Μία απλή κουβέντα μπορεί να εξελιχθεί σε σημαντική κατάθεση. Ειδικά όταν έχεις απέναντί σου έναν άνθρωπο σαν τον Χρόνη Αηδονίδη. Με την άδειά του δημοσιοποιώ μία μεταξύ μας ανταλλαγή απόψεων, που νομίζω έχει ενδιαφέρον και από την οποία μπορεί κανείς να εξαγάγει ουσιαστικά συμπεράσματα. Αφορμή η επέτειος της Αλώσεως. Αιτία η… άλωση κάποιον αξιών όσων στο σήμερα μας κατατρέχουν και μας έχουν απομακρύνει από τα αληθινά…

Κύριε Αηδονίδη, πώς νιώθετε που επιλεχθήκατε να εκπροσωπήσετε δύο φορές την Ελλάδα σε πολύ σπουδαίες διεθνείς διοργανώσεις: στο παγκόσμιο εορταστικό πρόγραμμα για την υποδοχή της νέας χιλιετίας και στην έναρξη της τελετής λήξης της Ολυμπιάδας του 2004, ερμηνεύοντας το συγκινητικό τραγούδι «Φίλοι μ’ καλωσορίσατε»;

Είναι αλήθεια πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη χαρά απ’ το να σε αναγνωρίζουν και να αξιολογούν το έργο και την πορεία σου όσο ακόμα ζεις και υπάρχεις. Γιατί, όπως ξέρετε και όπως όλοι έχουμε δει δυστυχώς στην ιστορία ειδικά αυτού του τόπου, πολλοί άνθρωποι αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν μετά θάνατον ή και καθόλου. Για ‘μένα οι δύο αυτές ειδικά διοργανώσεις υπήρξαν σημαντικοί σταθμοί στην καριέρα μου, ως δείγμα αναγνώρισης και αγάπης του κόσμου. Ασφαλώς λοιπόν και χαίρομαι από καρδιάς!

Σας έχουμε ακούσει συχνά να λέτε ότι «ως ερμηνευτής κανείς έχει ημερομηνία λήξης ενώ ως δάσκαλος μένει στον αιώνα τον άπαντα». Εσείς είστε μοναδικός ερμηνευτής χρόνια τώρα, αλλά και σπουδαίος δάσκαλος τα τελευταία χρόνια. Ποιόν ρόλο από αυτούς τους δύο έχετε αγαπήσει περισσότερο;

Νομίζω ότι δεν μπορώ να ξεχωρίσω ποιον ρόλο αγαπώ περισσότερο από αυτούς τους δύο. Εξάλλου και οι δύο προέκυψαν, χωρίς εγώ να τους επιδιώξω. Είναι αλήθεια πάντως ότι τα τελευταία χρόνια είναι πρώτη η έγνοια μου να αφήσω ό,τι μου παρέδωσαν κι εμένα οι δάσκαλοί μου, σε καλά χέρια, ώστε να ξέρω ότι θα διαιωνιστεί στον αιώνα τον άπαντα. Πράγματι αυτήν την κουβέντα μου που αναφέρεται την έχω ως μότο, γιατί πιστεύω ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό γενικά για έναν άνθρωπο, και όχι μόνο ως καλλιτέχνη, απ’ το να αφήνει στους νεότερους ό,τι καλό έχει κληρονομήσει κι αυτός απ’ τους δασκάλους του, σε ό,τι κι αν κάνει.

Είναι πάντως αλήθεια ότι εύκολα οι άνθρωποι της μουσικής δεν αποδεικνύονται τόσο γενναιόδωροι. Συνήθως κρατούν όσα έμαθαν για τον εαυτό τους και δύσκολα τα μοιράζονται εξ ολοκλήρου με μαθητές τους.

Αυτό είναι μια πραγματικότητα. Εγώ όμως το θεωρώ μεγάλη ανοησία, ακριβώς για τον λόγο που ανέφερα και παραπάνω. Ως ερμηνευτής κάποιος, όσο καλός και αν είναι, θα έχει μια ημερομηνία λήξης και οι επόμενες γενιές ίσως στην καλύτερη περίπτωση να τον θυμούνται ως ένα μεγάλο και άξιο ερμηνευτή. Ο δάσκαλος όμως είναι άλλο πράγμα. Η προσφορά του στις επόμενες γενιές είναι περισσότερο άμεση, απ’ όσο του ερμηνευτή. Γιατί ο δάσκαλος δείχνει τον «τρόπο» που θα μεταδοθεί η γνώση από γενιά σε γενιά, ενώ ο ερμηνευτής περιορίζεται στο να δείχνει τις προσωπικές του ικανότητες. Ο δάσκαλος λοιπόν για το έργο του αυτό που θα διδάξει στους μαθητές του κι αυτοί με τη σειρά τους σε άλλους μαθητές ες αεί, θα μείνει στον αιώνα τον άπαντα!

Εξάλλου το ταλέντο που μας δίνει ο Θεός μας το δίνει όχι μόνο για να το αυξάνουμε για τον εαυτό μας αλλά για να το μοιραζόμαστε με τους γύρω μας, αλλιώς χάνει την αξία του.

Κ. Αηδονίδη, το τελευταίο διάστημα έχουμε παρατηρήσει ότι έχετε έντονη παρουσία στον χώρο του internet, με επίσημη ιστοσελίδα, facebook, myspace, ενώ πολλοί θαυμαστές σας έχουν ανεβάσει βίντεο από συναυλίες σας ή αυτοσχέδια με τραγούδια σας. Πιστεύετε ότι είναι απαραίτητη πλέον αυτή η διαδικτυακή επαφή με τον κόσμο;

Ζούμε στην εποχή της τεχνολογίας και θα ήταν ανακόλουθο και για ‘μας τις παλαιότερες γενιές να μην ακολουθήσουμε όσο μπορούμε αυτούς τους ρυθμούς, στο βαθμό που μας επιτρέπεται ασφαλώς, ώστε να έχουμε καλύτερη και αμεσότερη επαφή κυρίως με τους νέους ανθρώπους. Βέβαια, η δική μου επιθυμία να δημιουργηθούν όλες αυτές οι διαδικτυακές δραστηριότητές μου ξεκινά από την ανάγκη να φτάσει το άκουσμα των παραδοσιακών τραγουδιών και γενικότερα όλος ο θησαυρός τους μουσικού μας πολιτισμού πιο άμεσα και με πιο οικείο τρόπο στις νεότερες γενιές που έχουν μάθει να ζουν, καλώς ή κακώς, με τον internet.

Πρόσφατα, δημοσιεύσατε και ένα λεύκωμα αφιερωμένο προς τη μαθήτριά σας Νεκταρία Καραντζή, το οποίο πραγματικά αποτελεί έναν πολύτιμο θησαυρό προς όλους όσοι ασχολούνται με τη μουσική και ειδικά τους νέους, μιας και περιέχει εξαιρετικές συμβουλές.

Πράγματι, πρόκειται για ένα λεύκωμα που ετοίμαζα ήδη από τον πρώτο καιρό της μαθητείας της Νεκταρίας κοντά μου, δηλ. Από το 2003. Σκέφτηκα ότι όλες αυτές οι συμβουλές που κατά καιρούς της έδινα θα ήταν καλό να καταγραφούν για να μη χαθούν ποτέ. Κι έτσι προέκυψε αυτό το βιβλιαράκι. Τελικά, μόλις το ολοκλήρωσα σκεφτήκαμε ότι καλό θα ήταν να μη μείνει κλεισμένο σε ένα συρτάρι αλλά να δημοσιοποιηθεί γιατί ίσως θα ενδιέφερε πολλούς από αυτούς που ασχολούνται με τη μουσική. Η αλήθεια είναι ότι από τη στιγμή που το δημοσιεύσαμε λάβαμε πάρα πολλά μηνύματα και θετικά σχόλια. Ήταν πολλοί εκείνοι που μου είπαν ότι κάτι τέτοιο το είχαν ανάγκη τόσο για τους ίδιους όσο και για τα παιδιά τους. Κι αυτό, όπως καταλαβαίνετε είναι τεράστια ικανοποίηση.

Πάντως, επειδή το internet είναι ένας χώρος όπου μπορεί κάποιος να μιλά και ανώνυμα, φαίνεται πως κάποιοι το χρησιμοποιούν για να εκφράζονται με έναν τρόπο που ίσως δε θα επέλεγαν, φαντάζομαι, αν το έκαναν με ονοματεπώνυμο. Το λέω, γιατί ενώ πραγματικά μόνο εγκωμιαστικά σχόλια διαβάζει για το όνομά σας κανείς μέσα στο διαδίκτυο, έχουν παρατηρηθεί και κάποια –ελάχιστα ομολογουμένως- αρνητικά σχόλια για το έργο σας, συνήθως ανώνυμα.

Έχω λάβει γνώση τέτοιων σχολίων και ξέρω για ποιο πράγμα μιλάτε, αλλά νομίζω ότι δεν έχει αξία να μπούμε σε μια τέτοια διαδικασία σχολιασμού...

Δεν σας ζητώ να σχολιάσετε αυτά τα ίδια τα λόγια τους, γιατί προφανώς δεν έχουν αξία. Αυτό που ίσως έχει αξία και θα σας παρακαλούσα να το σχολιάσετε είναι η έπαρση που διακρίνεται σε αυτά τα αρνητικά γραφόμενα για το πρόσωπό σας. Έπαρση που πραγματικά έχει ενοχλήσει πάρα πολλούς, σε βαθμό τέτοιο ώστε να παίρνουν θέση με αγανάκτηση υπερασπιζόμενοι, κατά κάποιο τρόπο, εσάς και το έργο σας στη διάδοση του θρακιώτικου παραδοσιακού τραγουδιού... Χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι χρειάζεστε υπεράσπιση. Κι απ’ την άλλη ίσως χρειάζεται και γι’ αυτούς τους ίδιους που τα γράφουν, και που κάποιοι δηλώνουν μουσικοί, να «πάρουν τις απαντήσεις» τους όπως λέμε κοινώς, γιατί συχνά ο εγωισμός τους τους κάνει να εκλαμβάνουν τη σιωπή ως αδυναμία απάντησης και αποθρασύνονται.

Καταρχάς, πρέπει να σας πω ότι αυτό που μου ζητάτε να κάνω, δεν το έχω ξανακάνει ποτέ, ούτε σε εφημερίδες και περιοδικά, ούτε σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, ούτε πολύ περισσότερο στα καινούρια τεχνικά ηλεκτρονικά μέσα. Αλλά επειδή ίσως έχετε δίκιο σ’ αυτό που λέτε, θα το κάνω για πρώτη φορά τώρα, αλλά μόνο για τον σκοπό που αναφέρατε. Γιατί είναι αλήθεια και το ομολογώ ότι και πριν από εσάς, κάτι τέτοιο υπήρξε απαίτηση και πολλών φίλων και μαθητών μου. Και ίσως πράγματι, απ’ αυτή τη σκοπιά και μόνο, ίσως θα πρέπει να δοθεί μια απάντηση σε ορισμένους …άσπονδους φίλους καλοθελητές. Εύχομαι και ελπίζω να μη βρεθώ πάντως στην ανάγκη να το ξανακάνω, γιατί αυτά τα «είπες – είπα – ξαναείπες – ξαναείπα» δε μου πάνε καθόλου, αλλά ούτε και εγώ «τα πάω» που λένε και οι νεολαίοι μας. Θα προσπαθήσω λοιπόν και εδώ να τα αποφύγω και θα μου επιτρέψετε να μιλήσω γενικά.

Ερχόμαστε λοιπόν στην ουσία της ερώτησής σας, η οποία πραγματικά σηκώνει πολλή κουβέντα και μάλλον θα χρειαστεί να μακρυγορήσω λίγο.

Η κριτική για τη μουσική είτε θετική είτε αρνητική είναι ωφέλιμη, απαραίτητη και άρα καλοδεχούμενη, αρκεί βέβαια να είναι αντικειμενική, καλοπροαίρετη και να γίνεται από έμπειρο και ειδικό κριτικό, εγνωσμένης αξίας. Αυτός που θα φέρει τον τίτλο του μουσικοκριτικού θα πρέπει να είναι ο πρώτος μεταξύ των πρώτων στο είδος του. Εγώ πάντως δηλώνω ότι δεν ανήκω σε αυτήν την κατηγορία, γι’ αυτό και δεν απετόλμησα μέχρι τώρα να κάνω κριτική σε κανέναν, ούτε σε πρώτο, ούτε σε δεύτερο, ούτε σε τελευταίο.

Κριτικές όμως έχουμε τριών ειδών. Η μία είναι η αντικειμενική και καλοπροαίρετη, η χρήσιμη όπως είπα πιο πάνω, η άλλη είναι η κακοπροαίρετη, αυτή που ξεκινάει από ταπεινά ελατήρια και φυσικά δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθεί κανείς μαζί της και τελευταία είναι αυτή που γίνεται από μερικούς φερέλπιδες, αιθεροβάμονες, υπέρμετρα φιλόδοξους, συνήθως νεαρής ηλικίας.

Τα τελευταία χρόνια έφτασαν στ’ αυτιά μου πράγματι πολλές θετικές κριτικές αλλά τρεις αρνητικές για τη δουλειά μου. Η μία από τις αρνητικές ανήκει δυστυχώς στη δεύτερη κατηγορία, ξέρω από προέρχεται και που στοχεύει, αλλά δεν θα τους κάνω τη χάρη να μπω σ’ αυτό το παιχνίδι αντιπαράθεσης. Οι άλλες δύο όμως με ενδιαφέρουν γιατί προέρχονται, απ’ όσο ξέρω, από νέους ανθρώπους, οι οποίοι είτε από νεανικό ενθουσιασμό είτε από απειρία, θέλουν να ακούγονται έστω και με κάποιες παραφωνίες. Εγώ ακόμα και με κίνδυνο να παρεξηγηθώ, θα προσπαθήσω να τους πείσω να κατέβουν από εκεί ψηλά, από τα σύννεφα που πετάνε, στην επίγεια πραγματικότητα. Τα παιδιά αυτά ανήκουν στην πολύ μικρή, ευτυχώς, κατηγορία εκείνων που μόλις μάθουν μερικά βασικά πράγματα από αυτό που σπουδάζουν, αρχίζουν την αυτοδιαφήμιση γύρω από τις τεράστιες ...γνώσεις τους και το όνομά τους, με όλα εκείνα τα σχετικά: «εγώ είμαι – εγώ μπορώ – εγώ ξέρω» κ.τλ., ό,τι χειρότερο δηλαδή για την εικόνα του χαρακτήρα ενός καλλιτέχνη. Έχουν την λανθασμένη άποψη ότι μ’ αυτόν τον τρόπο θα κερδίσουν γρήγορα τιμητικούς τίτλους, όπως του «ειδήμονα», του «μοναδικού», του «μεγάλου» κ.λπ. Άσε δε που τις περισσότερες φορές επικαλούνται, για τις κριτικές τους, την δήθεν ανάγκη τους για «διαφύλαξη» ή «προστασία» της μουσικής μας παράδοσης... Τόσο πολύ εγωισμό έχουν που από τα μικράκια τους θέλουν να παριστάνουν τους θεματοφύλακες της παράδοσης Δυστυχώς όμως γι’ αυτούς, οι τίτλοι τελικά που κερδίζουν δεν είναι τιμητικοί αλλά υποτιμητικοί, όπως του «υπερόπτη», του «εγωιστή», του «ξερόλα», του «καλαμοκαβαλιτή», κοινώς «ψώνιου» κ.ο.κ. Με δυο λόγια χάνουν την εκτίμηση και την αγάπη του κόσμου, δύο στοιχεία απαραίτητα για να μπορέσει κάποιος να επιβιώσει και να προκόψει μέσα σε μια τόσο ανταγωνιστική κοινωνία.

Με αφορμή όλα όσα ανέφερα παραπάνω και ως ένας άνθρωπος που διάγει τον 81ο χρόνο της ηλικίας του, με εξήντα και πλέον χρόνια ενασχόλησης στη μουσική, νομίζω, κατά την ταπεινή μου γνώμη, ότι έχω το δικαίωμα να πω δυο εμπειρικά λόγια και να τα στείλω σα μήνυμα, με αποδέκτες όλους τους νέους που ασχολούνται ή που θέλουν να ασχοληθούν με τη μουσική.

Και ας αρχίσουμε από το μεγάλο αυτό κεφάλαιο που λέγεται μουσική, το οποίο όπως, είναι γνωστό έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στη μακραίωνη πολιτισμική μας ιστορία, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Καταλαμβάνει μια απέραντη έκταση που για να τη γυρίσει κανείς όλη και να τη γνωρίσει καλά, δεν του φτάνει μια ζωή. Γι’ αυτό δε νομίζω να βρεθεί κανείς που να ισχυρισθεί ότι γνωρίζει όλα όσα αφορούν τις μουσικές που έχουμε ειδικά στην Ελλάδα και ειδικότερα αυτά της παραδοσιακής μουσικής, που από την Κρήτη μέχρι τον ακριτικό Έβρο, την ιδιαιτέρα μου πατρίδα, συναντούμε εκατοντάδες μουσικά χρώματα και παραλλαγές. Εκτός και είναι κάποιος από τους ...φίλους μας που ανέφερα παραπάνω, στους οποίους συνιστώ να έχετε ως παράδειγμα προς αποφυγήν. Αντιθέτως, αν θέλετε παράδειγμα προς μίμηση, να έχετε κάποια άλλα παιδιά, εξαιρετικά ταλέντα, με πανεπιστημιακές μουσικές γνώσεις αλλά και πρακτική εμπειρία που είναι απόλυτα προσγειωμένα και τα κύρια χαρακτηριστικά του, εκτός από το μεγάλο ταλέντο και τις γνώσεις τους, είναι η σεμνότητα και η μετριοφροσύνη. Εκείνο που θέλω να τονίσω ιδιαιτέρως είναι να είστε προετοιμασμένοι – χωρίς να θέλω να σας αποθαρρύνω – ότι αυτά που πρέπει να μάθετε είναι πάρα πολλά και άρα χρειάζεται πολύς χρόνος, πολύς κόπος, υπομονή και επιμονή, δηλαδή με λίγα λόγια θα χρειαστεί να φάτε πολλά καρβέλια, που λέει και ο λαός μας, γιατί η επιστήμη και η τέχνη αυτή είναι από τις πιο δύσκολες. Μη βιάζεστε να πάρετε γρήγορα τιμητικούς τίτλους με ανορθόδοξο και βεβιασμένο τρόπο. Τους τίτλους δεν τους παίρνουμε όποτε θέλουμε και όπως θέλουμε εμείς, αλλά μας τους δίνει ο κόσμος με την εκτίμηση και την αγάπη του, αν την αξίζουμε. Επομένως, παιδιά μου, να το πάρετε απόφαση ότι θα γεράσετε κι ακόμα θα μαθαίνετε, σαν καλή ώρα τον γράφοντα.

Φωτεινό παράδειγμα πρέπει να έχουμε όλοι μας τη σοφή ρήση του Σόλωνα «γηράσκω αεί διδασκόμενος» και, για όσους παριστάνουν τον παντογνώστη, το περίφημο εκείνο του Σωκράτη: «εν οίδα ότι ουδέν οίδα».

Κ. Αηδονίδη, οι τελευταίες μέρες κάθε Μαΐου μας φέρνουν μνήμες, ή έστω θα έπρεπε να μας φέρνουν, από την Άλωσης της Πόλης. Ωστόσο, χρόνο με το χρόνο, ελάχιστοι πλέον αναφέρονται στο ιστορικό αυτό γεγονός, ενώ οι περισσότεροι πιθανώς να μη θυμούνται καν ότι η επέτειος της αποφράδας ημέρας τιμάται την 29η του μηνός. Γιατί νομίζετε πως συμβαίνει αυτό;
Δυστυχώς στην Ελλάδα έχουμε μάθει να καλοδεχόμαστε όλα τα ξενόφερτα και να δικαιολογούμε όλα τα κακώς κείμενα που διαπράττουν οι ξένοι λαοί ακόμα και σε βάρος μας και να ντρεπόμαστε για τα δικά μας, μήπως και μας πουν εθνικιστές. Η Άλωση της Πόλης είναι ένα γεγονός που καταγράφηκε βαθιά –είτε το θέλουμε είτε όχι- στην ιστορία και στο γένος μας και το κουβαλάμε, κακά τα ψέματα, ως πληγή ακόμα και στις μέρες μας. Δεν είναι λίγο πράγμα να εισβάλει κάποιος στη ζωή, στην τιμή, στην περιουσία σου και να λεηλατεί τα πάντα, να σου παίρνει με το έτσι θέλω το βιος σου και να ατιμάζει την οικογένειά σου. Δεν είναι μόνο το γεγονός της Άλωσης της Πόλης αυτό καθεαυτό, ως πολιτικό γεγονός. Ξέρετε τι σκηνές διαδραματίστηκαν αμέσως μετά την Άλωση; Τι βιασμοί, τι σκοτωμοί, τι βασανιστήρια στον βυζαντινό ελληνισμό της Πόλης. Αυτή ήταν η πραγματική Άλωση. Δεν μπορείς να μένεις απαθής μπροστά σ’ αυτόν τον πόνο, ακόμα κι αν απέχει αιώνες μακριά. Γι’ αυτό είναι κρίμα κι άδικο που σήμερα μόνο σε κάποιο κρατικό κανάλι μπορεί να πετύχεις την 29η Μαΐου κάποιο ντοκιμαντέρ ή κάποια εκπομπή για την Άλωση της Πόλης. Είναι σα να γυρίζουμε την πλάτη στην ιστορία και στο παρελθόν μας και σα να κλείνουμε τα μάτια των παιδιών μας μπροστά της. Γι’ αυτό κάτι τέτοιες στιγμές, τα παραδοσιακά τραγούδια αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη αξία, γιατί γίνονται ο συνδετικός κρίκος του χθες με το σήμερα. Άκου τραγούδια όπως το «Σημαίν’ Θεός, σημαίν’ η γη», «Τρία καράβια φεύγουν», «Γιατί πουλί μ’ δεν κελαηδείς», «Πήραν την Πόλιν πήραν την» και ένα σωρό άλλα ! Όλοι αυτοί οι θρήνοι για την Άλωση της Πόλης που έφτιαξε ο λαϊκός ποιητής, για να εκφράζει τον καημό και τον πόνο του για το γεγονός αλλά και τη νοσταλγία της πατρίδας του, εμπεριέχουν όλο το συναίσθημα και όλη την αξία και την αλήθεια της ιστορίας και μπορούν να καλύψουν το ιστορικό κενό της σύγχρονης κοντής και στενής μνήμης που μας επιβάλλουν, αν εμείς το επιθυμήσουμε φυσικά…