Ο Νίκος Ξυδάκης και η Ελευθερία Αρβανιτάκη τραγουδούν Σαπφώ, σε απόδοση Ελύτη
Ποίηση, μουσική, έρωτας
Είκοσι ένα χρόνια από το «Ερωτικό» του Λαπαθιώτη και την πρώτη τους δισκογραφική συνεργασία. Και ο Νίκος Ξυδάκης και η Ελευθερία Αρβανιτάκη είπαν ξανά να μιλήσουν για ποίηση, μουσική και έρωτα, έτσι όπως τον διηγήθηκε η Σαπφώ και τον απέδωσε στα νέα ελληνικά ο Οδυσσέας Ελύτης.
Αλλωστε, δέκα χρόνια πάλευαν στις κοινές συναυλίες τους με αυτά τα τραγούδια, τροποποιώντας τα, δοκιμάζοντας διαφορετικές εκδοχές τους. Κι όμως «Γρήγορα η ώρα πέρασε». Και να. Χθες παρουσιάστηκε αυτός ο δίσκος - κομψοτέχνημα, με επτά μελοποιημένα ποιήματα της Σαπφούς, σπαράγματα της ποίησής της σε μορφή πρόζας και, δίπλα σ' αυτά, ένα χορικό του Ευριπίδη σε απόδοση Κ.Χ. Μύρη, τρία ποιήματα του Διονύση Καψάλη και ένα του Κώστα Καρυωτάκη.
Ολα ερμηνεύονται ή απαγγέλλονται από την Αρβανιτάκη ή τον Ξυδάκη ή και τους δύο μαζί σε τρεις από τις ωραιότερες στιγμές του δίσκου: «Οσ' άστρα γύρω βρίσκονται» και το ομώνυμο του δίσκου «Γρήγορα η ώρα πέρασε» της Σαπφούς και «Ιλισός» του Διονύση Καψάλη.
Με έμφαση στα έγχορδα, η μουσική ταξιδεύει γενναιόδωρη. Δικαιώνει μάλιστα απολύτως τον αρχικό στόχο του Ξυδάκη «να ηχούν τα λόγια πειστικά στο στόμα μου και, ασχέτως αν ειπώθηκαν χθες ή αύριο, να διατηρούν τη δύναμή τους». Αυτό είναι και το βασικό επίτευγμα μιας επιτυχημένης μελοποίησης που δεν πνίγει την ποίηση, ούτε και τη φοβάται. Δύσκολος στόχος. Οπως τολμηρό είναι να αποφασίσεις να προσεγγίσεις μουσικά την ποίηση λόγω «της φορτισμένης σ' αυτόν τον τομέα μουσικής Ιστορίας της Ελλάδας». Αλλά ο Νίκος Ξυδάκης, που χρόνια τώρα εμπνέεται από τον λόγο των ποιητών, «δεν είχα ποτέ την αίσθηση ότι μελοποιώντας ανήκω σε κάποιο ρεύμα. Απλά συμβαίνει αυτός ο λόγος να με ενδιαφέρει. Κι αν κάνοντας τέτοιες επιλογές, μοιάζεις να 'χεις τον αέρα της υπεροχής ή την επιθυμία να αντιπαρατεθείς σε κάτι άλλο, σας διαβεβαιώνω ότι αυτό δεν ήταν μέσα στις προθέσεις μου».
Κι εδώ τον δικαιώνει το αποτέλεσμα που δεν είναι μια διανοουμενίστικη προσέγγιση της Σαπφούς και των άλλων ποιητών («δεν είναι βιβλίο που το κάναμε δίσκο» παρατηρεί ο Ξυδάκης, που επιμένει ότι επέλεξε τις πιο απλές ερωτικές φράσεις της Σαπφούς), αλλά μια, αρμονική και προσβάσιμη από όλους, συνύπαρξη μουσικής και λόγου. Συνύπαρξη που υπερέβη τη σύμβαση του ερωτικού τραγουδιού.
Ο λόγος των ποιητών και της Σαπφούς περισσότερο, μια που τα δικά της ποιήματα αποτελούν τον κεντρικό ιστό αυτού του δίσκου, αντιμετωπίστηκαν από τον Ξυδάκη με τη συγκινησιακή φόρτιση που τους άξιζε και που μπόρεσε να «απελευθερώσει περισσότερη μουσική μέσα μου». Και αποτέλεσαν περισσότερο μια μουσική προσέγγιση του θέματος των ανθρώπινων δεσμών και της εξέλιξής τους. «Δεν ξέρω αν ό,τι έκανα είναι υποδειγματικό. Αλλά το... έκανα. Ο Ελύτης έλεγε: "Σαν να 'ξερε από τότε η ποιήτρια ότι και τα εννέα δέκατα του έργου της να εξαφανίσει ο χρόνος, εκείνη, σαν αίσθηση ζωής, θα επιβιώσει". Κι εγώ τον λόγο της τον αισθάνομαι ως σύγχρονο και όχι ως απλώς επίκαιρο».
Τον στόχο του συνθέτη διευκόλυνε η «ιδανική» -όπως λέει- συνεργασία του με την Αρβανιτάκη, που ακούγεται πιο ώριμη, αιθέρια και λυρική από ποτέ. «Ηταν η μοναδική που μπορούσε να υποστηρίξει ερμηνευτικά ό,τι εμπεριέχει ο λόγος και η μουσική. Φωτεινή η φωνή και η παρουσία της, απέφυγε εκείνο τον δραματικό τόνο άλλων τραγουδιστριών που υποφέρουν χωρίς να ξέρουν γιατί».
Εκείνος «εκμεταλλεύτηκε» τη φωτεινή φωνή της. Κι εκείνη «τη σπάνια ευκαιρία να συναντηθώ, να συζητήσω και να αναμετρηθώ με τον λόγο της Σαπφούς. Ηταν δύσκολο γιατί είναι ένας λόγος απίστευτα λιτός. Κι εγώ νομίζω ότι ξεπέρασα τα όριά μου σ' αυτή τη συνεργασία». Δουλειά συνόλου η ηχογράφηση του δίσκου, που κυκλοφορεί από την Universal, χρωστάει το εξαιρετικό της αποτέλεσμα στους μουσικούς που συμμετείχαν, στον Βασίλη Κετεντζόγλου που έκανε την ενορχήστρωση, στον Νίκο Πλατύραχο που διηύθυνε την Ορχήστρα εγχόρδων. Τη διεύθυνση παραγωγής είχε ο Γιώργος Κυβέλος. «Αυτός δεν είναι ένας δύσκολος δίσκος -δύσκολα είναι όσα αρνούμαστε να κατανοήσουμε», τόνισε και αυτός για ένα υλικό που έχει αντιμετωπιστεί με ανοιχτά σύνορα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ξυδάκης επέλεξε το τελευταίο κομμάτι του δίσκου, το «Τελευταίο Ταξίδι» του Καρυωτάκη, να είναι σε ρυθμούς μπόσα-νόβα, αντιστρέφοντας την απαισιοδοξία υπέρ ενός ταξιδιού προς το φως.
ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/10/2006
