Λαϊκά Παραδοσιακά Όργανα

Γράφει ο Σκιαθίτης Στέφανος (stefanos604)
127 άρθρα στο MusicHeaven

Εισαγωγή

Στην πραγματικότητα, ανάλογα με το τύπο του παραδοσιακού οργάνου, τον κατασκευαστή, το επιστόμιο τους και κυρίως το παίξιμό σας, μπορείτε να πλησιάσετε αρκετά κοντά στο κούρδισμα με τα άλλα όργανα, αλλά το πιο πιθανό είναι ότι να μην τα καταφέρετε.

Ωστόσο, αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό τέτοιων λαϊκών οργάνων και οι ιδιότητες αυτές πρέπει να γίνονται σεβαστές και να εκτιμώνται και όχι να δυσφημίζονται. Μπορείτε να το δείτε έτσι και να μάθετε και δεν θα νιώσετε απογοήτευση!

Αυτό που πιθανότατα θα παρατηρήσετε κατά την εκμάθηση τους είναι ότι θα χρειαστεί να ρυθμίζετε την αναπνοή σας για να διατηρείτε τις νότες σωστές. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει σταδιακά όσο ανεβαίνουμε την κλίμακα να φυσάμε δυνατότερα, αλλιώς οι νότες θα βαίνουν προς ύφεση.

Αφού μάθετε να παίζετε καθαρά τις νότες της διατονικής κλίμακας, τότε αρχίστε να παίζετε μελωδίες που δεν έχουν νότες με αλλοιώσεις (διέσεις/υφέσεις). Μετά μπορείτε να παίζετε και χρωματικά με ημικάλυψη της οπής.

Γκάιντα

Η λέξη γκάιντα είναι σλάβικη και σημαίνει ασκί με αέρα. Η ελληνική λέξη είναι άσκαυλος (ασκός+αυλός) ή τσαμπούνα (όμως η τσαμπούνα ή ζαμπούνα, όπως θα αναλύσω παρακάτω, διαφέρει από την γκάιντα).

Η γκάιντα (για την οποία δεν έχω καμιά εμπειρία γι' αυτό θα αναφέρω μόνο αυτά που γνωρίζω εγκυκλοπαιδικά), συναντάται σε ηπειρωτικές περιοχές κυρίως της Θράκης και της Μακεδονίας και αποτελείται από τα εξής κομμάτια:

Τσαμπούνα

Η τσαμπούνα σε περιοχές Κυκλάδων & Κρήτης. Δείτε εδώ

Η τσαμπούνα παίζεται μαζί με τουμπί (είδος νταουλιού) με δύο κοντούς ξύλινους κόπανους.

Θα αναφερθώ στις τσαμπούνες Κυκλάδων που δοκίμασα να μάθω, τις βρήκα εύκολες αλλά λόγω Χ.Α.Π (απαιτούν αρκετή ενέργεια τουλάχιστον στο φούσκωμα του ασκιού) τα παράτησα.

Συνήθως έχει πέντε τρύπες μπροστά και μία πίσω και όχι ισοκράτη (βλέπε φωτογραφίες). Επίσης ενδέχεται να διαφέρει το φυσάρι (πιο στενό). Κατά το παίξιμο είναι δυνατόν και οι δύο αυλοί να παίζουν μελωδία, ή ο ένας να παίζει μελωδία και ο άλλος να κρατάει ίσο (δίνονται δυνατότητες και για διφωνίες εδώ).

Η τσαμπούνα είναι είδος παραδοσιακού, ασκοφόρου, πνευστού μουσικού οργάνου, αντίστοιχο με τον αρχαίο άσκαυλο που αναπτύχθηκε κυρίως στις Κυκλάδες και σε άλλα νησιά του Αιγαίου.

Η τσαμπούνα φτιάχνεται από:

Ασκί (τουλούμι)

Το ασκί (τουλούμι) είναι από δέρμα ζώου (γίδας ή τράγου θηλυκού), γυρισμένο ανάποδα (με το τρίχωμα από μέσα).

Επιστόμιο

Το ΅ήκος του επιστο΅ίου εξαρτάται από το ΅έγεθος του ασκού, είναι καλαμένιο ή από κόκκαλο. Τα παλιότερα χρόνια ήταν σπάνια η ύπαρξη βαλβίδας στο επιστό΅ιο. Ο τσα΅πουνιέρης έκλεινει το επιστό΅ιο ΅ε τη γλώσσα του όταν δεν φυσούσε και όταν τραγουδούσε έκλεινε το επιστό΅ιο ακου΅πώντας το στο ΅άγουλό του. Ήταν ιδιαίτερα δύσκολη τεχνική, καθώς αφήνοντας το επιστό΅ιο από τα χείλη, το τουλού΅ι ξεφούσκωνε γρήγορα. Παλιότερα τις βαλβίδες τις έφτιαχναν αποκλειστικά από φύλλο κρεμμυδιού. Σήμερα και από φύλλο κρεμμυδιού αλλά και από παιδικό μπαλόνι ή και από προφυλακτικό (πιο σκληρό) στο άκρο του επιστό΅ιου εντός του ασκού, με  ΅ια ΅ικρή οπή. Όταν ο παίχτης φυσά, το ελαστικό ανοίγει και ο αέρας περνά, όταν δεν φυσά ο αέρας που προσπαθεί να διαφύγει από το επιστό΅ιο προς τα έξω τσαλακώνει το μπαλόνι, το οποίο σφραγίζει την έξοδο του αέρα.

Κύριο χαρακτηριστικό των τσαμπούνων είναι η απουσία διακριτού αυλού ισοκράτη που διαθέτουν οι γκάιντες.

Αυλοί

Η Τσαμπούνα αποτελείται από ένα σύστημα 2 αυλών.  Οι αυλοί στη ΅εγάλη πλειοψηφία των οργάνων είναι κατασκευασ΅ένοι από καλά΅ι, είναι κυλινδρικοί και απολήγουν σε χοάνες. Ο αυλός έχει συνήθως πέντε οπές διπλές.

Η τσαμπούνα δεν έχει πλούσια μουσική γκάμα, ούτε θα σας εντυπωσιάσει με απεριόριστες εκφραστικές δυνατότητες. Όλη η μουσική που ξεχύνεται, στηρίζεται στις πέντε τρύπες του καλαμιού. Απ’ αυτές τις τρύπες, αλλά και από το ρυθμικό κτύπημα στο τουμπελέκι ή στο τουμπί, θα βγουν οι ήχοι που θα ξεσηκώσουν τον κόσμο για το γλέντι και το ξεφάντωμα. Μεγάλη πλειοψηφία των σκοπών είναι μπάλοι και συρτοί.

Απόπειρα σύμπραξης ΅ε λαούτο συνήθως αποτυγχάνει λόγω κακού κουρδίσματος ΅εταξύ τσα΅πούνας και λαούτου, άλλες όμως φορές αν οι παίχτες έχουν κάποιες μουσικές γνώσεις, η σύμπραξη επιτυγχάνει.

Εδώ και αρκετά χρόνια υπήρξε ΅ια στροφή της νεότερης γενιάς των Κυκλάδων προς την παραδοσιακή ΅ουσική. ‘’Συνάντηση λαϊκών πνευστών στις Κυκλάδες ‘’: Δείτε ΕΔΩ:

Η προσθήκη του ασκού στις τσαμπούνες ήταν αποτέλεσ΅α της προσπάθειας εύρεσης εναλλακτικού τρόπου παιξί΅ατος από τον κουραστικό και επίπονο της κυκλικής αναπνοής που χρησιμοποιείται κυρίως από τους ζουρνατζήδες (δείτε ένα σχετικό άρθρο Circular breathing - κυκλική αναπνοή  ΕΔΩ:).

Φλογέρα

Η οικογένεια των φλογέρων (Recorders) αποτελείται από διάφορα μεγέθη. Η μεγαλύτερη είναι η Great Bass και η μικρότερη η Sopranino.

Δείτε το Video μου με διάφορες μελωδίες:

Αλλά και το πλήρες άρθρο μου ‘’ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΦΛΟΓΕΡΕΣ’’:

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4455

Ζουρνάς (Καραμούζα)

Οι μουσικές ανάγκες σε γάμους, πανηγύρια, περιοδεύον, κάλαντα... καλύπτονται σε πολλά μέρη της Μακεδονίας, με νταούλι, ζουρνά ακόμα και σήμερα.

Δείτε το Video μου:

Δείτε όμως και το πλήρες άρθρο μου ‘’Οδηγός Εκμάθησης Ζουρνά (Καραμούζας)’’:

http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&id=4482