Mε τον όρο "ρατσισμός" εννοούμε ένα πλέγμα αντιλήψεων, στάσεων, συμπεριφορών και/ή θεσμικών δομών που εξαναγκάζει ορισμένους ανθρώπους σε υποτελή διαβίωση, κι αυτό μόνο και μόνο επειδή ανήκουν σε μία διακριτή ομάδα ανθρώπων. Ως δικαιολογία για τις διακρίσεις χρησιμοποιείται η διαφορετικότητα της ομάδας, στην οποία διαφορετικότητα προσάπτεται συνήθως μια υποτιθέμενη κατωτερότητα. (*)
Σήμερα, κανείς πια δεν μιλά για φυλές, όπως παλαιότερα. Αντιλήψεις, όπως η βικτοριανή ευγονική, οι αμερικανικές θεωρίες για τους μαύρους, ο
φασισμός, έχουν πια ξεπεραστεί ή αντιμετωπίζονται σαν κάτι ...γραφικό.
Όλοι παραδεχόμαστε πως η φυλή είναι κατασκεύασμα της λογικής και όχι γενετική κατηγορία.
Σήμερα, λοιπόν, μιλάμε για πολιτισμικό ρατσισμό.
Όμως,
και ο πολιτισμός μπορεί να λειτουργεί σαν φύση, ιδιαίτερα σαν a priori τρόπος να εγκλεισθούν άτομα και ομάδες σε μια γενεαλογία, σε προσδιορισμούς μιας ανέκαθεν αμετάλλαχτης και αδιαμφισβήτητης καταγωγής. (*)
Ρατσισμός σήμερα είναι ο πανικός μπροστά στον υβριδισμό, μπροστά στην ανάμιξη των πληθυσμών και των τρόπων ζωής.
Όμως, τα ίδια τα εθνη είναι πολιτισμικά υβρίδια. Oυσιαστικά, δεν υπάρχει απάντηση σε ερωτήματα όπως π.χ. τι είναι έθνος και ποια στοιχεία το συγκροτούν, τι είναι εθνικό και ποιοι παράμετροι το ορίζουν.
Τα έθνη δημιουργήθηκαν από ανόμοιους πολιτισμούς που ενοποιήθηκαν (σε αρκετές περιπτώσεις με βίαιο τρόπο) καταπιέζοντας την πολιτισμική διαφορά. Βέβαια,
νέες ισχυρές πολιτισμικές διαφοροποιήσεις παράγονται συνεχώς. Ο «ενιαίος» εθνικός πολιτισμός διασπάται από την ταξική διάρθρωση της κοινωνίας, από τις διαφορές άντρα και γυναίκας, από τα διαφορετικά καταναλωτικά πρότυπα, από τις διαφορές στον τρόπο ζωής. (**)
O ρατσισμός, λοιπόν είναι θέμα αντιλήψεων:
σε μία κοινωνία, στην οποία θεωρητικά ο κάθε άνθρωπος βρίσκεται σε μια θέση χάρις ή εξαιτίας των προσωπικών του ιδιοτήτων, ικανοτήτων και προσόντων, η υποτελής διαβίωση μιας κατηγορίας ανθρώπων, όπως εκφράζεται με τον αναπαραγώμενο αποκλεισμό, λειτουργεί ως επιβεβαίωση της υποτιθέμενης κατωτερότητάς τους.
(*)
Eίναι θέμα στάσεων:
σε μία κοινωνία, στην οποία ο ανταγωνισμός βρίσκεται στην κλίμακα των αξιών υψηλότερα από την αλληλεγγύη, δεν είναι ρεαλιστική η προσδοκία αυθόρμητων θετικών στάσεων απέναντι στους κοινωνικά απoκλεισμένους. (*)
Eίναι θέμα συμπεριφορών:
ο ρατσισμός βραχυπρόθεσμα συμφέρει σε όσους δεν ανήκουν στα θύματά του. Aυτή είναι μια πικρή αλήθεια, η οποία θα βρίσκεται μπροστά μας τόσο καιρό όσο δεν θα καταφέρνουμε να δείχνουμε στους εν δυνάμει ρατσιστές ότι αυτά που φαίνεται να κερδίζουν βραχυπρόθεσμα από τον ρατσισμό θα τα πληρώνουν πολλαπλάσια αργότερα καθώς ρατσισμός σημαίνει υπονόμευση των θεμελίων του πολιτισμού από τον οποίο αντλούμε την ευημερία μας και την ευτυχία μας.(*)
(*)
Γ. Τσιάκαλος, ομιλία στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο: Εκπαίδευση και Ισότητα Ευκαιριών - Αθήνα 7-8-9 Απριλίου 1994, Γενική Γραμματεία Ισότητας.
(**)Γιώργος Καριπίδης,
Ημερησία, 24/09/2005
)
