Θανάσης Δρίτσας (MD, FESC),
Kαρδιολόγος(Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο),
Mουσικοσυνθέτης και Ερευνητής, μέλος της
American Association of Music Therapy
Άρθρο δημοσιευμένο στο www.esoterica.gr
O Mozart και η υγεία μας
Οι πολλαπλές πτυχές μιας μουσικής μεγαλοφυίας
Στις 27 του Γενάρη του 1756, ένα κυριακάτικο βράδυ, γεννήθηκε ίσως η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυΐα όλων των εποχών, ο Wolfgang Amadeus Mozart. Η ιδιαιτερότητα του σε σχέση με άλλες μουσικές προσωπικότητες έχει ενδιαφέρον στο ότι η μουσική παιδεία δεν επέδρασε πάνω του με άλλο τρόπο παρά να βγάλει απλώς στο φως γνώσεις που ήταν χαραγμένες στο παιδί αυτό από τη γέννησή του. Στην ηλικία των πέντε ετών, σύμφωνα με αδιάψευστες μαρτυρίες των ιστορικών, τον συνέλαβε ένα βράδυ ο πατέρας του να κάθεται στο γραφείο του σπιτιού με μια πέννα στο χέρι τόσο απορροφημένος από τη δουλειά του που δεν σήκωνε καν κεφάλι.
Όταν τον πλησίασε ο πατέρας του είδε με κατάπληξη πώς είχε γεμίσει με νότες ένα ολόκληρο φύλλο χαρτιού μουσικής. Καθώς τα μικρά του δάχτυλα δεν ήξεραν να χρησιμοποιούν την πέννα με ευχέρεια, κάθε στιγμή άφηνε να πέφτουν μεγάλες σταγόνες μελανιού που τις καθάριζε με την άκρη του μανικιού του ενώ το πρόσωπο και τα ρούχα του είχαν μαυρίσει από μελάνι. Ο πατέρας του χωρίς να τον αποπάρει τον ρώτησε χαϊδευτικά τι φτιάχνει στο χαρτί. Εκείνος του απάντησε σχεδόν αδιάφορα "γράφω ένα κονσέρτο για κλαβεσέν" χωρίς να σηκώσει τα μάτια από το χαρτί. Ο πατέρας του Λεοπόλδος, μουσικός και ο ίδιος, και οι φίλοι του πήραν το χειρόγραφο και με έκφραση υπέρτατου θαυμασμού διαπίστωσαν ότι ο μικρός είχε γράψει το μουσικό θέμα και μέρος της ανάπτυξης ενός κονσέρτου.
Έτσι έδωσε τα πρώτα δείγματα της μουσικής του μεγαλοφυΐας ο Mozart που στην εφηβική του ηλικία είχε συνθέσει ήδη ένα μεγάλο μέρος των έργων του. Το παιδί θαύμα μπορούσε να συνθέσει έργα για όλα τα όργανα με την ίδια ευχέρεια και ταχύτητα που ένας κοινός θνητός γράφει ένα γράμμα και μάλιστα χωρίς τη βοήθεια μουσικού οργάνου. Βέβαια η μοναδική αυτή ιδιοφυία δεν έζησε ποτέ σαν αληθινό παιδί αφού κάτω από την καθοδήγηση του πατέρα του και μαζί με την αδελφή του, που ήταν και κείνη παιδί θαύμα, ταξίδευε ακατάπαυστα για να δίνει κονσέρτα σε όλη την Ευρώπη. Στη διάρκεια βέβαια αυτών των ταξιδιών το παιδί θαύμα εξουθενώθηκε από την σωματική κόπωση αλλά και υπέστη την αρνητική επίδραση πολλών λοιμώξεων, γεγονός που μάλλον επέδρασε και στον πρώιμο θάνατό του αργότερα. Φαίνεται ότι πέραν της δημιουργικής μουσικής του ικανότητας ζούσε την ζωή του άτακτα, με κακή οικονομική διαχείριση και γενικότερη ανοργανωσιά. Για όλους αυτούς τους λόγους επικρίθηκε από τον πατέρα του ο οποίος απετέλεσε και τον ουσιαστικό του manager σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ακόμη και η στάση του απέναντι στη μουσική δημιουργία ήταν παρορμητική αφού παραγωγικές μουσικές περίοδοι διακόπτονταν συχνά από μεγάλες περιόδους απόλυτης ασωτίας, επιπολαιότητας και κραιπάλης [1].
Πολλοί μουσικοί αλλά και ιστορικοί της μουσικής δεν σοκάρονται καθόλου από την ιδέα ότι ο Mozart μπορεί να είχε εξαντλήσει το δημιουργικό του δυναμικό στην ηλικία των τριάντα πέντε χρόνων. Είχε ήδη προσφέρει πολλά σε κάθε μουσική έκφραση του καιρού του, που πιθανόν να προσέθετε ελάχιστα αν ζούσε πενήντα χρόνια ακόμη. Ο ίδιος είχε γράψει στα εικοσιένα του χρόνια "να ζήσει κανείς μέχρι που να μην μπορεί να προσφέρει τίποτε καινούριο στην μουσική". Το δημιουργικό του δυναμικό προσδιορίζεται σε 644 συνθέσεις που κάθε μια αντιπροσωπεύει πιθανά και μια νέα μουσική κατάκτηση στην επεξεργασία της μουσικής φόρμας όσο η εξέλιξη του συνθέτη προχωρούσε. Το παράφωνο κουαρτέτο εγχόρδων Κ 465 (1785) έχει αναφερθεί σαν μία ένδειξη της εξέλιξης που μπορούσε να είχε ο συνθέτης, αν δεν είχε πεθάνει. Βέβαια οι εραστές της μουσικής την εποχή εκείνη δεν θα μπορούσαν πιθανά να αφομοιώσουν αυτό το είδος μουσικής που ουσιαστικά έγινε αποδεκτό μετά από εκατό και πλέον χρόνια. Ίσως ο Mozart είχε σταματήσει να εξερευνά μουσικές κατευθύνσεις που προκαλούσαν την αποδοκιμασία του κοινού [2].
Διακόσια χρόνια μετά την γέννησή του ο Mozart δεν θα μπορούσε να φανταστεί μια άλλη εφαρμογή του έργου του, στην σύγχρονη ιατρική επιστήμη. Πρόσφατες έγκυρες έρευνες έδειξαν ότι η ακρόαση της μουσικής του Mozart μπορεί να βελτιώνει τις χωρο-χρονικές ικανότητες αντίληψης των σπουδαστών κολεγίου [3]. Μας κάνει λοιπόν πιο έξυπνους η ακρόαση της μουσικής του Mozart ; Περαιτέρω έρευνες γύρω από την θεραπευτική αξία της μουσικής του Mozart έγιναν σε ασθενείς με επιληψία όπου και απεδείχθη ότι η ακρόαση του Mozart - και μάλιστα μιας συγκεκριμένης σονάτας της Κ 488 - μπορεί να μειώνει τον αριθμό και την σοβαρότητα των επιληπτικών κρίσεων σε ασθενείς ακόμη και σε επιληπτικό κώμα [4]. Οι ερευνητές που συμμετείχαν στην παραπάνω μελέτη έδωσαν μια πιθανή εξήγηση στο φαινόμενο δηλ. ότι η λεπτή αρχιτεκτονική υφή της μουσικής του παιδιού θαύματος μπορεί να αποκαθιστά την ρυθμική φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου που στην περίπτωση της επιληψίας παθαίνει ένα είδος 'αρρυθμίας'. Η μουσική του Mozart είναι απλή αλλά και μεγαλοφυής, διαθέτει μελωδία αλλά και άκρως εγκεφαλική ανάπτυξη με τέτοιο όμως τρόπο δοσμένη που να τρέφει μυαλό αλλά και ψυχή. Έτσι χρησιμοποιείται κατεξοχήν στις συνεδρίες μουσικοθεραπείας με στόχο τη χαλάρωση (relaxation) και την αντιμετώπιση του ψυχοσωματικού
Stress, ιδιαίτερα τα αργά μέρη με ρυθμική αγωγή andante.
Ο Wolfgang Amadeus Mozart πέθανε νέος, τριάντα πέντε χρόνων, από άγνωστη ασθένεια. Οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν ότι πρέπει να έπασχε από χρόνια νεφρική ανεπάρκεια λόγω των λοιμώξεων που όπως προαναφέραμε ήταν ίσως και αποτέλεσμα ανοσοκαταστολής, συνέπεια της κόπωσης που του προκάλεσαν τα ασταμάτητα ταξίδια στην Ευρώπη. Ο συνθέτης είχε προαισθανθεί το θάνατό του και τις τελευταίες του στιγμές συνέθετε μια νεκρώσιμη ακολουθία, το γνωστό ρέκβιεμ. Στις 5 του Δεκέμβρη του 1791, μια παγωμένη χειμωνιάτικη νύχτα, ο ευλογημένος των Θεών συνθέτης αφήνει την τελευταία του πνοή. Την επομένη μια νεκροφόρα τρίτης κατηγορίας, σαν αυτές που προορίζονταν για τους άπορους, αφήνει τη σωρό αυτής της μεγαλοφυίας σε έναν ομαδικό τάφο. Εκεί τον περίμεναν τα ανώνυμα κόκαλα κοινών θνητών που όπως και εκείνος είχαν υποφέρει, αγωνισθεί και βρει την τελική γαλήνη στο θάνατο. Κοινή γαρ η τύχη…..
Ο Οδ. Ελύτης διατυπώνει μια ξεχωριστή άποψη για τη μουσική του Mozart [5], που όσο περνούν τα χρόνια ακούγεται όλο και πιο νέα, όλο και πιο φυσική. Για αυτό το λόγο έχει τη δυνατότητα να αποκαθιστά μέσα μας τη χαμένη αρμονία, με άλλα λόγια την δυνατότητα να θεραπεύει. Λέει λοιπόν ο Ελύτης για την μουσική του Mozart: Η μουσική του έχει το αυτοδύναμο ενός φυσικού πίδακα που μας θαμπώνει, κάνει τα πράγματα να κολυμπούν μισό μέτρο πάνω από το έδαφος, σε μια σωστή πλημμύρα φωτός, λαμπερές ψιχάλες ήχων που διασχίζουν λοξά το σκοτεινό μας παράθυρο….
Σημ. Το υλικό που απετέλεσε τη βάση του κειμένου αυτού προέρχεται από την εκπομπή Μαγικός Αυλός που παρουσίασε ο συγγραφέας από το Γ' Πρόγραμμα της ΕΡΑ κατά την περίοδο (1999-2001).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Δρόσος Γ. Β.Α. Μότσαρτ. Η Ζωή, το έργο, η εποχή του. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, 1989.
2. Μόδης Θ. Προβλέψεις. Προσεγγίζοντας επιστημονικά τα προμηνύματα του αύριο. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 1996.
3. Rausher FH et al. Listening to Mozart enhances spatial-temporal reasoning: towards a neurophysiological basis. Neurosci Lett 1995;185;44-47
4. Hughes JR et al. The Mozart Effect on epileptiform activity. Clin Electroencephalogr 1998;29:109-119.
5. Οδυσσέας Ελύτης. Ευχαριστώ, Wolfgang Amadeus, Εν Λευκώ, σελ. 249-253. Εκδόσεις Ίκαρος.
