Η Ιστορία της μουσικής των κατώτερων κοινωνικών τάξεων της πόλης του Ηρακλείου

Το περιθωριακό τραγούδι μέσα από τα όργανα και το στίχο

Τις τελευταίες δεκαετίες μάθαμε να θεωρούμε τη λύρα και το λαούτο σαν τα βασικά όργανα της κρητικής μουσικής. Ωστόσο στο παρελθόν τουλάχιστον σε ότι αφορά τη λύρα, θα λέγαμε ότι δεν ήταν το πλέον διαδεδομένο όργανο. Αντίθετα μάλιστα, ήταν ένα όργανο που έβγαζε μελωδίες στα χέρια μόνο ορεσίβιων μουσικών και όχι σε όλο τον ορεινό όγκο, αλλά μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές αυτού. Την περίοδο της τουρκοκρατίας είχαν υιοθετηθεί, αν όχι εξελιχθεί, όργανα όπως το μπουλγαρί που ήταν περισσότερο κοντά στον ανατολικό ήχο με σαφέστατες βυζαντινές επιρροές. Όργανο που έμοιαζε με τον ταμπουρά, αμφότερα συγγενικά με το μπουζούκι, που και αυτού η ιστορία χάνεται στα βάθη των αιώνων. Το μπουλγαρί είχε την ηχητική ευελιξία, πέρα από τους τοπικούς κρητικούς σκοπούς, να μπορεί να συνοδεύει και τους μανέδες, αργόσυρτα τραγούδια με πιθανότατες επιρροές από τους τούρκικους αμανέδες. Φτάνοντας λοιπόν προς τα τέλη του 19ου αιώνα, θα λέγαμε πως το μπουλγαρί και οι μανέδες, λόγω και του παραπονιάρικου έως και σπαραχτικά λυπημένου ύφους τους, αποτελούν την αρχή ενός ιδιόμορφου ρεμπέτικου που μοιάζει στην νοοτροπία με αυτό της υπόλοιπης Ελλάδας αλλά ακόμα δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι το ίδιο. Εκτός από τους μανέδες, ένας άλλος σκοπός που ακούγονταν συχνά στους χώρους συνάθροισης του λούμπεν προλεταριάτου της εποχής, είναι τα καμιλιέρικα. Πρόκειται για μια συγκεκριμένη μελωδία που το άκουσμά της στον σημερινό ακροατή θα θύμιζε κάτι σαν αργό τσιφτετέλι. Οι μουσικοί της εποχής, αυτοδίδακτοι στη πλειονότητά τους, χρησιμοποιούσαν, εκτός από το μπουλγαρί, ούτι, βιολί και κρουστά όπως το τουμπελέκι. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο στίχος για τον οποίο θα λέγαμε ότι ήταν κατά κύριο λόγο ελεύθερα δίστιχα, συχνά με τη μορφή μαντινάδας και η θεματολογία τους είχε να κάνει με τη παλικαριά, τη γυναίκα και την παρέα. Αργότερα στις αρχές του 20ου αιώνα, στη θεματολογία προστέθηκαν ο κόσμος της φυλακής, το χασίσι, οι γνωστές πόρνες της εποχής κ.ά.