Οταν οι Μπιτλς ήρθαν στο Αμβούργο
Η Αστριντ Κίρχερ, φωτογράφος και μούσα των Σκαθαριών, μιλάει για τα «παιδιά από το Λίβερπουλ» και τη δεύτερη πατρίδα τους
Του Κωστα Θ. Καλφοπουλου, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 26/8/07
Μεγάλωσα στο Λίβερπουλ, αλλά ανατράφηκα στο Αμβούργο.
Τζον Λένον
Η περιοχή γύρω από το λιμάνι είναι ένα τεράστιο σκηνικό, βροχερό και ταυτόχρονα λαμπερό, από σπίτια με κόκκινα και μπεζ τούβλα, ακάλυπτους χώρους, «κακόφημους δρόμους» (Reeperbahn, Grosse Freiheit, Davidstrasse, Herbertstrasse) και φωτεινές ρεκλάμες, με φόντο τους γερανούς και τα ντοκ. Στο Αμβούργο, που τραγουδήθηκε από τον Χανς Αλμπερς και την Εντίθ Πιαφ, πριν από 47 χρόνια, τέσσερα παιδιά από τα «υπόγεια του Λίβερπουλ» πρόβαραν τα πρώτα ακόρντα στον πυρετό του ροκ ’ν ρολ και του σκιφλ.
Από το 1960 έως το 1964, το Αμβούργο θα ζήσει στον πυρετό των Μπιτλς, όταν ο Τζον Λένον και ο Πολ Μακάρτνι, αρχικά με τον Στιούαρτ Σάτκλιφ (κιθάρα) και τον Πιτ Μπεστ (ντραμς) και αργότερα με τον Τζορτζ Χάρισον και τον Ρίτσαρντ Στάρκι (Ρίγκο Σταρ), άρχισαν να εμφανίζονται, δειλά στην αρχή και υπό εξαντλητικές συνθήκες, στις σκηνές των κλαμπ του Αμβούργου (Indra, Kaiserkeller, Star Club, Top Ten).
Μια καλοκαιρινή επίσκεψη υπό βροχή στη δεύτερη πόλη των Μπιτλς, μας οδήγησε στην Αστριντ Κίρχερ και στο Hamburg sound.
Η ηγερία του Σάτκλιφ
Πολύ προτού η πολιτιστική βιομηχανία σκηνοθετήσει με επαγγελματική διαστροφή την εμφάνιση των σταρ, η Αστριντ Κίρχερ, με τις καλλιτεχνικές φωτογραφίες της και, κυρίως, το new look που επέβαλε στους Fab Four (μαύρα δερμάτινα, κόμμωση με φράντζα, η περίφημη Pilzkopffrisur, στυλιζαρισμένες φωτογραφίες σε ανοιχτούς χώρους), θα δώσει στα «παιδιά από το Λίβερπουλ» τις αναγκαίες πινελιές, που θα αποτελέσουν αναπόσπα στο μέρος της ταυτότητας και της ιστορίας τους. Ο δεσμός της με τον πρόωρα χαμένο Στιούαρτ (Στου) Σάτκλιφ, που, προτού εξελιχθεί ο Λένον και μέχρι τον ξαφνικό θάνατό του, ήταν το «μυαλό των Μπιτλς», θα σημαδέψει τη ζωή και την καριέρα της.
Τη συναντήσαμε μια βροχερή μέρα του Ιουλίου, στην πόλη που ουσιαστικά τους ανέδειξε. Οπως στα νιάτα της, όταν έσφυζε από υπαρξιστικές ανησυχίες και καλλιτεχνικό οίστρο, έχει τα μαλλιά κοντά, α λα γκαρσόν, σαν την Τζιν Σίμπεργκ στο «Με κομμένη την ανάσα». Φοράει μαύρα (μαύρη μπλούζα, μαύρο παντελόνι, μαύρα πέδιλα) και μιλάει σιγά. Προσέχει τις λέξεις, μιλάει χωρίς έπαρση, καπνίζει και θυμάται.
Είχαν κάτι ξεχωριστό
Η Αστριντ Κίρχερ έχει πολλά να αφηγηθεί από «τη μέρα που οι Μπιτλς ήρθαν στο Αμβούργο», αλλά στη συζήτηση παραμένει φειδωλή και συνεσταλμένη σαν μαθήτρια. Δεν δίνει συχνά συνεντεύξεις ούτε εμφανίζεται δημόσια χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Μαζί της ο Ουλφ Κρίγκερ, ένας πρώην θαυμαστής των Ρόλινγκ Στόουνς, που κατέληξε να είναι η «ζωντανή μνήμη» των Μπιτλς στο Αμβούργο. Τους συναντήσαμε στο κατάστημα του δεύτερου, κοντά στο Πανεπιστήμιο, γεμάτο από «memorabilia», δίσκους, CD και βιβλία γύρω από το ένα και μοναδικό θέμα, για το συγκρότημα που ξεκίνησε από το Μερσισάιντ, και άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην πόλη του Χέλμουτ Σμιντ και του Ούβε Ζέελερ, μέχρι να κατακτήσει τον κόσμο.
«Για μένα, το Αμβούργο είναι πρώτα απ’ όλα η πόλη μου», μας λέει, σχεδόν μετρώντας τις λέξεις. «Η γνώμη μου για τους Μπιτλς, και κυρίως για τον Σάτκλιφ, σίγουρα είναι καθαρά υποκειμενική. Ο Σάτκλιφ ήταν ένας προικισμένος άνθρωπος. Ιδιαίτερα ευφυής, μια καλλιτεχνική φύση, και εξαιρετικά όμορφος. Την εποχή εκείνη, ήμασταν στη “φάση” του υπαρξισμού, σε αντίθεση με τους μάγκες (Halbstarke) και τους ρόκερς. Ακούγαμε Ζιλιέτ Γκρεκό, βλέπαμε γαλλικές ταινίες, είχαμε κοντοκουρεμένα μαλλιά, φορούσαμε μαύρα δερμάτινα και μπερέ και δεν κυκλοφορούσαμε με μοτοσικλέτες όπως οι άλλοι της ηλικίας μας».
Οχι πολύ μετά «τη μέρα που οι Μπιτλς ήλθαν στο Αμβούργο», η Αστριντ Κίρχερ, με τον στενό της φίλο, Κλάους Βόορμαν, βρέθηκαν στο Kaiserkeller. Για τους «υπαρξιστές», μια βόλτα στην «περιβόητη» Ρίπερμπαν είχε μια παράξενη γοητεία. «Για μας ήταν κάτι ασυνήθιστο, πρωτόγνωρο. Αισθανόμασταν περίεργα σε αυτούς τους χώρους, όπου τα νέα παιδιά προσπαθούσαν να διώξουν το άγχος και τους φόβους τους, παίζοντας μουσική, χορεύοντας και πίνοντας μπίρα». Στη σκηνή, το ένα μετά το άλλο, τα «γκρουπάκια» παίζουν στους ρυθμούς του ροκ ’ν ρολ, άλλα αμήχανα και άλλα στερεότυπα. Ανάμεσα στα συγκροτήματα, τέσσερα παιδιά από το Λίβερπουλ προσπαθούσαν να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους.
«Είχα την αίσθηση ότι δεν θα αργούσαν να βρουν τον δρόμο τους. Στη σκηνή διέφεραν από τα άλλα συγκροτήματα, είχαν ένα δικό τους στυλ, άλλοτε έπαιζαν με την πλάτη στο κοινό, άλλοτε φορούσαν μαύρα γυαλιά ηλίου, και πάντως είχαν έναν ήχο διαφορετικό. Ο καθένας τους είχε κάτι το ξεχωριστό. Ο Πολ είχε μουσική φλέβα, ο Τζον ήξερε να γράφει στίχους, ο Στου ήταν ζωγράφος, σπούδαζε μάλιστα και στη Σχολή Καλών Τεχνών, εδώ, στο Αμβούργο, ο Ρίνγκο ήταν “σαλταρισμένος” από τότε και πολύ καλός ντράμερ. Αντίθετα, ο Μπεστ ήταν ήσυχος, απομονωμένος, όχι πολύ κοινωνικός, ούτε για φαΐ δεν ερχόταν σπίτι μας, όταν η μητέρα μου μαγείρευε για όλους. Και οι ίδιοι, πάντως, είχαν ανάλογο προαίσθημα, λέγοντας πως “σε λίγο θα ήμαστε πιο γνωστοί από τους Shadows”. Ομως οι Μπιτλς τότε ήταν ακόμα παιδιά, σκανταλιάρικα, όλο κέφι και ζωντάνια, κάνοντας φάρσες επί σκηνής, αλλά και μεταξύ τους».
Αλλαγή στην κόμμωση
Για την κόμμωση των Μπιτλς και πώς προέκυψε η Αστριντ Κίρχερ θυμάται: «Αρχικά, τη δοκίμασα στον Κλάους Βόορμαν, θέλοντας να καλύψω τα αυτιά του, που ήταν πεταχτά και ξεχώριζαν. Οι Μπιτλς ενθουσιάστηκαν με αυτό το νέο στυλ, που ξέφευγε από εκείνο των ρόκερς, και δέχτηκαν πρόθυμα αυτή την κόμμωση με τη φράντζα, εκτός από τον Μπεστ, που είχε κατσαρά μαλλιά και τον Λένον, που αρχικά δεν ενθουσιάστηκε με την ιδέα. Εν τω μεταξύ, είχαμε κάνει τη φωτογράφιση στο Heiligengeistfeld (σ.σ.: ελεύθερος χώρος που δεσπόζει μέχρι σήμερα, ανάμεσα στο λιμάνι και το Ζανκτ Πάουλι, με το μπούνκερ και το μεγάλο Λούνα Παρκ), και αυτό βοήθησε πολύ».
Τα χρόνια που πέρασαν, και παρά τις οδυνηρές απώλειες, η Κίρχερ θα διατηρήσει στενές σχέσεις με τα (εναπομείναντα) «Σκαθάρια». «Ποτέ δεν χάθηκε η επαφή, ιδιαίτερα με τον Χάρισον, αλλά και τον Λένον, ακόμα και στα χρόνια της Αμερικής. Τηλεφωνιόμασταν συχνά, και όποτε κάποιος από αυτούς ερχόταν στο Αμβούργο, συναντιόμασταν πάντα, όπως έγινε σχετικά πρόσφατα και με τον Πολ Μακάρτνεϊ».
«Πλατεία Μπιτλς» 50 χρόνια μετά
Το 1977, ο Βιμ Βέντερς, στον «Αμερικανό φίλο» (Der amerikanische Freund. Ripley’ s game, 1977), «βάζει» τον Γιόναταν Τσίμερμαν (Μπρούνο Γκαντς), πριν αφήσει την τελευταία του πνοή σε ένα κόκκινο Volkswagen, να μονολογεί, απευθυνόμενος νοερά στον Τομ Ρίπλεϊ (Ντένις Χόπερ): «Δεν πρόκειται να φέρεις ποτέ ξανά τους Μπιτλς στο Αμβούργο». Η κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος της Π. Χάισμιθ κλείνει υπό τους ήχους του (Baby, you can) Drive my car, το «σκαθάρι» τσουλάει ακυβέρνητο πάνω σε ένα φράγμα, ο Ρίπλεϊ μένει πάλι μόνος – τίτλοι τέλους.
Του χρόνου, τέτοια εποχή, και ύστερα από τις επίμονες προσπάθειες του Ουλφ Κρίγκερ, της Αστριντ Κίρχερ και πολλών άλλων φίλων, που είδαν τους Μπιτλς να παίζουν στο Αμβούργο, με την αρωγή του δήμου και τη συνδρομή των χορηγών, θα εγκαινιαστεί με κάθε επισημότητα η «Πλατεία Μπιτλς» (Beatlesplatz), γωνία Ρίπερμπαν και Γκρόσε Φράιχαϊτ, λίγο πιο κάτω από το Kaiserkeller, το Star Club και το Top Ten.
Περίπου πενήντα χρόνια μετά, όταν ακούστηκαν για πρώτη φορά τα ακκόρντα και τα φωνητικά των Σκαθαριών, καθώς ξεκινούσαν από το Λίβερπουλ, για να κατακτήσουν με τις μελωδίες τους τον κόσμο. Oh yesterday, came suddenly...
Από το Merceybeat και το Skiffle στο Hamburg Sound
Ο Ουλφ Κρίγκερ θυμάται τον εαυτό του έφηβο να περιμένει κάθε Σάββατο με αδημονία, μετά τη δουλειά, να κατέβει στο λιμάνι, περιμένοντας να ανοίξει τις πόρτες του το Star Club. «Ο “ήχος του Αμβούργου” (Hamburg sound) είναι η εξέλιξη του Merseybeat και του Skiffle, βασίζεται στο μπάσο, που κυριαρχεί στα συγκροτήματα της εποχής, σαν εξέλιξη του ροκ ’ν ρολ», μας λέει ο Κρίγκερ. «Τα περισσότερα συγκροτήματα ήταν αναγκασμένα να παίζουν υπό εξαντλητικές συνθήκες, πολλές φορές οι Μπιτλς έπαιζαν χωρίς διακοπή, από το βράδυ ώς τα ξημερώματα. Στο Αμβούργο αρχίζουν και γίνονται επαγγελματίες, εδώ βρίσκουν το ύφος και τον ήχο τους, η μουσική τους εκπέμπει ενέργεια και ρυθμό πρωτόγνωρο».
Σήμερα, ο Ουλφ Κρίγκερ δεν αρκείται μόνο στις αναμνήσεις. Διατηρεί ζωντανή τη μνήμη των Μπιτλς, με το κατάστημα και την ιστοσελίδα του, αλλά και τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει. Διοργανώνει φεστιβάλ με θέμα το Hamburg sound, όπου συμμετέχουν συγκροτήματα από τη Γερμανία, αλλά και το Λίβερπουλ, ενώ το 2006 «έστησε» την έκθεση «Beatles, Beat und Grosse Freiheit», με θέμα τα χρόνια και τους ήχους των Σκαθαριών στο Αμβούργο, που παρουσιάστηκε στο Μουσείο του Αμβούργου.
«Τα χρόνια εκείνα μπορεί να φαντάζουν ωραία, ήταν όμως και δύσκολα», θυμάται. «Στο Αμβούργο δεν είχαν κλείσει ακόμα οι πληγές από τον πόλεμο και τους βομβαρδισμούς. Το παρελθόν ήταν ακόμα “παρών”, το χάσμα των γενεών υπαρκτό. Τα σχόλια που ακούγαμε ήταν συχνά περιφρονητικά, οι παλαιότεροι μάς έλεγαν “με τον Χίτλερ δεν θα υπήρχαν αυτά”. Μέχρι να ανοίξουν τα πρώτα κλαμπ στο λιμάνι –η “Ιντρα”, το “Καϊζερκέλερ”, το “Σταρ Κλαμπ”, το “Τοπ Τεν”– το Ζανκτ Πάουλι παραμένει η κακόφημη συνοικία της πόλης. Χάρη σε κάποιους ατζέντηδες και επιχειρηματίες, όπως ο Βαϊσλέντερ, ο Κοσμίντερ ή ο Φάσερ, ανοίγουν τα πρώτα κέντρα και έρχονται συγκροτήματα από την Αγγλία, κυρίως από το Λίβερπουλ. Εμφανίζονται ο Ρέι Τσαρλς, ο Τόνι Σέρινταν, στον οποίο οι Μπιτλς θα είναι και support band, ο Λιτλ Ρίτσαρντ και αργότερα ο Τζίμι Χέντριξ».
Ηχος σκληρός, επιθετικός
«Η φήμη και η προσδοκία να επιστρέψουν οι Μπιτλς στην πόλη που τους ανέδειξε παρέμενε ζωντανή, μέχρι την οριστική διάλυση του συγκροτήματος», λέει ο Κούνο Ντράισε, παλιό μέλος των Rattles, ενός δημοφιλούς γερμανικού συγκροτήματος που ακολούθησε τα ίχνη των Μπιτλς, στη δεκαετία του ’60, τελευταίος διευθυντής του ιστορικού Star Club, και σήμερα μουσικός παραγωγός στον τηλεοπτικό σταθμό Hamburg 1.
«Εκείνα τα χρόνια, η διασκέδασή μας ήταν κάποια κέντρα που σύχναζε η νεολαία, με τζουκ μποξ και φλίπερ, όπου γίνονταν πάρτι το Σαββατοκύριακο. Με τους Μπιτλς και τα κλαμπ, όπου και αν έπαιξαν, το σκηνικό αλλάζει άρδην, και κυρίως ο ήχος. Γίνεται πιο επιθετικός, πιο σκληρός και πιο επαγγελματικός. Τα συγκροτήματα δεν παίζουν απλώς μουσική, πρέπει να κάνουν το δικό τους σόου. Κάπως έτσι δημιουργείται το Hamburg Sound, που βγαίνει μέσα από το Merceybeat και το Skiffle».
Πιο εξωστρεφείς
Στο ερώτημα τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τους Μπιτλς από τα άλλα συγκροτήματα, ο παλιός μπασίστας των Rattles δεν δυσκολεύεται να δώσει την απάντηση: «Οι Μπιτλς ήταν πιο εξωστρεφείς και επιπλέον για πρώτη φορά εμφανίζεται ένα συγκρότημα πολυφωνικό, με εξαιρετικές φωνές, με προσωπικότητα και τραγούδια που ξεχωρίζουν, είτε άλλων είτε δικά τους, που παίζονται για πρώτη φορά στο Αμβούργο. Το Love me do το πρωτοέπαιξαν στο Star Club και είχε γίνει επιτυχία, προτού μπει στα τσαρτ». Ο Κούνο Ντράισε θα έχει το «θλιβερό προνόμιο» να είναι ο τελευταίος διευθυντής του ιστορικού κλαμπ. Στις 31 Δεκεμβρίου του 1969, οι πόρτες του Star Club θα κλείσουν οριστικά. «Οι ντισκοτέκ, οι νέες μουσικές τάσεις, οι υψηλές πλέον αμοιβές των συγκροτημάτων, αλλά και καινούργια κλαμπ, είναι οι λόγοι που θα αλλάξουν τη μουσική σκηνή στην “πόλη των Μπιτλς”, ακόμη και όταν πολλοί ελπίζουν στην επιστροφή τους».
Με την οριστική διάλυση του συγκροτήματος, στις αρχές του ’70, οι ελπίδες εξανεμίζονται, το «κεφάλαιο Αμβούργο» κλείνει οριστικά και αμετάκλητα. Για πολλές δεκαετίες η πόλη ζει στη νοσταλγία και τον μύθο των Μπιτλς. Ομως, ακόμα και όταν το Star Club ξανακτιστεί και λειτουργήσει πλέον ως multiplex χώρος, σύμφωνα με τα σχέδια κάποιων επιχειρηματιών, τίποτα δεν θα είναι όπως παλιά.
