Οι λαϊκοί οργανοπαίχτες της Νάουσας από τα μέσα του 19ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα

Η μουσική παράδοση της Νάουσας μέσα από την ιστο­ρία μιας μουσικής οικογένειας, των Ατσηδων. Οι πληροφορίες προέρχονται από μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις μελών της οικογένειας, του Δημήτριου Ατση του Γεωργίου (Γκόγκα), του Δημήτριου Ατση του Αθανασίου και του Ιωάννη Βελιγδένη του Αντωνίου.

Η ιστορία μας ξεκινάει με την εγκατάσταση στη Νάουσα του γενάρχη της οικογένειας Θανάση Ατση. Ο Θανάσης Ατσης ήρθε στη Νάουσα 20-22 χρονών μαζί με τον αδελφό του στα μέσα του 19ου αιώνα από τα Μπιτόλια (σημερινό Μοναστήρι) από το χωριό Βελεσά. Ιθαγένεια είχαν καθαρά ελληνική. Από το χωριό τους έφυγαν όταν χάθηκε κάποιος Τούρκος και τους συκοφάντησαν σαν υπαίτιους, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να σκοτώσουν τον πατέρα τους και να τους κυνηγήσουν. Ο Θανά­σης με τον αδερφό του ήρθαν κυνηγημένοι στη Νάουσα και δούλευαν σαν εργάτες σε μπαξέδια και αμπέλια. Σιγά σιγά έκαναν δικά τους μπαξεβανλίκια.

Τους άρεσε πολύ η μουσική. Ο Θανάσης έπαιζε βιολί και ο αδερφός του ούτι. Μετά τη δουλειά στα χτήματα τους πλησία­ζαν πολλές φορές παρέες Ναουσαίων και τους ζητούσαν να παίξουν μουσική για να διασκεδάσουν. Στη Νάουσα έκαναν στο Θανάση προξενιό μια κοπέλα από το γένος Παλιά. Από το γάμο τους γεννήθηκε ο Δημήτρης (1864) κι ένα μικρότερο παι­δί, ο Γιώργης. Ο Θανάσης έμαθε στα παιδιά του μουσική, επει­δή όμως ήταν αγράμματος, το μεράκι του ήταν τα παιδιά του να μάθουν γράμματα. Το Δημήτρη ήθελε να τον κάνει δάσκα­λο, αλλά αυτός προς μεγάλη του λύπη τελείωσε μόνο το δημο­τικό σχολείο. Στη μουσική όμως ήταν πολύ καλός, έγινε θαυ­μάσιος κλαρινίστας.

Ο Γιώργης δούλευε σαν φραγκοράφτης κι έπαιζε την κα­λύτερη κορνέτα μέσα στη Νάουσα, πέθανε όμως πολύ νέος. Οταν πέθανε, τον αντικατέστησε στην κομπανία ο δεύτερος γιος του αδερφού του, ο Θανάσης, που λέγανε ότι είχε την ίδια γλυκιά φωνή στο όργανο με τον Γιώργη. Σε μικρή ηλικία ο Δη­μήτρης και ο αδερφός του ο Γιώργης έμειναν ορφανοί από τη μάνα τους. Μετά από λίγα χρόνια ο πατέρας τους ξαναπα-ντρεύτηκε μια γυναίκα από το Εμπόριο Πτολεμαϊδας, τα Χαϊλιάρια όπως τα έλεγαν. Από το δεύτερο γάμο του ο Θανάσης έκανε άλλα δύο παιδιά, ένα κορίτσι τη Μαρία και ένα αγόρι το Χριστόδουλο. Η Μαρία έγινε δασκάλα κατά το μεράκι του πα­τέρα της, ενώ ο Χριοτόδουλος δεν μπόρεσε μεν να μάθει γράμματα, έγινε όμως πολύ καλός μουσικός.

Ο Δημήτρης Ατσης ήταν γεννημένος το 1864 και ξεκίνησε να παίζει κλαρίνο στα 18 του χρόνια, δηλαδή το 1882! Κλαρίνο τού έμαθε ο πατέρας του και επειδή δεν υπήρχαν όργανα στην περιοχή του το αγόρασε από τη Θεσσαλονίκη, από τον Δημη­τρίου ο οποίος έφερνε όργανα από την Τσεχοσλοβακία. Τα παιδιά που απέκτησε ο Δημήτρης τα έκανε μουσικούς. Επειδή ο κόσμος εκείνη την εποχή ήθελε ορχήστρες για τους γάμους και τα γλέντια, προσπάθησε όλα τα παιδιά του να μάθουν μου­σική κι έκανε με αυτά μια κομπανία.

Ο Δημήτρης Ατσης και ο αδερφός του Γιώργης συνεργά­ζονταν με έναν Ναουσαίο, τον Γκούγκουρα που έπαιζε βιολί. Νταούλι κατά καιρούς παίζανε διάφοροι, ένας από αυτούς ήταν ο Κώστας Ηλιος. Αργότερα ο αδερφός του Γιώργης έκα- . νε άλλη κομπανία με τον Χριστόδουλο (γιο του Δημήτρη απο τη δεύτερη γυναίκα του) ο οποίος έπαιζε βιολί και τρομπόνι.

Η φωτογραφία είναι βγαλμένη το 1928 και φαίνονται οι: Γεώργιος Ατσης

ή Γκόγκας (τρομπέτα), Φιλώτας Ατσης (τρομπόνι) και Ηλιος ΚωνΙνος (νταούλι).

Μαζί τους έπαιζε κλαρίνο ο Θανάσης Πλάκας από τα Τρίκαλα της Θεσσαλίας, που ήταν γαμπρός του Χριστόδουλου.

Τα όργανα που έπαιζαν στην οικογένεια Ατση ήταν: ο Θα­νάσης Ατσης βιολί, ο αδερφός του Θανάση ούτι, ο Δημήτρης Ατσης (1864-1952) κλαρίνο, ο αδερφός του Γιώργης (απεβίω­σε σε ηλικία 30-32 χρονών) κορνέτα. Ο πρώτος γιος του Δημή­τρη Ατση ο Νικόλας (1895) έπαιζε πολύ καλό τρομπόνι, ο δεύ­τερος ο Θανάσης (1897-1972) έπαιζε κορνέτα, ο τρίτος γιος ο Γκόγκας (1904-1995) έπαιζε τρομπέτα, ο μικρότερος γιος ο Φιλώτας (1910-1942) έπαιζε τρομπόνι.

Ο Θανάσης Ατσης συνεργαζόταν με μουσικούς από τη Θεσσαλονίκη αλλά και από τη Νάουσα, όπως τον Κώστα Μπα­λιά (βιολί), τον Αντώνη Βελιγδένη (σαξόφωνο), το Σταύρο Βε-λιγδένη (τρομπόνι) και άλλους. Ο Αντώνης Βελιγδένης (1899-1959) ήταν γιος του τζαμπάζη στο επάγγελμα Γιάννη Βελιγδέ­νη ο οποίος με τη γυναίκα του Μαρία απόκτησε 6 παιδιά, 2 αγόρια και 4 κορίτσια. Ο Αντώνης ήταν ο πρώτος του γιος κι έγινε άριστος μουσικός (έπαιζε σαξόφωνο) με πολύ καλή θεω­ρητική κατάρτιση. Οταν ήταν νέος έκανε και στη στρατιωτική μουσική. Επαιζε για πολλά χρόνια στην ίδια ορχήστρα με τον γαμπρό του Θανάση Ατση καιτηνπεριοδο 1936-1940 διετέλε­σε αρχιμουσικός στις 2 φιλαρμονικές της Νάουσας, την "Αθη­νά" και την "Εριολάν". Ο δεύτερος γιος του Γιάννη Βελιγδένη ο Σταύρος (1919) έπαιζε πολύ καλό τρομπόνι και συνέπραττε με την ορχήστρα του αδελφού του όταν πηγαίνανε κυρίως σε γά­μους. Τη δεκαετία του 1950 στην ορχήστρα του Αντώνη Βελι­γδένη συμμετείχε ο γιος του Γιάννης (1935) που έπαιζε θαυ­μάσιο ακορντεόν.

Οταν ο Δημήτρης Ατσης σταμάτησε να παίζει μουσική, συνέχισαν να παίζουν ο γιος του Γκόγκας με τον μικρότε­ρο αδελφό του τον Φιλώτα (ο ένας κορνέτα κι ο άλλος τρο­μπόνι) , κλαρίνο που το χρειαζόταν για τους γάμους δεν εί­χαν. Πριν σταματήσει τη μουσική ο πατέρας τους είχε βγά­λει ένα κλαρίνο, τον Τσιαύκα τον Γκόγκα. Συνεργάστηκαν λοιπόν τα αδέρφια με τον Τσιαύκα που έπαιζε κλαρίνο. Ο αδερφός του Γκόγκα ο Γόλης Τσιαύκας έπαιζε νταούλι. Μετά την Κατοχή ο Τσιάφκας έφυγε σε άλλη κομπανία και οι Ατσηδες πήραν στην κομπανία τους τον Κατσάνο τον Αλέξη, που έπαιζε κλαρίνο, και πήγαιναν πάλι σε γάμους.

Ο Θανάσης Ατσης παντρεύτηκε την αδερφή του συ­νεργάτη του μουσικού Αντώνη Βελιγδένη και έκανε 4 παι­διά. Τη δεκαετία 1920-1930 ο Δημήτρης Ατσης και τα παι­διά του είχαν τα καλύτερα όργανα σε όλη την περιοχή. Εί­χαν νταούλι με πιάτα που περιείχαν ακόμη και ασήμι μέσα, το δε δέρμα του ήταν ψαρίσιο. Τα χάλκινα όργανα που παί­ζανε ήταν τσεχοσλοβάκικα.Από τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου κατά καιρούς σχηματίζονταν κομπανία που έπαιζε στους γάμους στα χωριά της περιοχής μας. Αναφέρονται ο Τούσκας Γιαννούλης (τρομπέτα) και ο Βρούφτσκας, ο Γιάννης Σιάγκος που έπαιζε κλαρίνο ο Βασίλης Σιάγκος που έπαιζε τρομπόνι και ο Γιώργος Μάκης τρομπέτα.

Σχετικά με την εμφάνιση του λαϊκού κλαρίνου στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα έχουμε ελάχιστες αναφορές για τη δυτική Μακεδονία, κυ­ρίως για τη Σιάτιστα και το Αργός Ορεστικό. Για την κε­ντρική Μακεδονία και ειδικότερα για τη Νάουσα δεν υπάρ­χει καμία αναφορά. Ο Δημήτρης Ατσης κλαρίνο στους γά­μους από το 1888! Την περίοδο δε 1900-1920 υπήρχαν στη Νάουσα αρκετές κομπανίες που έπαιζαν στους γάμους και τα γλέντια. Το γιατί οι δικοί μας μουσικοί παρέμειναν άγνωστοι είναι ένα θέμα που χρήζει περισσότερης έρευ­νας. Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι οι περισσότεροι από αυ­τούς ποτέ δεν ήταν αποκλειστικά επαγγελματίες μουσικοί, η μουσική ήταν η δεύτερη δουλειά τους, το μεράκι τους. Μία δεύτερη πιθανή εξήγηση είναι ότι σαν κομπανίες κι­νούνταν στα όρια της περιοχής μας, με αποτέλεσμα παρό­λο που ήταν άριστοι μουσικοί να μη γίνουν ευρύτερα γνω­στοί. Ελπίζω στο μέλλον να γίνουν περισσότερες έρευνες πάνω στη μουσική παράδοση της Νάουσας η οποία είναι πλουσιότατη αλλά δυστυχώς στο μεγαλύτερο μέρος της ανεξερεύνητη.

Η φωτογραφία είναι βγαλμένη το 1919 και φαίνονται οι Δημήτρης Ατσης

(κλαρίνο), Γιώργος Ατσης (νταούλι) και Φιλώτας Ατσης (τρομπόνι).

Χρήστος Ζάλιος

Νάουσα