναφέρω είναι αυτά που έχω συγκρατήσει καθώς και σημειώσεις από βιβλία και το διαδίκτυο και επ'ουδενί δεν αντικαθιστούν δάσκαλο φωνητικής ή έμπειρους καλλιτέχνες. Απλά μπορεί να βοηθήσουν εγκυκλοπαιδικά για κατανόηση σε μερικές βασικές έννοιες φωνητικής (αυτές που έμαθα και χρησιμοποιώ εγώ). Δηλαδή σε θέματα φωνητικής, έχω απλά μια εμπειρία από πολύχρονη ενασχόληση με πολλά μουσικά όργανα και τραγούδι σε παρέες, πάντα ερασιτεχνικά αλλά και από παλαιότερη συμμετοχή μου σε εκκλησιαστική χορωδία και ίσως φανούν χρήσιμα σε πολλούς.

Η φωνή μας (πνευστό και έγχορδο ταυτόχρονα με "νοητά τάστα" τα οποία τα ‘φτιάχνουμε’ με την εκγύμναση της) είναι το μουσικό όργανο το οποίο παράγει ήχο που τον φτιάχνουμε εμείς. Μια φωνή μπορεί να είναι ταλαντούχα, με ωραία χροιά (αν και το ωραία ή άσχημη είναι κάτι υποκειμενικό), καλλιεργημένη και άλλα τέτοια επίθετα. Τώρα το αν μια φωνή αξίζει ή είναι ταλαντούχα και μας το λέει κάποιος γνώστης (δάσκαλος φωνητικής, καταξιωμένος συνθέτης) τότε εφαρμόζοντας και τις απλές αρχές φωνητικής (που διδάσκονται κυρίως σε ωδείο αλλά μελετήστε και μόνοι σας και θα μάθετε αρκετά χρήσιμα πχ στο δωρεάν e-book ΕΔΩ - που δίνει πληροφορίες περισσότερο για σωστή άρθρωση όχι όμως για τραγούδι ή στο εγχειρίδιο φωνητικής για το λαϊκό τραγούδι πχ ΕΔΩ ή σε δεκάδες άλλα ελληνικά και ξενόγλωσσα βιβλία φωνητικής) μπορεί να βελτιωθεί σε μέγιστο βαθμό. Εφαρμόζοντας τις αρχές αυτές μπορεί κάποιος να τραγουδήσει πολλά είδη μουσικής ακόμα και Βυζαντινή.

Voice Box

Οι βλάβες που μπορεί να υποστεί ο λάρυγγας είναι πολλές. Δείτε την ενότητα ‘’Disorders’’ στο σχετικό άρθρο της wikipedia ΕΔΩ.

Τεχνικές φωνής

Τεχνικές μέσω δασκάλων και συγγραφέων φωνητικής

Δείτε επίσης τα παρακάτω links:

Τεχνικές ορθοφωνίας, Τεχνικές για ζέσταμα φωνής, τεχνικές γρέζι, τεχνικές screaming, μπορείς να γραφτείς σε κάποιο forum με μαθήματα βιντεοσκοπημένα με κάποιο μικρό μηνιαίο κόστος, καθώς και να κάνεις uploading τα video σου, να υποβάλεις ερωτήσεις πχ, χωρίς καμιά διάθεση για διαφήμιση, ή να αγοράσεις βιβλία διάσημων δασκάλων και συγγραφέων φωνητικής όπως:

Το βιβλίο του Jaime Vendera Raise your voice, Singing Lessons της Ken Tamplin Vocal Academy ή Youtube videos διάσημων δασκάλων φωνητικής όπως δεκάδες videos στο: ‘’Rock the Stage to a better voice’’.

Ας περιγράψουμε όμως πιο αναλυτικά τις σημειώσεις μου που είναι δυναμικές και θα εμπλουτίζονται με σχόλιο, όταν θα έχω κάτι νέο να προσθέσω.

Η βελτίωση της θα πρέπει να γίνεται κάνοντας πρόβες (αλλά και τραγουδώντας στο πάλκο) με τη φωνή να τοποθετείται εντός των ορίων της  έκτασης της, που όμως να βγαίνει άνετα και όχι στα ακραία όρια της.

Τραγουδώντας πάνω στη φωνή καλλιτεχνών στο Youtube ή από το stereo σου ενέχει τον κίνδυνο να βλάψετε τη φωνή σας αλλά και να υποπέσετε σε μίμηση που είναι κακό για έναν νέο τραγουδιστή. Τα video Vocal Tips Youtube φυσικά και είναι χρήσιμα αν ξέρεις αγγλικά και καταλαβαίνεις τι εξηγούν και φυσικά να είναι από αξιόπιστη πηγή.

Μπορείτε βέβαια να μελετήσετε τραγούδι και χωρίς τη βοήθεια δασκάλου αλλά θα απαιτηθεί χρόνος επιμονή και μεγάλη υπομονή. 

Γι’ αυτό και κάνω μια σύσταση σε όσους θέλουν να ρωτήσουν για θέματα φωνητικής σε μουσικές ιστοσελίδες, ταυτόχρονα με την ερώτηση τους να δίνουν και ένα ηχητικό δείγμα ή video στο youtube απ’ το τραγούδι ώστε κάποιο μέλος που είναι και έμπειρος καλλιτέχνης και που έχει θεμελιωμένα φωνητικά από σπουδές, να σας απαντήσει κατάλληλα.

Το τραγούδι

Το τραγούδι συνήθως γράφεται σε στίχους με ομοιοκαταληξία. Τραγουδιέται ανάλογα με τη σύνθεση, είτε σόλο, με 2 φωνές (Ντουέτο/Διφωνία/duet) ή με περισσότερες φωνές. Συνήθως συνοδεύεται με μουσικά όργανα και μερικές φορές αν η συνοδεία οργάνων απουσιάζει τότε λέγεται  ‘’τραγούδι a cappella ‘’.

Τα πιο βασικά στοιχεία του τραγουδιού είναι:

• Η Εισαγωγή (introduction) - πρωτότυπη μελωδία από φωνή ή μουσικό όργανο
• Το κουπλέ (couplet) - Επαναλαμβανόμενο μέρος του τραγουδιού με ίδια μελωδία αλλά διαφορετικό περιεχόμενο στίχων
• Το ρεφραίν (refrain) - Επαναλαμβανόμενο μέρος του τραγουδιού με ίδια μελωδία αλλά και ίδιο περιεχόμενο στίχων

Υπάρχουν διάφορα μουσικά είδη τραγουδιού όπως:

Έντεχνο, ελαφρό, λαϊκό, ελαφρολαϊκό, ρεμπέτικο, ποπ, ροκ, οπερέτες ... 

Καλό είναι ο υποψήφιος τραγουδιστής να μελετά και χωρίς και με μικρόφωνο ώστε να συνηθίζει απ’ την αρχή να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις live σε κοινό μικρού και μεγάλου χώρου, αντίστοιχα.

Ένας τραγουδιστής πρέπει να είναι και μουσικός. Βέβαια μη προηγούμενη επαφή με μουσικά όργανα, δεν τον εμποδίζει να τραγουδά, όμως σίγουρα στην πορεία μια μουσική κατάρτιση και παίξιμο ενός οργάνου (συνήθως κιθάρας ή πιάνου) βοηθά στην φωνητική εξέλιξη αλλά και στην συνεργασία με τους άλλους μουσικούς του συγκροτήματος που θα τραγουδά.

Μερικά τραγούδια δεν ξεπερνούν την έκταση μιας οκτάβας και μερικών ακόμα φθόγγων, ενώ άλλα απαιτούν από την φωνή που θα τα τραγουδήσει μεγάλη έκταση φωνής. Η διατήρηση της έκτασης της φωνής γίνεται αποκλειστικά με την συνεχή εκγύμναση.

Αν το τραγούδι τραγουδιέται χωρίς συνοδεία οργάνων τότε είπαμε πως λέγεται τραγούδι a cappella. Εδώ να προσθέσω ότι ένας καλλιτέχνης (ειδικά αυτός που βρίσκεται στα πρώτα του βήματα) κρίνεται καλύτερα όταν το ηχητικό του, που παρουσιάζει σε διάφορες μουσικές ιστοσελίδες ή Demo στο Youtube, δεν εμπεριέχει κάποια επεξεργασία με τη χρήση ειδικών software. Εννοώ a cappela ή έστω με συνοδεία ή κιθάρας χωρίς effects.

Μονωδία 

Η μονωδία ονομάζεται αλλιώς και κλασικό τραγούδι που το ρεπερτόριο του εκτείνεται από την προ-κλασσική περίοδο, την όπερα και το νεότερο ‘λόγιο’ τραγούδι. Συχνά η μονωδία συγχέεται με τον όρο Μονοφωνία (Μονοφωνία = ύπαρξη μιας και μοναδικής μελωδικής γραμμής). Για να ξεκινήσει κάποιος μονωδία δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση να γνωρίζει μουσική (θεωρία, να διαβάζει παρτιτούρα, να παίζει μουσικό όργανο- κυρίως πιάνο σαν το πλέον πολυφωνικό όργανο), όμως σίγουρα είναι προτέρημα.

 Η βασική κατηγοριοποίηση της ανθρώπινης φωνής αφορά το φύλο, την έκταση και το ηχόχρωμα.

Υπάρχουν κατηγορίες ανάλογα με το χαρακτήρα κάθε φωνής:

• υψίφωνος ή soprano  (υψηλή γυναικεία φωνή),
• μεσόφωνος ή contralto (χαμηλή γυναικεία φωνή),
• οξύφωνος ή tenoro (ψηλή ανδρική φωνή) και
• βαθύφωνος ή basso (χαμηλή ανδρική φωνή)

Το κλασσικό τραγούδι τραγουδιέται χωρίς μικρόφωνο. Είναι επομένως φανερό ότι για να ακουστεί σε Μουσική Αίθουσα θα πρέπει να γνωρίζει σωστά τις τεχνικές χρησιμοποίησης πολλών αντηχείων του σώματος.

Μέλισμα

Ηχητικό Μελίσματος:

https://youtu.be/o1LGFlWTdKw

Δείτε και σχετικό ξενόγλωσσο άρθρο ΕΔΩ.

Έκταση Φωνής

Τι είναι η οκτάβα στη μουσική; 

Στη μουσική μια οκτάβα (λέγεται και Ογδόη) είναι το διάστημα μεταξύ ενός μουσικού τόνου και ενός άλλου που είναι είτε διπλάσιας είτε ημίσεως συχνότητας, πχ αν ο τόνος είναι 500Hz τότε μια οκτάβα κάτω είναι ο τόνος 250 Hz που είναι πιο μπάσος και μια οκτάβα πάνω είναι ο τόνος 1000Hz που είναι πιο πρίμος.

Άκουσε πχ τους 250 Hz και μετά τους 500 Hz (1η οκτάβα) και μετά τον 1KHz (1000Hz) (2η οκτάβα) κάνοντας το τεστ εδώ.

Υπ' όψην ότι μπορεί κάποιος να έχει αρκετά μεγάλη έκταση φωνής όμως το θέμα είναι ''ΌΧΙ ΤΟ ΤΙ ΈΚΤΑΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΠΙΑΝΕΙ ΑΛΛΑ  ΠΟΣΟ ΚΑΛΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑ Σ' ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΈΚΤΑΣΗ''. Δηλαδή το τραγούδι δεν έχει να κάνει τόσο με τη φωνητική έκταση αλλά με το πως ερμηνεύεται από τον τραγουδιστή και φυσικά η ερμηνεία εμπεριέχει την έκταση όμως δεν ούτε περιορίζεται αλλά ούτε και εξαρτάται από αυτήν.

Ο τραγουδιστής ή ο μουσικός;

Επειδή η φωνή μπορεί αν δεν είναι στη σωστή της έκταση να πάθει ζημιά γι’ αυτό οι τραγουδιστές δεν είναι υποχρεωμένοι να προσαρμόζονται στην ορχήστρα (επειδή πχ αυτή έχει μάθει καλώς το ρεπερτόριο της  σε κάποιους συγκεκριμένους τόνους). Αντιθέτως η σωστή ορχήστρα θα πρέπει να προσαρμόζεται στη φωνή του τραγουδιστή (εκτός αν μιλάμε για ένα ημιτόνιο πάνω κάτω). Πχ είναι δύσκολο να πιέσεις μια ερασιτεχνική ορχήστρα να παίξει ένα κομμάτι σε Ebm, ειδικά τον κιθαρίστα, ενώ μπορεί το ίδιο κομμάτι να στο παίξει και να μη κουραστεί ή σε ένα ημιτόνιο κάτω - Dm ή ένα ημιτόνιο πάνω – Εm.

πχ το τραγούδι: ''Το παλιό μου παλτό'' ακούστε το σε αρκετές τονικότητες (όλες όμως εύκολα εκτελούμενες με κιθάρα) ανάλογα με τη φωνή του τραγουδιστή/τραγουδίστριας:

Σε Dm (ΡΕ μινόρε)

https://www.youtube.com/watch?v=3bu4XMRhx6Y

Σε Dm (ΡΕ μινόρε – με ακόρντα barre)

https://www.youtube.com/watch?v=r_85EJcw-BY

Σε Εm (ΜΙ μινόρε)

https://www.youtube.com/watch?v=IeuUp-2URz4

Σε Fm (ΦΑ μινόρε)

https://www.youtube.com/watch?v=HN8PJiXvoTE

Σε Gm (ΣΟΛ μινόρε)

https://www.youtube.com/watch?v=Sd8vXYrJI50

Σε Αm (ΛΑ μινόρε)

https://www.youtube.com/watch?v=7ygvCPP3_Vo

Μουσικές Τηλεοπτικές Εκπομπές

Μερικές φορές εύκολα διακείμεθα θετικά (πολλές φορές αυτό γίνεται από ανίδεους) σε κάποιον/κάποια με καλή χροιά φωνής με κοπλιμέντα όπως:

"Αστέρι", "Μοναδική φωνή" που δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα αν πρόκειται να τον πείσουμε (χωρίς να έχουμε τις κατάλληλες γνώσεις) να γίνει τραγουδιστής ακόμα και να τον προωθήσουμε να συμμετέχει σε εκπομπές όπως:

"Να η ευκαιρία", "Κυνηγός Ταλέντων", "Χαρούμενα Ταλέντα", "Fame Story", "The voice"

Ακόμα όμως και σ’ αυτές τις τηλεοπτικές εκπομπές που άλλοι επώνυμοι συμφωνούν (πχ όλοι οι συντελεστές του ‘the voice’’)  και άλλοι διαφωνούν καθέτως (πχ Κραουνάκης) ειδικά αν πρόκειται για μικρά παιδιά (από τα οποία μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό θα κάνει καριέρα), ναι μεν καλά τα ενθαρρυντικά σχόλια, αν φυσικά υπάρχει ιδιαίτερη χροιά στη φωνή τους κι αυτά γίνονται για ξεκίνημα μαθημάτων φωνητικής (άρθρωση, αναπνοή από το διάφραγμα, σωστή τοποθέτηση στη μάσκα). Φυσικά οι μουσικές γνώσεις ναι με βοηθούν όχι όμως στην καλλιέργεια της φωνής κι αυτό όπως ήδη είπαμε αποδεικνύεται από δεκάδες μουσικοσυνθέτες που η φωνή τους δεν κάνει όσο και προσπαθήσουν.

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι θα έπρεπε ειδικά στα παιδιά, ακόμα κι αυτά που καταχειροκροτούνται, αυτό για τη καριέρα να τους τονίζεται με έμφαση αλλά και ότι με το τραγούδι τους, για διασκέδαση στις παρέες τους με κέφι θα είναι πολύ πιο σημαντικά από τη δόξα που πιθανόν κάποτε να έρθει με την καταξίωση τους, αλλά και ότι δεν θα αρμέγουν οι ειδήμονες τους γονείς ‘’ταλέντων’’ συντηρώντας και αυξάνοντας το εισόδημα τους για χρόνια ότι τάχα χωρίς συνεχή μακροχρόνια καθοδήγηση θα πάθουν τα πάνδεινα στη φωνή τους.

Να πούμε επίσης ότι ακόμα και οι πραγματικά καλύτερες φωνές, ναι μεν τοπικά, σε κέντρα διασκέδασης και ταβέρνες θα έχουν κάποια απήχηση, αλλά αν μοιάζουν ή το χειρότερο αν μιμούνται γνωστές φωνές τότε είναι ‘από χέρι’ – έχει αποδειχθεί- αποτυχημένοι για καριέρα.

Στονάρω - Φαλτσάρω

Συχνά το στονάρω διαφοροποιείται από το φαλτσάρω στο μέτρο που το πρώτο αποτελεί στιγμιαίο ενώ το δεύτερο διαρκές "τονικό έγκλημα".

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

- Φάλτσο και στονάρισμα είναι παρόμοιες έννοιες. Το φάλτσο είναι όταν είσαι εκτός τόνου και το στονάρισμα είναι όταν είσαι στιγμιαία εκτός τόνου, περίπου δηλ παίζεις με την τονικότητα, φεύγεις ή επανέρχεσαι σε μια νότα (παραδίπλα).

- Στονάρισμα είναι όταν κάποιος δεν πατάει καλά στις νότες γιατί τεχνικά δεν έχει στήριγμα και βρίσκεται κοντά στην πραγματική νότα άλλα όχι ακριβώς πάνω της. Η τονική αστάθεια είναι χαρακτηριστικό της απειρίας. Φάλτσο είναι όταν κάποιος δεν ακούει κάν καλά τις νότες για να τις αναπαράγει και βρίσκεται αλλού γι' αλλού.

Duets - Ντουέτα - Διφωνία - Πρίμο Σεκόντο

Αν δεν είστε επαγγελματίας είναι πολύ δύσκολο να τραγουδάτε σωστά το σεκόντο και το σπουδαιότερο να μη παρασύρεστε απ' την πρίμα φωνή (ειδικά σε περιπτώσεις που το σεκόντο περνά πάνω από το πρίμο). Όσοι το καταφέρνουν κοκορεύονται για την ικανότητά τους.

Πρίμο (1η φωνή) – Σεκόντο (2η φωνή)

Αν δεν έχουμε έμφυτο ταλέντο να κάνουμε δεύτερη φωνή απαιτείται καθημερινή εξάσκηση τραγουδώντας το τραγούδι σε σεκόντο χωρίς την πρώτη φωνή.

Να επισημάνουμε ότι έχουμε δύο δεύτερες φωνές:

Την  πάνω 3η που αντίστοιχα με το αν το τραγούδι είναι ματζόρε ή μινόρε είναι 3 ή 4 ημιτόνια πάνω από την πρώτη φωνή

και η 5η που είναι 7 ημιτόνια πάνω από την πρώτη φωνή (δεν είναι τόσο μελωδική όσο οι 3ες  πάνω από την πρώτη φωνή)

Την κάτω 3η που αντίστοιχα με το αν το τραγούδι είναι ματζόρε ή μινόρε είναι 3 ή 4 ημιτόνια κάτω  από την πρώτη φωνή

Και την 6η που είναι 8 ημιτόνια κάτω από την πρώτη φωνή (δεν είναι τόσο μελωδική όσο οι 3ες  κάτω από την πρώτη φωνή)

Cantare

Η διφωνία είναι μια τέχνη που φυσικά δεν μπορεί να εξηγηθεί σ’ ένα μικρό κείμενο και το μουσικό σχολείο είναι αυτό που θα βοηθήσει.

Η καλύτερη εξάσκηση είναι να ακούτε προσεκτικά καταξιωμένες ενορχηστρώσεις με ντουέτα και να προσπαθείτε να αντιλαμβάνεστε τις δύο παράλληλες μελωδίες σαν να είναι δύο διαφορετικά μελωδίες ή να κάνετε τη δεύτερη φωνή πάνω σ’ αυτά. Επίσης εξάσκηση είναι και να τις τραγουδάτε ξεχωριστά.

Αν δεν έχετε "αυτί", ή αν τη διφωνία θέλετε να τη πραγματοποιήσετε όχι με φωνή αλλά όργανο, τότε απαιτείται σοβαρή και καθημερινή μελέτη.

Ήδη ανέφερα με τι διαστήματα γίνεται η διφωνία. Αν έχετε ‘’φωνή & αυτί ‘’ αλλά και ταλέντο τότε οι δεύτερες βγαίνουν αυθόρμητα χωρίς να ξέρεις αυτό πως γίνεται.

Φίλοι μου που τραγουδάμε μαζί κάνουν καλές δεύτερες χωρίς να ξέρουν πώς γίνεται, απλά έχουν ‘’αυτί’’ και βγαίνουν ασυναίσθητα.

Πολλοί πιστεύουν ότι οι δεύτερες φωνές είναι η ίδια μελωδία σε άλλο τόνο. Αυτό όμως είναι λάθος.

Στην παρτιτούρα οι δεύτερες γράφονται στην ίδια κλίμακα με τις πρώτες φωνές, απλά αλλάζουν οι τονικές αποστάσεις μεταξύ των νοτών.

Σε πολλές μελωδίες αν παίξεις μόνο τις δεύτερες νότες σε ένα όργανο, είναι  πιθανό, ακόμα κι αν η μελωδία είναι γνωστή ένας τρίτος να μην καταλάβει για το ποια μελωδία παίζεται. Ακούτε ειδικά οι μουσικοί μπουζουκιού μελωδίες με διπλοπενιές.

Δεύτερες σε Οκτάβα συνήθως μπορούμε να ακούσουμε σε ντουέτο άντρας –γυναίκας.

Να σημειώσω επίσης ότι σε μια μελωδία με ντουέτο υπάρχουν και περάσματα όπου η επιμονή στο σεκόντο κουράζει.

Σε πολλά ρεμπέτικα όπως σε: Αρμονικό Μινόρε, Νιαβέντ, Χιτζάζ, κυριαρχεί η διφωνία, σε μερικούς όμως δρόμους όπως ο Ουσάκ πιθανόν να μη βρείτε μελωδία με σεκόντο.

Στις δε ασυγκέραστες μελωδίες σπάνια θα βρείτε διφωνίες.

Στις παλιές ελληνικές (Αθηναϊκές, Επτανησιώτικες) καντάδες (ρήμα cantare = τραγουδώ)  και στα ‘’κρασάδικα’’ τραγούδια θα βρείτε σίγουρα διφωνίες.

Σε πολλές νησιώτικες καντάδες ακούγονται τετραφωνίες  (πρίμο – σεκόντο – μπάσο και ενδιάμεσες φωνές) και έχουν συνοδευτικά όργανα το  μαντολίνο και την κιθάρα.

Ακούστε μια απλή διφωνία με 3ες με την κιθάρα μου:

Ακούγοντας ντουέτα και τραγουδώντας τη δεύτερη φωνή είναι ένας τρόπος εξάσκησης:
πχ σε videos όπως:

https://youtu.be/hjp9UhBTTK4

Μεταφώνηση

Η μεταφώνηση εξαρτάται από τον οργανισμό και το φύλο του κάθ’ ενός (το πόσο και πότε αλλάζει το μέγεθος και το σχήμα του λάρυγγα και των φωνητικών χορδών).

Συνήθως ξεκινάει στα 13 και διαρκεί ανάλογα, κατά μέσο όρο μέχρι τα 18.

Στα αγόρια οι αλλαγές είναι πολύ εντονότερες απ' ότι στα κορίτσια και η φωνή γίνεται πιο σταθερή και βαθαίνει.

Στο στάδιο αυτό η φωνή είναι ασταθής και μεταβαλλόμενη και αν οδηγείται στα όρια σίγουρα υπάρχει το έντονο ενδεχόμενο τραυματισμού και πιθανόν να επέλθει μόνιμη βλάβη στη φωνή.

Αυτά θυμάμαι από τη χορωδία που συμμετείχα.

Τα ανωτέρω είναι απλά και προέρχονται από ότι θυμάμαι. Περισσότερες πληροφορίες - ειδικά όσον αφορά τα κορίτσια - μόνο από γνώστη της φωνητικής.

Δείτε και το Video στα ελληνικά ΕΔΩ.

Ακολουθεί Μέρος Β...