Ο σακχαρþδης διαβÞτης (ΣΔ) εßναι μßα εξελισσüμενη νüσος με συνεχεßς μεταβολÝς τüσο σε üτι αφορÜ τον τýπο 1 üσο και τον τýπο 2. ΕπιπλÝον τα τελευταßα 10 χρüνια υπÜρχει εξÝλιξη üσον αφορÜ την κατανüηση του διαβÞτη. Οι διÜφορες μορφÝς διαβÞτου δε θα πρÝπει πλÝον να αντιμετωπßζονται σαν εντελþς ξεχωριστÝς κατηγορßες. O ΣΔ εξαρτÜται απü την αλληλεπßδραση δýο παραγüντων, της ανεπÜρκειας ινσουλßνης και της αντßστασης σε αυτÞν. Αμφüτεροι εßναι σημαντικοß στην παθογÝνεια του διαβÞτη, αλλÜ η σχετικÞ σημασßα του καθενüς διαφÝρει σε κÜθε τýπο της νüσου.

Στο ΣΔ τýπου 1 η καταστροφÞ των β-κυττÜρων οδηγεß σχεδüν σε πλÞρη ανεπÜρκεια ινσουλßνης και κατ’ επÝκταση σε διαβÞτη, εντοýτοις η επιπροστιθÝμενη αντßσταση στην ινσουλßνη θα επηρεÜσει την ποσüτητα του φαρμÜκου που απαιτεßται για τη ρýθμιση της νüσου.

Στο ΣΔ τýπου 2 η αντßσταση στην ινσουλßνη εßναι ο κýριος παρÜγων στην παθογÝνεση του διαβÞτη αλλÜ η νüσος δεν θα εκδηλωθεß Ýως üτου υπÜρξει σημαντικÞ ανεπÜρκεια ινσουλßνης. Αυτü συμβαßνει üταν το β-κýτταρο δεν εßναι πλÝον ικανü να εξακολουθÞσει την υπερÝκκριση ινσουλßνης þστε να υπερνικÞσει τα αποτελÝσματα της αντßστασης σε αυτÞν.

Στο ΣΔ τýπου 2 Ýνα ενδιÜμεσο διÜστημα ελÝγχου της νüσου μπορεß να επιτευχθεß εßτε ενισχýοντας την Ýκκριση ινσουλßνης (χρησιμοποιþντας υπογλυκαιμικοýς απü το στüμα παρÜγοντες), εßτε μειþνοντας την αντßσταση στην ινσουλßνη (με απþλεια βÜρους και Üσκηση, Þ με φαρμακευτικÞ αγωγÞ προς μεßωση της παραγωγÞς ηπατικÞς γλυκüζης Þ προς αýξηση της ευαισθησßας στην ινσουλßνη). Η σταδιακÞ εξÝλιξη του β-κυττÜρου στην αδυναμßα Ýκκρισης επαρκοýς ινσουλßνης σηματοδοτεß το τÝλος της περιüδου κατÜ την οποßα εßναι αποτελεσματικÜ τα απü του στüματος υπογλυκαιμικÜ φÜρμακα στο ΣΔ τýπου 2 και εßναι απαραßτητη η Ýναρξη σταδιακÞς χορÞγησης ινσουλßνης. Οι Ýννοιες της ανεπÜρκειας ινσουλßνης και της αντßστασης σε αυτÞν και ο ρüλος της καθεμßας, οδÞγησε σε πληρÝστερη κατανüηση των παραγüντων που συμβÜλλουν στη γÝνεση τους.

Για παρÜδειγμα οι παρακÜτω παρÜγοντες μπορεß να συμβÜλλουν στην ανεπÜρκεια ινσουλßνης: μειωμÝνη αναγÝννηση β-κυττÜρων, μειωμÝνη λειτουργικüτητα β-κυττÜρων σε μιτοχονδριακÜ ελλεßμματα, αυτοσωματικÝς επικρατοýσες γενετικÝς διαταραχÝς των β-κυττÜρων: τα ποικßλα MODY σýνδρομα (ΔιαβÞτης ωριμüτητας εμφανßσεως στους νÝους).

Απü την Üλλη πλευρÜ, η αντßσταση στην ινσουλßνη μπορεß να οφεßλεται: στην παχυσαρκßα, στον καθιστικü τρüπο ζωÞς, στην εγκυμοσýνη, σε φυλετικÝς διαφοροποιÞσεις της αντßστασης στην ινσουλßνη, στο χαμηλü Þ υψηλü βÜρος γÝννησης, στο Üγχος, στις λοιμþξεις, στην υπερκατανÜλωση υδατανθρÜκων και λιπþν. Ο ΣΔ θα εκδηλωθεß, üταν σημαντικÞ ανεπÜρκεια ινσουλßνης απü οποιονδÞποτε λüγο συνδυασθεß με σοβαρÞ αντßσταση στην ινσουλßνη οποιασδÞποτε αιτιολογßας.

Σακχαρþδης διαβÞτης τýπου 1
Οι ταξινομÞσεις του ADA και του ΠΟΥ για το ΣΔ 1 περιλαμβÜνουν τüσο τον αυτοÜνοσο τýπου üσο και τον μη αυτοÜνοσο. Ο αυτοÜνοσος διαβÞτης τýπου 1 παραμÝνει η κλασικÞ μορφÞ ΣΔ της παιδικÞς ηλικßας. Τα χαρακτηριστικÜ κλινικÜ συμπτþματα με τα οποßα κÜνει την εμφÜνισÞ της η νüσος εßναι η γρÞγορη απþλεια βÜρους, η υπερβολικÞ απþλεια οýρων, η εκσεσημασμÝνη δßψα, ο λÞθαργος και, εφüσον η διÜγνωση δεν τεθεß εγκαßρως, ο θÜνατος απü κετοοξþση. Στις ανεπτυγμÝνες χþρες η διÜγνωση σπÜνια διαφεýγει οπüτε και το ποσοστü αρχικÞς εμφÜνισης του διαβητικοý παιδιοý με κετοξÝωση εßναι μικρüτερο απü 25%. Σε χþρες üμως με πτωχü σýστημα υγεßας, τα παιδιÜ πιθανÜ πεθαßνουν απü κετοξÝωση ενþ θεωρεßται üτι πÜσχουν απü απλÞ γαστρεντερßτιδα και Üρα παραμÝνουν αδιÜγνωστα.

ΥπÜρχει τερÜστια διαφορÜ (τουλÜχιστον 400πλÜσια) σε ü,τι αφορÜ τα ποσοστÜ επßπτωσης του ΣΔ τýπου 1, με τα υψηλüτερα ποσοστÜ να παρατηροýνται στην Φινλανδßα (Üνω των 45 περιπτþσεων ανÜ 100.000 παιδιþν ηλικßας κÜτω των 15 ετþν) και τα χαμηλüτερα στην Κßνα, την Ιαπωνßα και τμÞματα της Νüτιας ΑμερικÞς. Οι λüγοι αυτÞς της διαφορÜς παραμÝνουν Üγνωστοι, αν και φαßνεται üτι σε μεγÜλο μÝρος τους εßναι περιβαλλοντικοß.

Σε πολλÝς περιοχÝς του κüσμου η επßπτωση του ΣΔ 1 αυξÜνεται κατÜ 2-5% ανÜ Ýτος. Αυτü μεταφρÜζεται σε μßα αýξηση της επßπτωσης κατÜ 50% σε περßπου μßα δεκαετßα, καθιστþντας την την πιο συχνÞ ενδοκρινολογικÞ νüσο της παιδικÞς ηλικßας. Σε κÜποιες χþρες μÜλιστα μια ακüμη μεγαλýτερη αýξηση του διαβÞτη παρατηρÞθηκε στις πολý μικρÝς ηλικßες (κÜτω των 5 ετþν). Στο ΚουβÝιτ, η νüσος εßχε επßπτωση μικρüτερη απü 3 περιπτþσεις ανÜ 100.000 στην αρχÞ της δεκαετßας του 80, αλλÜ τþρα Ýχει αυξηθεß στις 20 περιπτþσεις ανÜ 100.000. ΕπιπλÝον ο αυτοÜνοσος διαβÞτης εßναι πλÝον γνωστü üτι συμβαßνει και σε ομÜδες μεγαλýτερων ηλικιþν: λανθÜνων αυτοÜνοσος διαβÞτης των ενηλßκων (LADA).

Η αιτßα του ΣΔ τýπου 1 παραμÝνει Ýνα μυστÞριο. Οι ενδεßξεις üτι πρüκειται για αυτοÜνοσο διαβÞτη στη συντριπτικÞ πλειοψηφßα των παιδιþν εßναι πολý ισχυρÞ, αλλÜ οι εκλυτικοß παρÜγοντες απαιτοýν περαιτÝρω διερεýνηση. ΠιθανÜ περιλαμβÜνουν μια μεγÜλη ποικιλßα κοινþν εντεροúων, χημικþν, τροφþν üπως το γÜλα αγελÜδας ακüμη και το Üγχος της σýγχρονης ζωÞς. Μια Üλλη θεωρßα υποστηρßζει το ρüλο της μειωμÝνης πλÝον Ýκθεσης του ανθρþπινου οργανισμοý σε ιοýς, με δεδομÝνη τη βελτßωση των κανüνων υγιεινÞς, κÜτι που οδηγεß στην ενεργοποßηση λιγüτερων αμυντικþν μηχανισμþν σε σχÝση με παλαιüτερα.

¼ποιοι και αν εßναι οι εκλυτικοß παρÜγοντες, δεν υπÜρχει αμφιβολßα üτι τα Üτομα που κληρονομοýν ορισμÝνα γονßδια (πχ. HLA DR3 και HLA DR4) Ýχουν αυξημÝνο κßνδυνο, ενþ Üλλα γονßδια (πχ. HLA DR2) υποδηλþνουν μειωμÝνο κßνδυνο. Εντοýτοις, η αýξηση του ΣΔ τýπου 1 δεν μπορεß να εξηγηθεß απü απλÞ αλλαγÞ στους γενετικοýς παρÜγοντÝς και πιθανÜ να οφεßλεται σε αδιευκρßνιστες περιβαλλοντικÝς επιδρÜσεις.

Οι μÝθοδοι ελÝγχου των παγκρεατικþν αντισωμÜτων μποροýν να χρησιμοποιηθοýν ως προγνωστικοß δεßκτες για την μετÝπειτα ανÜπτυξη διαβÞτη, πολλÜ χρüνια πριν την Ýναρξη της νüσου. Η πληροφορßα αυτÞ οδÞγησε στη διεξαγωγÞ ορισμÝνων ερευνητικþν μελετþν þστε να διευκρινισθεß το κατÜ πüσο εßναι εφικτÞ η πρüληψη της ανÜπτυξης διαβÞτη στα Üτομα που κατατÜσσονται στην ομÜδα υψηλοý κινδýνου με βÜση τον υψηλü τßτλο αντισωμÜτων. Πρüκειται για μεθüδους που περιλαμβÜνουν τη χορÞγηση υψηλþν δüσεων νικοτιναμιδßου (μελÝτη ENDIT στην Ευρþπη) Þ μικρþν ποσοτÞτων ινσουλßνης (μελÝτη DTP στην ΑμερικÞ). ΜÝχρι σÞμερα πÜντως, δεν υπÜρχει καμßα αποδεδειγμÝνη μÝθοδος πρüληψης του διαβÞτη στα Üτομα που χαρακτηρßζονται απü υψηλü κßνδυνο ανÜπτυξης της νüσου.

ΠροβλÞματα που αφοροýν τα παιδιÜ με ΣΔ
Η αντιμετþπιση του διαβÞτη τýπου 1 περιλαμβÜνει την χορÞγηση ινσουλßνης, το κατÜλληλο διαιτολüγιο και εκπαßδευση σε üτι αφορÜ τη νüσο. Η νüσος του παιδιοý Ýχει αντßκτυπο σε üλη την οικογÝνεια. ΜεγÜλο μÝρος του αυθορμητισμοý της καθημερινÞς ζωÞς χÜνεται στη ρουτßνα των προκαθορισμÝνων γευμÜτων, των εξετÜσεων αßματος, των ενÝσεων και της επαγρýπνησης για τη διατÞρηση των επιπÝδων του σακχÜρου εντüς των επιθυμητþν ορßων. Οι ποικßλες διατροφικÝς συνθÞκες και η ανÜγκη για Üσκηση που χαρακτηρßζουν τη φυσιολογικÞ παιδικÞ ηλικßα, η τÜση του παιδιοý για 4 με 6 λοιμþξεις το χρüνο, οι ορμονικÝς αλλαγÝς της εφηβεßας, üλα μετατρÝπουν την πραγματοποßηση καλοý ελÝγχου του σακχÜρου Ýναν ιδιαßτερα προκλητικü και κÜποιες φορÝς ανÝφικτο επßτευγμα. Τα επαναστατικÜ εφηβικÜ χρüνια εßναι ιδιαßτερα δýσκολα. Οι περισσüτεροι Ýφηβοι προτιμοýν να ξεχνοýν üτι πÜσχουν απü διαβÞτη. Δεν υπÜρχει καμßα Üλλη νüσος στην ιατρικÞ üπου οι γονεßς πρÝπει να λÜβουν τüσες πολλÝς καθημερινÝς αποφÜσεις για Ýνα φÜρμακο που μπορεß να αποδειχθεß σωτÞριο (ινσουλßνη), αλλÜ σε λανθασμÝνη δοσολογßα μπορεß να βλÜψει σοβαρÜ το παιδß τους.

Oι περισσüτερες οικογÝνειες βιþνουν μια περßοδο θλßψης μετÜ τη διÜγνωση του διαβÞτη στο παιδß τους, σε παγκüσμιο επßπεδο. Σε κÜποιους πολιτισμοýς μÜλιστα η νüσος μπορεß να αποδοθεß στη θÝληση του θεοý, να θεωρηθεß αποτÝλεσμα προηγουμÝνων αμαρτιþν Þ απλÜ της μοßρας, πεποιθÞσεις που επηρεÜζουν την εξωτερßκευση των συναισθημÜτων της οικογενεßας.

Ο ρüλος των εκπαιδευτþν του διαβÞτη ποικßλλει μεταξý των διαφüρων χωρþν, με πολλÝς υπηρεσßες υγεßας να μην αντιλαμβÜνονται τη σπουδαιüτητα του Ýργου τους Þ να μην Ýχουν την απαραßτητη κατÜρτιση.

¸να παιδß με τη νüσο Ýχει ολüκληρη ζωÞ μπροστÜ του να ζÞσει με το διαβÞτη. Παλαιüτερα στοιχεßα υποδηλþνουν üτι το προσδüκιμο επιβßωσης μειþνεται κατÜ το 1/3. ¸χει αποδειχθεß üτι η ανÜπτυξη επιπλοκþν σχετßζεται με το πüσο καλÜ ρυθμßζεται ο διαβÞτης, αν και πρüσφατα εντοπισμÝνοι γενετικοß παρÜγοντες συμβÜλλουν επßσης, προδικÜζοντας υψηλü Þ χαμηλü ποσοστü κινδýνου. Η επßτευξη καλοý ελÝγχου επηρεÜζεται απü πολλοýς παρÜγοντες, συμπεριλαμβανομÝνων της δοσολογßας της ινσουλßνης, της συχνüτητας των ενÝσεων, της δυνατüτητας για συχνÞ μÝτρηση των επιπÝδων σακχÜρου στο αßμα, την εξειδßκευση των ομÜδων διαβÞτη, της οικογενειακÞς σταθερüτητας, κοινωνικοοικονομικþν παραγüντων, της καλÞς διατροφÞς, της γενικÞς φυσικÞς κατÜστασης του παιδιοý. Σε κÜποιους πολιτισμοýς η επßδραση της εναλλακτικÞς ιατρικÞς (τοπικοß θεραπευτÝς, θεραπεßες με βÜση την “πßστη” κλπ ) εßναι συχνÜ τüσο ισχυρÞ þστε τα παιδιÜ διακüπτουν περιοδικÜ την ßνσουλßνη και ακολουθοýν αποκλειστικÜ “φυσικÝς θεραπεßες”.

Τα παιδιÜ με ΣΔ που ζουν σε συνθÞκες στÝρησης και υποφÝρουν πολý. Η κακÞ ρýθμιση του σακχÜρου τα καταδικÜζει σε καταστρεπτικÝς επιπλοκÝς Þδη απü τη Ýναρξη της ενηλßκου ζωÞς τους. Οι οικογÝνειες που αγωνßζονται για την επιβßωση τους στις αναπτυσσüμενες χþρες πιθανüν να Ýχουν να επιλÝξουν ανÜμεσα στην τροφÞ και τα φÜρμακα του παιδιοý τους. Η φτþχεια δεν απαντÜται μüνο σε αγροτικÝς περιοχÝς αλλÜ με αυξανüμενους ρυθμοýς και σε φτωχογειτονιÝς στα προÜστεια των μεγÜλων πüλεων. Σε κÜποιες φαινομενικÜ πλοýσιες χþρες με καθολικÞ κÜλυψη υγεßας για τους υπηκüους τους, οι μετανÜστες και οι οικογÝνειÝς τους ενδÝχεται να μη δικαιοýνται καμßα παροχÞ και να ζουν στη φτþχεια τους, παρÜ την ευημερßα που τους περιβÜλλει.

Σε κÜποιες χþρες η ινσουλßνη μπορεß να αντιπροσωπεýει μεγÜλο μÝρος του μηνιαßου εισοδÞματος του ανειδßκευτου βιοπαλαιστÞ και συνεπþς η καθημερινÞ μÝτρηση του σακχÜρου να εßναι σχεδüν αδýνατη. Αν λοιπüν η δυνατüτητα προμÞθειας της ινσουλßνης τßθεται σαν ζÞτημα, η διÜγνωση του διαβÞτη για αυτÞν την οικογÝνεια μοιÜζει με καταδßκη σε θÜνατο. Σε Üλλες χþρες πÜλι η ινσουλßνη μπορεß να χορηγεßται δωρεÜν στις δημüσιες κλινικÝς, αν και η ποικιλßα της διαφÝρει απü μÞνα σε μÞνα και οι γρφειοκρατικÝς διαδικασßες να σημαßνουν αναμονÞ μßας ολüκληρης μÝρας στην ουρÜ για να λÜβει κÜποιος το εβδομαδιαßο απüθεμα της ινσουλßνης.

Η κοινωνικÞ επιρροÞ του διαβÞτη ποικßλλει στις διÜφορες χþρες. Σε τμÞματα της Ινδßας Ýνα κορßτσι με διαβÞτη εßναι σχεδüν αδýνατο να παντρευτεß. ΚÜποια απü αυτÜ τα κορßτσια εγκαταλεßπονται και το ποσοστü θανÜτων σε αυτÜ εßναι πολý υψηλüτερο απü üτι στα αγüρια. Η σωστÞ αντιμετþπιση του διαβÞτη εßναι πÜντα δýσκολη, αλλÜ σε μßα χþρα με φτωχÞ παιδεßα, λßγους εκπαιδευτÝς υγεßας για το διαβÞτη, μακρινÝς αποστÜσεις και φτþχεια, ßσως να εßναι και αδýνατη. Ο διαγνωσμÝνος σακχαρþδης διαβÞτης εßναι εξÜλλου ακüμη Ýνας περιοριστικüς παρÜγων σε ανεπτυγμÝνες χþρες, με δεδομÝνη την απαγüρευση συμμετοχÞς στα σχολικÜ αθλÞματα Þ τον αποκλεισμü απü τα καλýτερα πανεπιστÞμια.

Ο νÝος αιþνας παρüλα αυτÜ προσφÝρει περισσüτερη ελπßδα παρÜ ποτÝ στα παιδιÜ με σακχαρþδη διαβÞτη. ΥπÜρχει καλýτερη κλινικÞ παρακολοýθηση, μεγαλýτερο εýρος επιλογÞς απü διαφüρους τýπους ινσουλßνης, διαφορετικüς και πιü εýχρηστος τρüπος χορÞγησης ινσουλßνης (σýριγγες, στιλü, προγεμισμÝνες σýριγγες μßας χρÞσης, αντλßες), πιο αποτελεσματικüς Ýλεγχος του σακχÜρου, πιο αποτελεσματικÞ ευρεßα ενημÝρωση και εκπαßδευση για το ΣΔ και για καλýτερη διατροφÞ. ΑυτÜ τα πλεονεκτÞματα üμως, δεν εßναι ισομερþς κατανεμημÝνα. ΠολλÜ παιδιÜ αλλÜ και ενÞλικες αντιμετωπßζουν ακüμη σοβαρÜ προβλÞματα.

Οι απαιτÞσεις των παιδιþν με διαβÞτη και των οικογενειþν τους εßναι οι ßδιες απü üπου και αν προÝρχονται: καλÞ ιατρικÞ παρακολοýθηση, σωστÞ διατροφÞ και αναγνþριση των ψυχοκοινωνικþν αναγκþν. ΚÜποιες χþρες το αντιμετωπßζουν με περισσüτερη κατανüηση σε σχÝση με Üλλες, γεγονüς παραμÝνει πÜντως üτι ενþ οι λýσεις πρÝπει να προσαρμüζονται στο συγκεκριμÝνο πολιτισμü, η κοινωνßα πρÝπει να συμβÜλλει τα μÝγιστα στη φροντßδα των νεοτÝρων μελþν της.