Παράθεση:
Το μέλος StavmanR στις 07-07-2007 στις 03:07 έγραψε...
Έχω δύο ώρες που διαβάζω τα ενδιαφέροντα κείμενα που είδα πιο πάνω και αποφάσισα να παρέμβω, δίνοντας μια άλλη διάσταση στη συζήτηση. Είναι μία ερώτηση με την οποία πλέον κινδυνέυω να γίνω γραφικός στο φορουμ του ΜΗ:" τί είναι τέχνη;".
Συνεχίζω
-Πως διαχωρίζουμε τον καλλιτέχνη από τον άτεχνο ή τον κακιτέχνη(sic);
-Ποια είναι τα όρια της ελευθερίας έκφρασης;
-Τί είναι ελευθερία; (και έκφρασης τελικά...)
-Πότε εξυβρίζω ή προσβάλλω κάποιον;
-Τί είναι ο σεβασμός;
-Αν τέχνη είναι τα πάντα, για ποιο λόγο υπάρχει αυτή η λέξη; Τα πάντα περιγράφονται από την αρχαία λέξη κόσμος ή και σύμπαν.
-Αν όντως υποστηρίζω την ελευθερία έκφρασης, θα δεχόμουν κάποιος να γράψει θέμα στο φόρουμ " Ο stavmanr είναι μ...κας" και να θεωρηθεί φιλοσοφική αναζήτηση, στα πλαίσια λογοτεχνίας;
-Λoγοκρισία vs αλογοφωνία (sic)(παραγωγή ήχων χωρίς συμμετοχή λογικών διεργασιών), που τελειώνει το ένα και που αρχίζει το άλλο;
-Χρειαζόμαστε νόμους ως κοινωνία ή όχι; Αν ναι, μπορεί κάποιος να καταθέσει τώρα μία διατύπωση για το συγκεκριμένο θέμα, που πιστεύει ότι καλύπτει καλύτερα τα νομικά κενά στα θέματα τέχνης; (όλα αυτά αφού ορίσουμε την τέχνη φυσικά)
Σαν πολλά δε ρώτησα ακόμα δεν μπήκα; Αλλά διάβασα 5 σελίδες για αναλύσεις της τέχνης, στις οποίες ο καθένας βλέπει την τέχνη εντελώς διαφορετικά, χωρίς να έχω καταλάβει ποιος είναι ο κοινός παρονομαστής της συζήτησης. Αν φταίω εγώ, παρακαλώ να με αγνοήσετε, θα σας προφτάσω προφανώς στη συνέχεια της συζήτησης. Πάντως το να προσπαθούμε να βρούμε το δρόμο μέσα στην πυκνή ομίχλη δεν είναι συνετό. Γι' αυτό βγήκαν και οι φανοί ομίχλης...Κάποιος να ανάψει έναν, πλιζ.
|
|
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ...ΤΕΧΝΗ;
Με αφορμή τις αντιδράσεις που προκάλεσαν τα σκίτσα του Μωάμεθ αλλά και με πρόσφατο παράδειγμα στα καθ' ημάς τα συμβάντα στο Outlook 2004 ο Ηριδανός αναζητά τα ...όρια της Τέχνης. Μίλησε με τον καθ' ύλην αρμόδιο του Συνήγορου του Πολίτη και ενημερώνει θιγέντες και θιγόμενους για τα δικαιώματά τους.
Η σύγχρονη τέχνη έχει βρεθεί αρκετές φορές στο στόχαστρο αντιδράσεων, άλλοτε με τη μορφή της αμφισβήτησης για την ποιότητά της ή ακόμα και για το δικαίωμά της να ονομάζεται τέχνη και άλλοτε για το τυχόν προκλητικό της περιεχόμενο που μπορεί να κάνει ρήξεις με τον εφησυχασμό, με την παθητική παρακολούθηση των τεκταινόμενων ή με τις παραδεδομένες αξίες και να σχολιάζει, να δίνει νέες οπτικές στη σύγχρονη πραγματικότητα. Περιπτώσεις όπως η υποδοχή της έκθεσης Sensations τόσο στο Λονδίνο το 1997 όσο και αργότερα στη Νέα Υόρκη, οι αντιδράσεις στο έργο του A. Serrano στην Νέα Υόρκη το 1987, που η γκαλερί του εξαναγκάστηκε να σταματήσει την έκθεση ή η δική μας περίπτωση, η αποκαθήλωση των έργων των Τότσικα και De Cordier κατά την διάρκεια της έκθεσης Outlook το 2004, αποτελούν μερικά πρόσφατα παραδείγματα όπου η σύγχρονη τέχνη ανατάραξε τα νερά της κοινωνικής τάξης και πυροδότησε συζητήσεις για το ρόλο και τα όρια της σύγχρονης καλλιτεχνικής έκφρασης. Αντιδράσεις που όμως δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ξεκινούν από πολύ παλιά, από τις αρχές της χειραφέτησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας από την παραγγελία και τους παραγγελιοδότες-μαικήνες και σηματοδοτούν μεγάλα καλλιτεχνικά κινήματα αλλά και σημαντικούς δημιουργούς που τα ονόματά τους έχουν γραφτεί ανεξίτηλα στην ιστορία της τέχνης.
Η συνομιλία μας με τον κ. Αντρέα Τάκη, βοηθό συνήγορο του Πολίτη και υπεύθυνο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αφορμάται από την περίπτωση Outlook για την οποία ο Συνήγορος χρειάστηκε να παρέμβει το 2004 και θέτει ζητήματα ελευθερίας της έκφρασης αλλά και σεβασμού των ιδιαιτεροτήτων ομάδων ευαίσθητων στο προκλητικό περιεχόμενο, που μπορεί να έχει η σύγχρονη τέχνη με βάση τη νομιμότητα, την κοινωνική ευθύνη αλλά και την ανεμπόδιστη καλλιτεχνική έκφραση.
Ανδρέας Τάκης
Βοηθός Συνήγορος -Ο Συνήγορος του Πολίτη, που δρα από το 1998, είναι για την ελληνική κοινωνία ένας καινούργιος σχετικά «θεσμός» και συχνά δεν είναι σαφές στο ευρύ κοινό ποιος είναι ο ρόλος του -πέρα από τη γενική ιδέα ότι προασπίζεται τα δικαιώματα των πολιτών. Συγκεκριμένα στα θέματα της τέχνης και της ελευθερίας της έκφρασης, ποιος είναι ο ρόλος του Συνηγόρου;
«Ο Συνήγορος ασχολείται με τα προβλήματα πολιτών ή ομάδων με το κράτος. Η τέχνη παράγεται καταρχήν από ιδιώτες και το κράτος δεν έχει μια άμεση εμπλοκή κατά τη δημιουργία της, παρά μόνο έρχεται εκ των υστέρων να τη βοηθήσει ή να της φέρει εμπόδια. Ο Συνήγορος μπορεί να εμπλακεί μόνο αν το κράτος φέρει εμπόδια ως προς το πώς οι πολίτες μπορούν να απολαύσουν ή να παράγουν τέχνη. Αντιμετωπίσαμε μέχρι τώρα μια σειρά υποθέσεων που θέμα τους είναι οι κακές συναλλαγές του κράτους ως μαικήνα της τέχνης. Για παράδειγμα με τη μη καταβολή υπεσχημένων δικαιωμάτων, αμοιβών καλλιτεχνών για παραστάσεις στο πλαίσιο φεστιβάλ κλπ ή κατασκευές έργων που έχουν παραγγελθεί και στη συνέχεια η συμφωνία ναυαγεί. Μεταξύ όλων αυτών μια υπόθεση ξεχωρίζει που έχει να κάνει με την ουσία της τέχνης. Αυτή είναι η υπόθεση Outlook που είχε διοργανώσει η Πολιτιστική Ολυμπιάδα το 2004 και η αποκαθήλωση δύο έργων, των Thierry de Cordier και Θανάση Τότσικα από την έκθεση για λόγους περιεχομένου των έργων. Είχαμε μια προσφυγή από μια ομάδα καλλιτεχνών, την κοινωνία των πολιτών, οι οποίοι θεώρησαν ότι η κίνηση αυτή έθιγε όχι μόνο την τέχνη εν γένει σαν ένα ιδεώδες, αλλά τους ανθρώπους, τους έλληνες πολίτες, τον καθένα που θα μπορούσε να απολαύσει αυτά τα έργα».
-Πώς το αντιμετωπίσατε;
«Στην περίπτωση αυτή δύο ήταν τα ζητήματα που μας απασχόλησαν: το ένα ήταν αν μπορεί ο κάθε ένας πολίτης, χωρίς να είναι ο ίδιος άμεσα θιγόμενος ως προς τη δυνατότητά του να παράγει τέχνη, με άλλα λόγια ο απλός χρήστης υπηρεσιών τέχνης, να έχει το δικαίωμα να προσφύγει για τη ματαίωση μιας προσδοκίας του για απόλαυση τέχνης. Το δεύτερο ερώτημα ήταν αν η τέχνη οφείλει να είναι και κοινωνικά υπεύθυνη ή αν είναι κάτι τόσο ιδεώδες και υψηλό που να μπορούν να συγχωρούνται κατά μία έννοια τα πάντα. Βάση όλου του προβληματισμού μας ήταν το θεμέλιο κάθε νόμου στη χώρα μας, το σύνταγμα, το οποίο περιλαμβάνει μια ρητή διάταξη για την τέχνη στο άρθρο 16 παράγραφος 1 που λέει ότι η τέχνη, όπως η έρευνα, η επιστήμη και η διδασκαλία είναι ελεύθερες. Αυτό κάνει πολλούς να λένε ότι το σύνταγμά μας πιάνει τον ταύρο από τα κέρατα και δίνει προστασία στην τέχνη χωρίς επιφύλαξη. Αυτό το άρθρο λοιπόν κατοχυρώνει το δικαίωμα του καθενός στην τέχνη αλλά συγχρόνως η ερμηνεία του αποδεικνύεται θολή ως προς το τι είναι αυτό το δικαίωμα στην τέχνη και ενέχει τον κίνδυνο να μπορεί να ακυρωθεί αυτή η ελευθερία, αν κάποιος ισχυριστεί και αποδείξει ότι κάτι δεν είναι τέχνη. Τότε το έργο δεν προστατεύεται και ίσως μπορεί να οδηγήσει και στην επιβολή προστίμου ή στη λογοκρισία».
-Και πώς καθορίζεται τι είναι τέχνη και τι όχι;
«Εδώ είναι το πρόβλημα. Το κλειδί της ιστορίας είναι τι είναι τέχνη. Μονάχα εάν βαφτίσεις κάτι τέχνη απολαμβάνει την προστασία του συντάγματος και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να πρέπει κάποιος να κρίνει τι είναι τέχνη. Όμως ποιος είναι ο αρμόδιος για αυτό; Η επιστημονική κοινότητα, η καλλιτεχνική κοινότητα, το κοινό, το κράτος οι θρησκευτικές αρχές;»
Θανάσης Τότσικας -Συχνά σε συζητήσεις μου ειδικά με ανθρώπους μη ειδικούς της τέχνης έχει τεθεί το θέμα τι είναι τέχνη και ποιος την ορίζει ως τέτοια, όταν η υποδοχή κάποιων έργων, ειδικά από πιο ανεξοικείωτο με τη σύγχρονη τέχνη κοινό, δεν είναι θετική. Τότε λοιπόν έχω βρεθεί να υποστηρίζω ότι αφού η τέχνη δεν μπορεί από τη φύση της να οροθετηθεί με κανόνες, ίσως θα πρέπει να επαφιέμεθα στα τυπικά στοιχεία της• αν ο δημιουργός της δηλαδή και κάποιο κοινό την αποδέχονται ως τέχνη, τότε είναι τέχνη, ανεξάρτητα αν είναι καλή ή κακή. Τέχνη πάντως δεν μπορεί να ονομαστεί με βάση το γούστο αφού το γούστο είναι ένας απόλυτα υποκειμενικός παράγοντας που συχνά αλλάζει θέσεις μέσα στο χρόνο.
«Απ' ό,τι φαίνεται τέχνη είναι για πολλούς και κυρίως για τις αρχές αυτό που δεν θίγει δικαιώματα. Και ο καθένας καλλιτέχνης που το έργο του θα τύχει αρνητικής αντιμετώπισης κινδυνεύει να υποστεί μια ποινή ή να του επιβληθεί ένα σεβαστό χρηματικό πρόστιμο. Αν κάτι θεωρείται ότι προσβάλλει ηθικά, θρησκευτικά κλπ για αυτό και μόνο μπορεί κάποιος να επικαλεσθεί ως επιχείρημα ότι δεν είναι τέχνη. Όμως έχει αποδειχθεί περίτρανα μέσα στην ιστορία ότι μπορεί να είναι τέχνη και εκείνη που είναι ακραία ή βέβηλη. Μπορούμε λοιπόν να βάλουμε τέτοιους φραγμούς ώστε να ματαιώσουμε τον ανοιχτό ορίζοντα της εξέλιξής της; Μην ξεχνάμε ότι επεισόδια σε βάρος της σύγχρονης τέχνης είχαμε αρκετές φορές στο παρελθόν όπως στο σαλόνι των Ιμπρεσιονιστών ή η αρχική υποδοχή του έργου του Ματίς, του Βαν Γκογκ και άλλων; Αν λοιπόν επικρατούσε αυτή η προσπάθεια ελέγχου της τέχνης θα έπρεπε για παράδειγμα όλο το κίνημα των Ιμπρεσιονιστών να θεωρείται εκφυλισμένη τέχνη ή μη τέχνη. Και βέβαια τέτοιες αντιλήψεις μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε ιδέες περί εκφυλισμένης τέχνης, που επειδή είναι τέτοια δεν θα πρέπει να προστατεύεται -άποψη που ως γνωστόν ο Χίτλερ εφάρμοσε κατά τα χρόνια του ναζισμού. Το θέμα είναι ότι η τέχνη δεν αναπνέει με φραγμούς. Δεν μπορούμε να δεχθούμε ότι τέχνη είναι ό,τι είναι ευχάριστο ή αποδεκτό από όλες τις ομάδες ανθρώπων».
-Άρα λόγω του υψηλού ρόλου της η καλλιτεχνική δημιουργία δεν μπορεί να προσβάλει, να θίγει δικαιώματα;
«Σαφώς μπορεί να θίγει δικαιώματα. Ο Tzara έλεγε ότι η πιο επαναστατική μορφή τέχνης θα ήταν να βγει κάποιος με ένα πιστόλι και να πυροβολήσει τους αστούς. Αυτό δεν σημαίνει πως μια τέτοια καλλιτεχνική έκφραση δεν θα αντιμετώπιζε τις συνέπειες του νόμου, αφού θα καταπατούσε το αναφαίρετο δικαίωμα της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας, δεν σημαίνει ότι δεν θα ήταν και έγκλημα που θα τιμωρούνταν. Συγχρόνως η έκθεση ενός πολίτη με πολύ συντηρητικές πεποιθήσεις που δεν θα ανεχόταν για παράδειγμα την ομοφυλοφιλία, το γυμνό, την απεικόνιση ιερών προσώπων, όπως στην πρόσφατη περίπτωση της απεικόνισής του Μωάμεθ, για θρησκευτικούς ή ιδεολογικούς λόγους, απροειδοποίητα σε ό,τι μέσα στην ιδιαιτερότητά του θεωρεί προσβλητικό, είναι καταπάτηση των δικαιωμάτων του».
-Πώς θα έπρεπε λοιπόν να αντιμετωπίζονται αυτές οι περιπτώσεις ώστε να διαφυλάττονται τα δικαιώματα και των δύο πλευρών σύμφωνα με τον Συνήγορο του Πολίτη;
«Θα πρέπει να ακολουθείται η λογική του "zoning" που ισχύει και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και την οποία είχε καθορίσει για πρώτη φορά το αμερικάνικο συνταγματικό δικαστήριο. Αυτή υποστηρίζει ότι οι εκάστοτε διοργανωτές υποχρεούνται να δημιουργήσουν μια ζώνη ασφαλείας, να αναρτούν μια προειδοποίηση για αυτό που ενδεχομένως πρόκειται να προσβάλει την ιδιαιτερότητα τινός. Έτσι δίνεται η δυνατότητα της επιλογής στον επισκέπτη για το τι μέρος του πολιτισμού θα απολαύσει και συγχρόνως εξασφαλίζεται στην τέχνη η ελευθερία από παρεμβάσεις αφού το καλλιτεχνικό κριτήριο μπορεί να εκτίθεται και σε σοκ και σε κριτική και σε ανατροπή και σε όλα. Αυτό άλλωστε εννοεί το σύνταγμα όταν υποστηρίζει ότι η τέχνη είναι ελεύθερη. Με αυτή τη λογική έχουν δημιουργηθεί και οι ζώνες εκπομπής στην τηλεόραση. Λόγου χάρη δεν θα προβληθεί σε ζώνη τηλεθέασης από ανηλίκους κάτι που μπορεί να σοκάρει ή δεν μπορεί να προβληθεί μια πολύ σκληρή σάτιρα απροειδοποίητα».
Thierry de Cordier -Στην περίπτωση του Outlook ποια ήταν η δική σας θέση;
«Εκεί, θεωρώ ότι υπήρξε μια τέτοιου είδους παράλειψη. Σημειώσαμε στην παρέμβασή μας ότι όφειλε, αφού επικαλείται το ίδιο το κράτος τη διαφύλαξη της ηρεμίας όσων είναι βαθιά χριστιανοί σαν αιτιολογία για την αποκαθήλωση των έργων, να είχε διαβλέψει τις αντιδράσεις και να είχε τοποθετηθεί μια ανακοίνωση στην είσοδο που να προειδοποιεί ιδίως οικογένειες με ανήλικα παιδιά κλπ. Αντίστοιχο θέμα είχε προκύψει στο ευρωπαϊκό δικαστήριο για τα δικαιώματα του ανθρώπου στο Στρασβούργο όταν μια υπαίθρια έκθεση στην Αυστρία εμπεριείχε βίαια ερωτικά γυμνά τα οποία, μολονότι εξαιρετικής αισθητικής, ήταν σοκαριστικά για τις ανυποψίαστες οικογένειες που απολάμβαναν τον περίπατό τους. Έχοντας λοιπόν ακολουθήσει τη λογική του zoning στην περίπτωση Outlook θα είχαν απενεργοποιηθεί οι αντιδράσεις και δεν θα προέκυπτε το παράπονο ότι το κράτος δεν έλαβε υπόψη του κάποια από τις δύο αντιτιθέμενες απόψεις. Το κρίσιμο πάντως στην υπόθεση του Outlook ήταν ότι η προσφυγή δεν έγινε από τους θιγόμενους καλλιτέχνες αλλά από καλλιτέχνες με την ιδιότητά τους ως πολίτες που μολονότι δεν ήταν εκείνων τα έργα που λογοκρίθηκαν, ως απολήπτες υπηρεσιών τέχνης στερήθηκαν το να δουν την έκθεση μέσα στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που είχε οριστεί. Είχαν το δικαίωμα να προσφύγουν γιατί στην τέχνη δεν συνυπολογίζεται μόνο το δικαίωμα του δημιουργού αλλά και του θεατή, εκείνου που απολαμβάνει τις παρεχόμενες υπηρεσίες πολιτισμού. Όταν λοιπόν κάποια έργα τέχνης εκτεθούν σε ένα δημόσιο χώρο και μάλιστα υπό την αιγίδα του κράτους και έχοντας προαναγγείλει τη διάρκεια, τότε εγείρεται η αξίωση οι θεατές να μπορούν να δουν την έκθεση κατά την υπεσχημένη περίοδο. Σε περίπτωση που αυτή διακοπεί αιφνίδια σημαίνει ότι το κράτος έχει δημιουργήσει μια νόμιμη προσδοκία προς το κοινό και η αθέτησή της απαιτεί αιτιολογία και νόμιμο λόγο. Νόμιμος λόγος όμως δεν μπορεί να είναι η απειλή επεισοδίων, γιατί αν κάποιοι απειλούν ότι θα παραβιάσουν είτε το δικαίωμα πολιτών να δουν μια έκθεση είτε την ακεραιότητα των έργων, αυτοί είναι που θα πρέπει νόμιμα να αποτραπούν».
-Αυτό βέβαια δεν ισχύει συχνά καθώς προτιμάται να αποσυρθεί το έργο παρά να αντιμετωπιστούν τα επεισόδια.
«Κάποιες φορές υπερτερεί η ανάγκη, ειδικά όταν το καλλιτεχνικό γεγονός διοργανώνεται από δημόσιες αρχές, να σταθμιστούν τα ζητήματα κοινωνικής ειρήνης με την απόφαση να συνεχιστεί η έκθεση. Σε κάθε περίπτωση μπορούν να διασφαλιστούν οι όροι για μια ελεγχόμενη θέαση και να αποφευχθεί η αποκαθήλωση».
-Όμως και πάλι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το επιχείρημα της τέχνης ή μη τέχνης, ώστε να ζητηθεί η απομάκρυνση του έργου από τους φανατικούς που δεν αρκούνται σε μια τέτοια λύση.
«Για το αν είναι ή δεν είναι τέχνη κάτι, ο θιγόμενος δεν μπορεί να έχει λόγο. Το θέμα είναι εάν τον θίγει ή όχι. Και τον θίγει κάποια μορφή έκφρασης είτε είναι τέχνη, είτε είναι κείμενο, είτε απλή γνώμη που εκφράζει κάποιος, μονάχα αν τον αφορά ευθέως και προσωπικά. Με άλλα λόγια δεν είναι δυνατόν να ενοχλείται κάποιος και να έχει δικαίωμα να εμποδίσει μια γνώμη ή δημιουργία εάν αυτά βρίσκονται σε έναν προστατευμένο χώρο στον οποίο δεν έχει απροειδοποίητα εκτεθεί ο ίδιος. Γιατί αυτό που αποτελεί έναν περιορισμό κοινωνικής ευθύνης στην τέχνη όπως και σε κάθε άλλη μορφή έκφρασης, είναι όχι η ύπαρξη διαφορετικών πεποιθήσεων, αλλά η ανύποπτη έκθεση κάποιου πολίτη σε αυτές. Στην συγκεκριμένη έκθεση παρόλα αυτά νομίζω ότι είμαστε υπερβολικοί και εμείς οι ίδιοι, με την παρότρυνση να προειδοποιούνται οι επισκέπτες κατά την είσοδό τους. Με την έννοια ότι όταν πάει κάποιος σε μια έκθεση σύγχρονης τέχνης είναι πασίδηλο ότι είναι μια τέχνη που θα εμπεριέχει και προκλητικά στοιχεία, αφού συχνά η ιδέα πάνω στην οποία βασίζεται το εκάστοτε έργο μπορεί να λειτουργεί και μέσω της πρόκλησης. Δεν ξέρω αν κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι ήταν ανίδεος για το τι είναι σύγχρονη τέχνη και άρα για το περιεχόμενο της έκθεσης».
-Μπορούμε λοιπόν να καταλήξουμε ότι δεν υπάρχει όριο στο τι μπορεί να εκτεθεί όταν αυτό γίνεται στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας;
«Προσωπικά πιστεύω ότι αν ληφθούν οι απαραίτητες προφυλάξεις για το κοινό που αντιτίθεται, δεν υπάρχει κανένα άλλο όριο εκτός από την περίπτωση που με αφετηρία την τέχνη παραβαίνεται ένας νόμος. Η τέχνη είναι κάπως σαν το πολιτικό έγκλημα. Θα μπορούσε κάποιος, όπως με την πρόταση του Tzara, να κάνει τέχνη και να εγκληματεί μαζί. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα τιμωρηθεί αν παρέβη το νόμο. Τα όρια είναι εξωτερικά και όχι εσωτερικά».
-Για να δούμε το θέμα και από την άλλη μεριά: τι θα απαντούσε ο Συνήγορος του Πολίτη αν κάποιος βαθιά θρησκευόμενος προσέφευγε με την αιτιολογία ότι εθίγησαν τα δικαιώματά του όταν παρουσιάστηκε δημόσια πνευματικό υλικό προσβλητικό προς την πίστη του;
«Εάν ήταν κάτι δημοσιευμένο στον Τύπο δεν θα μπορούσε να κάνει σχεδόν τίποτα, γιατί ο Τύπος στην Ελλάδα με βάση τη νομολογία δεν επιδέχεται κανέναν περιορισμό. Εάν όμως ήταν σε κάποιο δημόσιο χώρο ή σε δημόσιο ηλεκτρονικό χώρο, κάποιο site για παράδειγμα, εμείς θα επισημαίναμε ότι θα πρέπει να παρέχεται προειδοποίηση για το περιεχόμενο. Κάτι ανάλογο κάναμε σε ένα ηλεκτρονικό κείμενο με αντισημιτικό περιεχόμενο, γραμμένο από μια παράταξη επιμελητηρίου που είναι δημόσιος οργανισμός. Το κείμενο ήταν δημοσιευμένο εκεί που οι παρατάξεις ασκούν το δικαίωμά τους στην ελεύθερη έκφραση. Εμείς αυτό που υποστηρίξαμε ήταν ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να υποστηρίζει ό,τι θέλει και αναλαμβάνει την ευθύνη των λόγων του. Ο κρατικός φορέας δεν μπορεί να "αποκαθηλώσει" το κείμενο αλλά οφείλει να λάβει θέση και να επισημάνει ότι ο δημόσιος φορέας, τηρώντας τους νόμους του κράτους, δεν αποδέχεται τη γνώμη του ομιλούντος, για λόγους σεβασμού όμως της ελευθερίας της έκφρασης δεν το λογοκρίνει και έτσι δείχνει την ηθική διάσταση του σεβασμού που πρέπει να έχει κανείς στην αντίθετη άποψη. Η αντίθετη άποψη, η διαφορετική οπτική της σύγχρονης πραγματικότητας, οι διαφορετικές αρχές δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως παράνομες, απλά ως αντίθετες ή διαφορετικές. Όπως και στην τέχνη κάτι μπορεί να ονομαστεί κακόγουστο ή αβαθές αλλά όχι παράνομο επειδή δεν συνάδει με τις απόψεις μέρους της κοινωνίας».
"ΟΙ ΓΑΛΑΝΟΛΕΥΚΟΙ ΛΟΥΟΜΕΝΟΙ" 
