Οδυσσέας Ελύτης

Η τελευταία του επιθυμία ήταν να φύγει σιωπηλά χωρίς θόρυβο και λόγια. Τόσο αθόρυβα όσο ο ίδιος ζούσε αλλά και περήφανα.

Ο Οδυσσέας Ελύτης δε ζήλεψε το φως της ζωής γιατί το κουβαλούσε διαρκώς μέσα του και γιατί ο θάνατος δεν ήταν γι' αυτόν το τέλος αλλά η συνέχεια της ζωής, "0 ήλιος χωρίς βασιλέματα". Στο έργο του αποπνέει μια αίσθηση αθανασίας και υπέρβασης του θανάτου που στηρίζεται στην αιωνιότητα της ψυχής και όχι στο φθαρτό σώμα: " Για μια ζώνη απέραντη και άπεφθης καθαρότητας, όπου το βάρος σου εκεί δεν μετράει κι όπου το φως δεν είναι του ήλιου που ξέρουμε μήτε κανενός άλλου τεχνητού ή ουρανίου σώματος.

Είναι το φως που δε χρειάζεται να περάσει από τα μάτια για να σου γίνει αισθητό. Εκεί έχουν να λένε συντελείται η επανάσταση του σώματος μείον την εύτρωτη πλευρά...".

Για τον μεγάλο ποιητή όμως δεν θα μπορούσε να μη συνδεθεί το αιώνιο ελληνικό φως και ο ελληνικός τρόπος ζωής με την έννοια του θανάτου. Στα "Επιτύμβια" τονίζει τη διαφάνεια του ελληνικού θανάτου:

"Δεν υπάρχουν σύννεφα στον ορίζοντα του ελληνικού θανάτου. Μια διαφάνεια πάντοτε μας επιτρέπει να διακρίνουμε το εσωτερικό του σπιτιού όπου η ζωή σταμάτησε και κάποτε, από κάποιο άνοιγμα, το λίγο κυανό της πλατωνικής αθανασίας.

Μέσα σε μια τρομαχτική ηρεμία, όπως αυτή που ακολουθεί τον κεραυνό. Κι επάνω σε μια πέτρα. Όπου τον απόντα τον συμπαραστέκουν με την ίδια επίσημη σοβαρότητα οι παρόντες.

Σαν να θέλουν να δείξουν πόσο δύσκολο είναι να διανυθεί και από τις δυο μεριές η μηδαμινή απόσταση που χωρίζει τη μία στιγμή από την άλλη - εννοώ την κατοπινή της, αυτήν που μεταβάλλει και την τάξη του κόσμου...". Το έργο του Οδυσσέα Ελύτη κρύβει ανθρώπινες και οικουμενικές αξίες αλλά ταυτόχρονα και ελληνικές. Είναι ένας αθεράπευτος, ρομαντικός ελληνολάτρης. Χωρίς όμως, όπως ισχυριζόταν ο ίδιος, να είναι πατριωτικός ποιητής. Απλά ο ελληνικός χώρος του έδινε την εικόνα της πραγματικότητας και του ρεαλισμού και στη συνέχεια μετουσίωνε τις παραστάσεις του σ' έναν κόσμο καθαρό, αθώο και τέλειο.

Το ελληνικό φως του πρόσφερε την έμπνευση και τη δύναμη να συνεχίσει την αναζήτηση της αλήθειας, της ουσίας των πραγμάτων.

Κέντρο του κόσμου του είναι το Αιγαίο, επειδή "είναι το κέντρο της καλλιτεχνικής ενάργειας στην Ελλάδα χιλιάδες χρόνια τώρα, από την εποχή της Αυγής των πολιτισμών εκεί στη γαλάζια λεκάνη που ενώνει και χωρίζει συνάμα τις τρεις ιστορικές ηπείρους συντελέστηκαν ανέκαθεν οι πιο τολμηρές και γόνιμες συναντήσεις του πνεύματος.

Ο ελληνοκεντρισμός του Ελύτη βρίσκει το αποκορύφωμά του στο έργο του " ¶ξιον Εστί". Η σύνθεση του "¶ξιον Εστί" είναι διαρθρωμένη όπως η Θεία Λειτουργία και χωρίζεται σε τρία μέρη. Στη "Γένεσις" όπου ο άνθρωπος ξεκινά τη ζωή του ακέραιος, αθώος και χωρίς ενοχές. Στη συνέχεια τα "Πάθη" περιγράφουν τις οδυνηρές εμπειρίες του ανθρώπου , τους κινδύνους και τα πάθη που τον απειλούν. Σ' αυτό το μέρος υπάρχει και συγκεκριμένη ιστορική αναφορά στον πόλεμο και την κατοχή.

Τέλος, στο "Δοξαστικό" το κακό μετουσιώνεται σε καλό, τα άξια αποκαθίστανται και η αισιοδοξία επανέρχεται και γίνεται μόνιμη.

Τον Ελληνοκεντρισμό του Ελύτη επισημαίνει η Σουηδική Ακαδημία τον Οκτώβριο του 1979 όταν ανακοινώνεται ότι του απονέμει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας: ''Για την ποίησή του, που με φόντο την ελληνική παράδοση με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια, ζωντανεύει τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία".

Λίγο αργότερα, στην τελετή της απονομής του βραβείου Νόμπελ στις 10/12/1979 ο ίδιος ο ποιητής θα πει: "...Είναι το ξέρω άτοπο ν' αναφέρεται κανείς σε προσωπικές περιπτώσεις. Και ακόμα πιο άτοπο να παινά το σπίτι του. Είναι όμως κάποτε απαραίτητο, στο βαθμό που αυτά βοηθούν να δούμε πιο καθαρά μια ορισμένη κατάσταση πραγμάτων. Και είναι σήμερα η περίπτωση. Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλα αυτά είναι μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ' ελάχιστες διαφορές".

Η απήχηση της σκέψης και του έργου του Ελύτη υπήρξε μεγάλη καθώς μεταφράστηκε σε πάρα πολλές γλώσσες και διδάχθηκε συστηματικά.

Γιατί ο Οδυσσέας Ελύτης απευθύνεται - και αυτή είναι η ελπίδα του - σ' έναν κόσμο που υπερέχει, στην αξία του ανθρώπινου κόσμου. Παρ' όλο που πιστεύει ότι "αισθάνεται άστεγος και περιττός σ' έναν κόσμο που σήμερα έχει απαλλαγεί από κάθε παιδεία", αισιοδοξεί μέσα από την ποίηση ότι μπορεί ν' αναπτυχθεί ένα ανώτερο πνεύμα.

Θεωρεί την ποίηση ως μια πηγή ομορφιάς και αθωότητας που όμως έχουν μεγάλη δύναμη και μπορούν ν' αλλάξουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Οι τελευταίοι μόνο αν προσεγγίσουν τη Φύση και αφήσουν τις αισθήσεις τους να λειτουργήσουν ελεύθερα, θα μπορέσουν να νιώσουν την ψυχή τους να υπερέχει. Να λοιπόν γιατί γράφει:

" Η ποίηση είναι η μόνη οδός για να υπερβούμε τη φθορά...Να γιατί γράφω. Γιατί η ποίηση αρχίζει από κει που την τελευταία λέξη δεν την έχει ο θάνατος. Είναι η λήξη μιας ζωής και η έναρξη μιας άλλης, που είναι ίδια με την πρώτη, αλλά που πάει πολύ βαθιά, ως το ακρότατο σημείο που μπόρεσε να ανιχνεύσει η ψυχή, στα σύνορα των αντιθέτων , εκεί που ο ήλιος και ο ¶δης αγγίζονται".


Πηγές:
1. ¶ξιον Εστί, '' Η Γένεσις '', εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1979.
2. ¶ξιον Εστί, '' Τα Πάθη '', εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1979.
3. ''Ανοιχτά Χαρτιά'', εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1982.
4. 'Οδυσσέας Ελύτης', Επτά Ημέρες, εφ. ''Η Καθημερινή'', 25 / 09/ 1994.
5.http://www.koufogiannis.freeservers.com