Ο τüτε πρεσβευτÞς της Ιταλßας στην ΕλλÜδα ΓκρÜτσι στο βιβλßο του «Η αρχÞ του τÝλους» γρÜφει για τη δραματικÞ συνÜντηση που εßχε με τον ΜεταξÜ την 3η πρωινÞ της 28ης Οκτωβρßου:

«…Η συνεßδησßς μου με επßεζε üτι την στιγμÞν αυτÞν εγενüμην συνÝνοχος μιας ατιμßας. Εßδα επß τÝλους να ανÜβη το φως και τον ΜεταξÜ να κατεβαßνη. Με εγνþρισε και διÝταξε τον σκοπüν να με αφÞση να περÜσω. Μου Ýδωκε την χεßρα και με ωδÞγησεν εις εν μικρüν σαλüνι. Μüλις εκαθÞσαμε, του ενεχεßρισε το Ýγγραφον. ¹ρχισε μετÜ προσοχÞς να το διαβÜζη… Παρηκολοýθησα την συγκßνησßν του εις τας χεßρας του και τους οφθαλμοýς του».

Μüλις ετελεßωσε η ανÜγνωσις, ηκολοýθησεν ο εξÞς διÜλογος:

ΓΚΡΑΤΣΙ: κ. Πρüεδρε, εßμαι επιφορτισμÝνος να σας ανακοινþσω üτι, εις περßπτωσιν μη αποδοχÞς των üρων, τα ιταλικÜ στρατεýματα θα εισβÜλουν εις το ελληνικüν Ýδαφος την 6ην πρωινÞν.
ΜΕΤΑΞΑΣ: Ποια στρατηγικÜ σημεßα θÝλει να καταλÜβει η Ιταλßα;
ΓΚΡΑΤΣΙ: Δεν γνωρßζω, κ. Πρüεδρε.
ΜΕΤΑΞΑΣ: (ΠροσβλÝπων παρατεταμÝνα εις τους οφθαλμοýς τον Ιταλüν πρεσβευτÞν και με σταθερÜν την φωνÞν) κ. ΠρεσβευτÜ, το περιεχüμενον του τελεσιγρÜφου και ο τρüπος καθ’ον μοι επεδüθη σημαßνουν πüλεμον εκ μÝρους της Ιταλßας. (Alors c’ est la Guerre!)». Ο πρωθυπουργüς σηκþνεται απü την καρÝκλα του και ο Ιταλüς πρεσβευτÞς αποχωρεß, χωρßς οι δýο Üνδρες να ανταλλÜξουν χαιρετισμü. Και ο ΓκρÜτσι καταλÞγει:

«¸φυγα υποκλιθεßς με τον βαθýτερον σεβασμüν προ του υπερηφÜνου γÝροντος, ο οποßος επροτßμησε την θυσßαν αντß της υποδουλþσεως. ¸φυγα ταπεινωμÝνος και με σφιγμÝνην την ψυχÞν απü μßσος προς το επÜγγελμÜ μου».

- ΑνÞμερα της Παναγßας του 1940 ο τορπιλισμüς της “ΕΛΛΗΣ” ¼πως εßναι γνωστü, πριν τον πüλεμο εßχε σημειωθεß ο τορπιλισμüς της ΕΛΛΗΣ. (ΑνÞμερα της ΠαναγιÜς 15.8.1940)
- Η ελληνικÞ ηγεσßα δεν Ýχει καμιÜ αμφιβολßα για την εθνικüτητα του υποβρυχßου που Ýπληξε την “¸λλη”. Στις 27 Αυγοýστου ερασιτÝχνης ψαρÜς, στην ΤÞνο, ανασýρει τυχαßως Ýνα κομμÜτι της τορπßλης που εξερρÜγη στον δυτικü λιμενοβραχßονα.
- Οι υπüνοιες μετατρÝπονται σε βεβαιüτητα. Η Ιταλßα εßχε εξαπολýσει την τορπßλη. ¼μως, η ελληνικÞ κυβÝρνηση δεν θα προβεß σε αποκαλýψεις. Συνεχßζει “την πολιτικÞν αυστηρÜς ουδετερüτητος”. Αυτü επιβÜλλουν οι περιστÜσεις. Ως τüσο ας δοýμε το σχετικü με τον τορπιλισμü της “ΕΛΛΗΣ”, ανακοινωθÝν του υπουργεßου Ναυτικþν:

"...Με βαθεßαν λýπην αγγÝλλομεν την απþλεια του ευδρüμου ΕΛΛΗ, ηγκυροβολημÝνου εις üρμον ΤÞνου, üπου εßχε καταπλεýσει προς απüδοσιν τιμþν εις την θαυματουργüν εικüνα της ΘεομÞτορος. Σημαιοστüλιστον εβλÞθη δια τορπιλλþν αγνþστου εθνικüτητος υποβρυχßου...".

15 Αυγοýστου 1940

"Εßναι δýο εβδομÜδες τþρα, που Ýνα τελεσßγραφο μοναδικü στα διπλωματικÜ χρονικÜ των Αθηνþν για το περιεχüμενον, την þρα και τον τρüπο που το παρουσßασεν η Ιταλßα κÜλεσε την ΕλλÜδα να της παραδþση τα εδÜφη της, να αρνηθÞ την ελευθερßα της και να κατασπιλþση την τιμÞ της.

Οι ¸λληνες δþσαμε στην ιταμÞ αυτÞ αξßωσι της φασιστικÞς βßας, την απÜντησι που επÝβαλαν τριþν χιλιÜδων ετþν [σημ. Φ.Μ.: και πλÝον] παραδüσεις, χαραγμÝνες βαθειÜ στην ψυχÞ μας, αλλÜ και γραμμÝνες στην τελευταßα γωνιÜ της ιερÞς γης με το αßμα των μεγαλυτÝρων ηρþων της ανθρωπßνης ιστορßας. Και αυτÞ τη στιγμÞ κοντÜ στο ρεýμα του ΘυÜμιδος και στις χιονισμÝνες πλαγιÝς της Πßνδου και των Μακεδονικþν βουνþν πολεμοýμε, τις περισσüτερες φορÝς με τη λüγχη, αποφασισμÝνοι να νικÞσουμε Þ να αποθÜνουμε μÝχρις ενüς.

Σ' αυτü τον Üνισο σκληρüτατο αλλÜ πεισματþδη αγþνα, που κÜνει τον λυσσασμÝνο επιδρομÝα να ξεσπÜζη κατÜ των γυναικþν, των γερüντων και των παιδιþν, να καßη, να σκοτþνη, να ακρωτηριÜζη, να διαμελßζη τους πληθυσμοýς στις ανοχýρωτες και Üμαχες πüλεις μας και στα ειρηνικÜ χωριÜ μας, Ýχουμε το αßσθημα üτι δεν υπερασπιζüμαστε δικÞ μας μüνον υπüθεσι: ¼τι αγωνιζüμεθα για την σωτηρßα üλων εκεßνων των Υψηλþν αξιþν που αποτελοýν τον πνευματικü και ηθικü πολιτισμü, την πολýτιμη παρακαταθÞκη που κληροδüτησαν στην ανθρωπüτητα οι δοξασμÝνοι πρüγονοι και που σÞμερα βλÝπουμε να απειλοýνται απü το κýμα της βαρβαρüτητος και της βßας.

Ακριβþς αυτü το αßσθημα εμπνÝει το θÜρρος σε μας τους ¸λληνες διανοουμÝνους, τους ανθρþπους του πνεýματος και της τÝχνης, ν' απευθυνθοýμε στους αδελφοýς μας üλου του Κüσμου για να ζητÞσουμε üχι την υλικÞ αλλÜ την ηθικÞ βοÞθειÜ τους. Ζητοýμε την εισφορÜ των ψυχþν, την επανÜστασι των συνειδÞσεων, το κÞρυγμα, την Üμεση επßδρασι, παντοý üπου εßναι δυνατüν, την Üγρυπνη παρακολοýθησι και την ενÝργεια για Ýνα καινοýργιο πνευματικü Μαραθþνα που θα απαλλÜξη τα δυναστευüμενα ¸θνη απü τη φοβÝρα της πιο μαýρης σκλαβιÜς που γνþρισε ως τþρα ο κüσμος.

ΚωστÞς ΠαλαμÜς, Σπýρος ΜελÜς, ¢γγελος Σικελιανüς, Γεþργιος Δροσßνης, ΣωτÞρης Σκßπης, ΔημÞτριος Μητρüπουλος, Κ. ΔημητριÜδης, Νικüλαος ΒÝης, Κ. ΠαρθÝνης, ΙωÜννης ΓρυπÜρης, ΓιÜννης Βλαχογßαννης, ΣτρατÞς ΜυριβÞλης, Κþστας ΟυρÜνης, ΜιλτιÜδης ΜαλακÜσης, Γρηγüριος Ξενüπουλος, ΑλÝξανδρος Φιλαδελφεýς, Αρßστος ΚαμπÜνης.

Εφημερßδα "ΝÝα ΕλλÜς", 10 Νοεμβρßου 1940

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΓΗ
ΛÞξαντος του προκαλυπτικοý αγþνος, απü σÞμερον η Μεραρχßα κατÝχει την ωργανωμενην τοποθεσßαν δι' üλων των δυνÜμεþν της. Επß της τοποθεσßας ταýτης θα δοθÞ ο αποφασιστικüς αγþν προς τον εχθρüν.

Ο αγþν θα διεξαχθÞ μετÜ πεßσματος και επιμονÞς ακαταβλÞτου. ¢μυνα καρτερÜ επß των θÝσεþν μας μÝχρις εσχÜτων. Ουδεμßα ιδÝα εις ουδÝνα να υπÜρχη περß υποχωρÞσεως. ΜÝχρι τοýδε τα προκαλυπτικÜ τμÞματα συνεπτýσσοντο συμφþνως τω σχεδßω Υποχωρητικοý Ελιγμοý.

¹δη πÜντες, απü του Στρατηγοý Διοικητοý της Μεραρχßας μÝχρι και του τελευταßου στρατιþτου, θα αγωνισθþμεν επß των θÝσεþν μας. Και εν ανÜγκη θα πÝσωμεν üλοι υπερασπιζüμενοι αυτÜς ...

"ΑναλαμβÜνων την αρχηγßαν του Στρατοý καλþ τους αξιωματικοýς και οπλßτας του Ελληνικοý Στρατοý εις την εκτÝλεσιν του υψßστου προς την Πατρßδα καθÞκοντος με την μεγαλυτÝραν αυταπÜρνησιν και σταθερüτητα. Ουδεßς πρÝπει να υστερÞση.

Η υπüθεσις του αγþνος τον οποßον μας επÝβαλεν ο αχαλßνωτος Ιμπεριαλισμüς μιας ΜεγÜλης ΔυνÜμεως, η οποßα ουδÝν εßχε ποτÝ να φοβηθÞ απü ημÜς, εßναι η δικαιοτÝρα υπüθεσις την οποßαν εßναι δυνατüν να υπερασπισθÞ Ýνας Στρατüς. Πρüκειται περß αγþνος υπÜρξεως. Θα πολεμÞσωμεν με πεßσμα, με αδÜμαστον εγκαρτÝρησιν, με αμεßωτον μÝχρι τελευταßας πνοÞς ενεργητικüτητα.

¸χω ακρÜδαντον την πεποßθησιν üτι ο Ελληνικüς Στρατüς θα γρÜψει νÝας λαμπρÜς σελßδας εις την Ýνδοξον ιστορßαν του ¸θνους. Μην αμφιβÜλλετε üτι τελικþς θα επικρατÞσωμεν, με την βοÞθειαν και την ευλογßαν του Θεοý και τας ευχÜς του ¸θνους.

¸λληνες αξιωματικοß και οπλßται φανÞτε Þρωες."

ΔιαταγÞ ΑρχιστρατÞγου Αλ. ΠαπÜγου προς τους διοικητÜς των ΜεγÜλων ΜονÜδων. "Η λακωνικÞ συντομßα της πρþτης αυτÞς διαταγÞς απü εßκοσι μßα λÝξεις μαρτυρεß την Üριστη, επιτελικÞ προπαρασκευÞ των πολεμικþν σχεδßων της χþρας." (ΓΕΣ/ Διεýθυνση Ιστορßας Στρατοý: "Επßτομη Ιστορßα ΠολÝμου 1940-41", σελ. 42.)

"Απü Ýκτης πρωινÞς σÞμερον περιερχüμεθα εις εμπüλεμον κατÜστασιν προς Ιταλßαν. ¢μυνα Εθνικοý εδÜφους διεξαχθÞ βÜσει διαταγþν ας Ýχετε.

Εφαρμüσατε σχÝδιον επιστρατεýσεως.

ΠαπÜγος."

ΔιÜγγελμα Αρχιεπισκüπου Αθηνþν και πÜσης ΕλλÜδος. Χρýσανθος ο απü Τραπεζοýντος. ΗρωικÞ μορφÞ της Εκκλησßας μας. "Προτιμþ ιπτÜμενος ως αετüς να πÝσω, Þ Ýρπων να ζÞσω". (Απü την ενθρονιστÞρια ομιλßα του, üταν Ýγινε μητροπολßτης Τραπεζοýντος.) Θα αρνηθεß να ορκßσει την πρþτη κατοχικÞ κυβÝρνηση (ΤσολÜκογλου) και θα συμπεριφερθεß με παγερÞ υπερηφÜνεια και αγÝρωχο ýφος στον Γερμανü στρατηγü Στοýμμε, που θα τον επισκεφθεß για να προσπαθÞσει να τον μεταπεßσει.

"...üπλα τα ιερÜ...". Ο Χρýσανθος αισθανüταν την γοητεßα που ασκεß, στις ψυχÝς των καλλιεργημÝνων ανθρþπων, η ελληνικÞ αρχαιüτητα. Εßναι γνωστü üτι τον συγκινοýσαν οι ελληνοκεντρικÝς ιδÝες του ºωνος Δραγοýμη και του ΠερικλÞ Γιαννüπουλου. ¸τσι, δεν διστÜζει να χρησιμοποιÞσει μια φρÜση που φÝρνει, αυτομÜτως, στην σκÝψη τον "ειδωλολατρικüν" üρκον των Αθηναßων εφÞβων: " Ου καταισχυνþ üπλα τα ιερÜ, ουδ' εγκαταλεßψω τον παραστÜτην.." "Οýτοι εν Üρμασι και οýτοι εν ßπποις..." (Ψαλμüς ιθ', στßχος 8.)

"ΤÝκνα εν Κυρßω αγαπητÜ

Η Α.Μ. ο Βασιλεýς και ο Πρüεδρος της ΕθνικÞς ημþν ΚυβερνÞσεως καλοýν ημÜς πÜντας ßνα αποδυθþμεν εις ¢γιον υπÝρ Πßστεως και Πατρßδος αμυντικüν αγþνα.

Η Εκκλησßα ευλογεß τα üπλα τα ιερÜ και πÝποιθεν üτι τα τÝκνα της Πατρßδος ευπειθÞ εις το κÝλευσμα ΑυτÞς και του Θεοý, θα σπεýσουν εν μßα ψυχÞ και καρδßα να αγωνισθοýν υπÝρ βωμþν και εστιþν και της Ελευθερßας και τιμÞς, και θα συνεχßσουν οýτω την απ' αιþνων πολλþν αδιÜκοπον σειρÜν των τιμßων και ενδüξων αγþνων και θα προτιμÞσουν τον ωραßον θÜνατον απü την Üσχημον ζωÞν της δουλεßας. Και μη φοβοýμεθα απü των αποκτεινüντων το σþμα, την δε ψυχÞν μη δυναμÝνων αποκτεßναι, ας φοβοýμεθα δε μÜλλον τον δυνÜμενον και ψυχÞν και σþμα απολÝσαι.

Επιρρßψωμεν επß Κýριον την μÝριμναν ημþν και Αυτüς θα εßναι βοηθüς και αντιλÞπτωρ εν τη αμýνη κατÜ της αδßκου επιθÝσεως των εχθρþν. Οýτοι εν Üρμασι και οýτοι εν ßπποις, ημεßς δε εν ονüματι Κυρßου του Θεοý και εν τη γενναιüτητι και ανδρεßς ημþν μεγαλυνθησüμεθα.

ΧÜρις του Κυρßου ημþν Ιησοý Χριστοý και η αγÜπη του Θεοý και πατρüς εßη μετÜ πÜντων ημþν.

Αρχιεπßσκοπος Αθηνþν και πÜσης ΕλλÜδος Χρýσανθος"

Ο πρüεδρος της ΚυβερνÞσεως ανÞγγειλε προ ολßγου υπü ποßους üρους ηναγκÜσθημεν να κατÝλθωμεν εις πüλεμος κατÜ της Ιταλßας, επιβουλευθεßσης την ανεξαρτησßαν της ΕλλÜδος.

ΚατÜ την μεγÜλην αυτÞν στιγμÞν εßμαι βÝβαιος, üτι κÜθε ¸λλην και κÜθε Ελληνßς θα επιτελÝση το καθÞκον μÝχρι τÝλους και θα φανÞ αντÜξιος της ενδüξου ημþν ιστορßας.

Με πßστιν εις τον Θεüν και εις τα ΠεπρωμÝνα της φυλÞς, το ¸θνος σýσσωμον και πειθαρχοýν ως εις Üνθρωπος θα αγωνισθÞ υπÝρ βωμþν και εστιþν μÝχρι της τελικÞς νßκης.

Εν τοις ανακτüροις των Αθηνþν τη 28η Οκτωβρßου 1940

Γεþργιος Β´

Προς τον ελληνικüν λαüν,

Η στιγμÞ επÝστη που θα αγωνισθþμεν διÜ την ανεξαρτησßαν της ΕλλÜδος, την ακεραιüτητα και την τιμÞν της. Μολονüτι επεδεßξαμεν την πλÝον αυστηρÜν ουδετερüτητα και ßσην, προς üλους, η Ιταλßα μη αναγνωρßζουσα εις ημας το δικαßωμα να ζþμεν ως ελεýθεροι ¸λληνες μου εζÞτησεν σÞμερον την 3ην πρωινÞν þραν, την παρÜδοσιν τμημÜτων του εθνικοý εδÜφους κατÜ την ιδßαν αυτÞς βοýλησιν üτι προς κατÜληψιν αυτþν η κßνησις των στρατευμÜτων της. θα Þρχιζε την 6ην πρωινÞν. ΑπÞντησα εις τον Ιταλüν ΠρÝσβυν üτι θεωρþ και το αßτημα αυτü καθ' εαυτü και τον τρüπον με τον οποßον γßνεται τοýτο ως κÞρυξιν πολÝμου της Ιταλßας κατÜ της ΕλλÜδος.

¸λληνες,
τþρα θα αποδεßξωμεν εÜν εßμεθα Üξιοι των προγüνων μας και της ελευθερßας, την οποßαν μας εξησφÜλισαν οι προπÜτορÝς μας. ¼λον το ¸θνος ας εγερθÞ σýσσωμον, αγωνισθÞτε διÜ την Πατρßδα, τας γυναßκας, τα παιδιÜ σας, και τα ιερÜς μας παραδüσεις.

Νυν υπÝρ πÜντων ο αγþν

Ο Πρüεδρος της ΚυβερνÞσεως

ΙωÜννης ΜεταξÜς

Στις 3 τα μεσÜνυχτα της 28ης Οκτωβρßου ο πρεσβευτÞς της Ιταλßας στην ΕλλÜδα κüμης ΓκρÜτσι επιδßδει στον πρωθυπουργü της ΕλλÜδας ΙωÜννη ΜεταξÜ το παρακÜτω τελεσßγραφο .

¼θεν, η ΙταλικÞ ΚυβÝρνησις κατÝληξεν εις την απüφασιν να ζητÞση απü την ΕλληνικÞν ΚυβÝρνησιν -ως εγγýησιν δια την ουδετερüτητα της ΕλλÜδος και ως εγγýησιν δια την ασφÜλειαν της Ιταλßας- το δικαßωμα να καταλÜβη δια των ενüπλων αυτÞς δυνÜμεων, δια την διÜρκειαν της σημερινÞς προς την Αγγλßαν ρÞξεως, ωρισμÝνα στρατηγικÜ σημεßα του ελληνικοý εδÜφους. Η ΙταλικÞ ΚυβÝρνησις ζητεß απü την ΕλληνικÞν ΚυβÝρνησιν üπως μη εναντιωθÞ εις την κατÜληψιν ταýτην και üπως μη παρεμποδßση την ελευθÝραν διÝλευσιν των στρατευμÜτων των προοριζομÝνων να την πραγματοποιÞσωσι. Τα στρατεýματα ταýτα δεν παρουσιÜζονται ως εχθροß του ελληνικοý λαοý και η ΙταλικÞ ΚυβÝρνησις δεν προτßθεται ποσþς, δια της προσωρινÞς κατοχÞς στρατηγικþν τινþν σημεßων, επιβαλλομÝνης υπü της ανÜγκης των περιστÜσεων και εχοýσης καθαρþς αμυντικüν χαρακτÞρα, να θßξη οπωσδÞποτε την κυριαρχßαν και την ανεξαρτησßαν της ΕλλÜδος.

Η ΙταλικÞ ΚυβÝρνησις ζητεß απü την ΕλληνικÞν ΚυβÝρνησιν üπως δþση αυθωρεß εις τας στρατιωτικÜς αρχÜς τας αναγκαßας διαταγÜς ßνα η κατοχÞ αυτÞ δυνηθÞ να πραγματοποιηθÞ κατÜ ειρηνικüν τρüπον. ΕÜν τα ιταλικÜ στρατεýματα Þθελον συναντÞση αντßστασιν, η αντßστασις αυτÞ θα καμφθÞ δια των üπλων και η ΕλληνικÞ ΚυβÝρνησις θα Ýφερε τας ευθýνας, αι οποßαι Þθελον προκýψη εκ τοýτου.


• Πρþτον πολεμικüν ανακοινωθÝν - Πρωß 28ης Οκτωβρßου 1940

"Αι ιταλικαß στρατιωτικαß δυνÜμεις προσβÜλλουσιν απü της 05:30 þρας της σÞμερον τα ημÝτερα τμÞματα προκαλýψεως της ΕλληνοαλβανικÞς Μεθορßου. Αι ημÝτεραι δυνÜμεις αμýνονται του Πατρßου εδÜφους."