ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

          1863 Αλεξάνδρεια. Δυο άνθρωποι από την Κωνσταντινούπολη, ο Πέτρος Ιωάννης Καβάφης και η Χαρίκλεια Φωτιάδου, φέρνουν στον κόσμο τον καρπό της σχέσης τους.

          Έμπορος ο Πέτρος Ιωάννης Καβάφης κοσμογυρισμένος για την εποχή εκείνη, γόνος παλιάς φαναριώτικης οικογένειας η Χαρίκλεια Φωτιάδου, έφερε μέσα της κάτι το αρχοντικό και το επίσημο.

          Το παιδί που γεννήθηκε κάποια μέρα του 1863 (επίσημη βεβαίωση του Πατριαρχείου της Αλεξάνδρειας - 17/4/1863) ή του 1868 (κατά τα λεξικά - πληροφορία που μάλλον ο ίδιος ο Καβάφης είχε διοχετεύσει κατά την αδυναμία του να κρύβει τα χρόνια του), θα βρεθεί πολύ νωρίς, νήπιο ακόμα, στην Αγγλία, απ’ όπου θα γυρίσει σε ηλικία (9) εννέα χρονών πίσω στην Αλεξάνδρεια στο σπίτι της οδού Σερίφ, γνωρίζοντας μόνο την αγγλική γλώσσα.

          Ο μικρός αυτός αγγλόφωνος μετά από έντονες και επίπονες φαντάζομαι προσπάθειες μαθαίνει την ελληνική και το 1886 αφήνει το πρώτο του λογοτεχνικό ίχνος στον "Έσπερο" της Λιψίας. Κάτι σα λάμψη θα φώτισε τον κόσμο τότε. Κάτι σαν Πάθος θα κυρίευσε ίσως τον νεαρό εκείνο πρωτόβγαλτο ποιητή. Γιατί το μέλλον διαγράφεται φωτεινό και γεμάτο από το πείσμα ενός τελειολάτρη ιδιόρρυθμου και ιδιότροπου(κατά κάποιο τρόπο) ποιητή.

          Στα 1912 κάνει την ουσιαστική του εμφάνιση στα γράμματα πιο "οργανωμένα" (με τα μονόφυλλα που ο ίδιος επιμελείται) και η καθιέρωση είναι πια σίγουρη.

          Το όνομα Καβάφης αποκτά ιδιαίτερη αξία, ξεφεύγει από την εμπορική σύνδεση και "ιδιοκτησία" του Πέτρου Ιωάννη - ο οποίος έχει αποβιώσει από το 1870 - και παίρνει την άγουσα στην παγκόσμια μνήμη.

          Ο μικρός εκείνος άντρας του 1886, ο ώριμος πια τώρα άντρας δεν είναι άλλος από τον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη, τον άντρα αυτόν που έμελλε να γίνει (και έγινε) ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές στον κόσμο. Τον ποιητή εκείνο που διαβάστηκε περισσότερο ίσως από κάθε άλλον ποιητή (παρά το "μικρό" του σε όγκο ποιητικό έργο.)

          Στη δεκαετία 1872 - 1882 κάνει αρκετά ταξίδια. Κωνσταντινούπολη, Παρίσσι, Αθήνα, Αλεξάνδρεια. Στα 1903 επισκέπτεται την Ελλάδα. Στην Κωνσταντινούπολη έμεινε πάνω από δύο χρόνια. Ταξίδια - κληρονομιά από τον πατέρα του, την μόνη ίσως μιας και περιουσία δεν του άφησε - δουλειά "εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το Υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου", και η ποίηση είναι τα τρία συστατικά της διάπλασης του Ποιητή.

          Αν και καταξιωμένος ο Καβάφης δεν μπορούσε παρά να περάσει από την διελκυστίδα των Συμπληγάδων της ελληνικής κριτικής με διάφορες και διαφορετικές αντιδράσεις.

          Γράφει ο Ψυχάρης για τον καβάφη: "άξιος διάδοχος, σωστό μαθητούδι του Σουρή, κατάλαβε περίφημα πως δεν είναι ανάγκη να ιδρώσει ολοένα ταφτί του, πως χρειάζεται κάπου - κάπου λίγο γλέντι. Κι έτσι έγινε πολί έφκολα ο κ. Καβάφης ο καραγκιόζης της Δημοτικής". Περ. "Κριτική και Τέχνη", Δεκ. 1924.

          Ο Ξενόπουλος στο προφητικό του εκείνο άρθρο του 1903 έγραφε, "Αν, εκ πρώτης όψεως, τα ποιήματα του κ. Καβάφη, φαίνωνται παράξενα και πιθανόν δεν αρέσουν, είναι διότι είμεθα κακοσυνειθισμένοι με τα άλλα. Αλλ’ ο κ. Καβάφης ομοιάζει - αν ομοιάζη με κανένα - μάλλον προς τους κλασσικούς παρά προς οιονδήποτε εκ των συγχρόνων". "Άπαντα Εθνικών Συγγραφέων", Γ. Ξενόπουλος τ. ΙΙ, σελ. 57, εκδ. ΜΠΙΡΗΣ.

          Ο Κωνσταντίνος Καβάφης εξεπάτησε έναν ολόκληρο Κορδάτο για να γράψει γι αυτόν, σε μια περίοδο που τα ποιήματά του γνώριζαν την ανοδική πορεία της διασημότητας πως "όχι μόνο θα ξεχαστούν αλλά και θα ταφούν στην κοπριά της Ιστορίας".

          Εκδίδει δυο ποιητικές συλλογές. λόγω του μικρού αριθμού των αντιτύπων είναι σπάνιες και δυσεύρετες.

          Στη ζωή του υπήρξε φιλάρεσκος αποζητώντας κάθε στιγμή αυτοί που τον περιστοίχιζαν (το επεδίωκε και το κατάφερνε) ώστε να σχηματίζουν "αυλή". Κληρονομιά από τη μητέρα του το αρχοντικό της συμπεριφοράς του, δεν τον εμπόδιζε να υποδέχεται τους ελάχιστους καλεσμένους του στο μισοσκότεινο δωμάτιο (τέχνασμα για να κρύβει τις ρυτίδες του)μιλώντας δήθεν βαριεστημένα. Έφτασε στο σημείο ακόμα και τον φίλο του Κεφαληνό να κατακεραυνώσει για κάποιο "πιστό" σκίτσο που του έκανε λέγοντας: τι διάολο καλλιτέχνης είταν, αφού δεν ήξερε να "ψεύδεται".

          Στα 1932 έρχεται στην Αθήνα για να νοσηλευτεί στο νοσοκομείο "Ερυθρός Σταυρός". Ασθένεια: καρκίνος του λάρυγγα.

          Ο Νίκος Καζαντζάκης περαστικός στα 1926 από την Αλεξάνδρεια έγραψε για τον Κωνσταντίνο Καβάφη "Σώμα και ψυχή στα τραγούδια του είναι ένα. Σπάνια στην ιστορία της φιλολογίας μας μια τέτοια ενότητα υπήρξε τόσο οργανικά τέλεια."

          Δε γελάστηκε, είχε δίκιο.

          Ο Καβάφης είναι ένα με τα ποιήματά του. Μέσα στους στίχους των ποιημάτων του ρέει ολόκληρος ο οξυδερκής παρατηρητής, ο εύστοχος κριτικός, ο ιδιόρρυθμος ιδιώτης, ο καυστικός είρων, ο ιστορικός, ο απόκοσμος, ο ντροπιασμένος, ο φιλήδονος, ο αυτοαγαπώμενος, ο περήφανος. Ρέει ολόκληρος ο Κωνσταντίνος Καβάφης και διαχέεται μέσα στον αναγνώστη σαν αστρική ύλη, μεταφέροντάς τον αιχμάλωτο, στη σκέψη στη γνώση στην συνέχεια και στη συνέπεια του ποιητή.

          Ο Κωνσταντίνος καβάφης της Ιθάκης και των Θερμοπυλών δεν είναι βέβαια στο πρώτο σκαλί της πόλης των Ιδεών, αλλά σε ένα απ’ τα ψηλότερα στην παγκόσμια βαθμίδα της ποίησης.

          Ο Κωνσταντίνος Καβάφης των ηδονών όμως, κλεισμένος πίσω από τα "Τείχη" που αδιάντροπα του έχτισαν γύρω του

          "Εξευτελίσθη πλήρως.   Μια ερωτική ροπή του

          Λίαν απαγορευμένη   και περιφρονημένη

          (έμφυτη μολοντούτο)   υπήρξεν η αιτία:

          ήταν η κοινωνία   σεμνότυφη πολύ."

          Παρ’ όλα αυτά ο Καβάφης μεγάλος, αληθινός, ειλικρινής, εραστής της Τέχνης του Λόγου, ΠΟΙΗΤΗΣ, δεν θα διστάσει να αυτό προβάλλει το ποιητικό του έργο στην Ευτυχία Ζελίδη και του συζύγου της Στέφανου Πάργα συνεκδοτών του Περιοδικού "Γράμματα", που το εξέδιδαν στην Αλεξάνδρεια ως εξής: "Ο Καβάφης είναι ποιητής υπερμοντέρνος, ποιητής των μελλουσών γενεών. Εκτός από την ιστορική, ψυχολογική και φιλοσοφική του αξία, η λιτότητα του ύφους του, που φτάνει ως τον λακωνισμό, ο συγκρατημένος ενθουσιασμός του, που οδηγεί στη διανοητική συγκίνηση, η σωστή φράση του, απόρροια μιας αριστοκρατικής φυσικότητας ύφους, η αδιόρατη ειρωνία του, αντιπροσωπεύουν στοιχεία που θα εκτιμήσουν ακόμα πιο πολύ οι γενεές του μέλλοντος, παρακινημένες από την πρόοδο των ανακαλύψεων και τον εκλεπτυσμένο νοητικό μηχανισμό τους. Οι σπάνιοι ποιητές σαν τον Καβάφη θα καταλάβουν τότε την πρώτη θέση σε έναν κόσμο που θα σκέφτεται πολύ περισσότερο από τον σημερινό. Με βάση τα δεδομένα αυτά, υποστηρίζω ότι το έργο του δεν θα μείνει κλεισμένο στις βιβλιοθήκες, σαν ένα απλό τεκμήριο της ελληνικής λογοτεχνικής εξέλιξης." (Το κείμενο ήταν γραμμένο στην γαλλική από τον ίδιο τον ποιητή και προοριζόταν για γαλλικό περιοδικό. Η μετάφραση ανήκει στον Μαν. Γιαλουράκη, "Καβάφη Άπαντα τα Ποιήματα", εκδ. ΩΡΟΡΑ, σελ. 15-16).

          Στα 1933 (29-4) πεθαίνει στην Αλεξάνδρεια, από την ασθένεια που τον βασάνιζε. Έτσι το τελευταίο παιδί - το ένατο - της οικογένειας του Πέτρου Ιωάννη Καβάφη έφευγε απ’ τον κόσμο, αφήνοντας πίσω του "διχασμένους" τους αναγνώστες.

          Δημοσιογράφος της "Ακρόπολις" έγραφε τότε:

          "Χάνουν δε τα ελληνικά γράμματα και γενικώς η παγκόσμιος ποίησις έναν από τους αξιωτέρους αντιπροσώπους των."

          Στο σπίτι που έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του (της οδού Λέψιους) υπάρχει μια πλάκα, έργο του Λαζαρίδη, που φέρει την εξής δίγλωσση επιγραφή:

Σ’ ΑΥΤΟ ΕΔΩ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

ΕΖΗΣΕ ΤΑ ΕΊΚΟΣΙΠΕΝΤΕ

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ

Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

1863 - 1933

          Σήμερα 128 χρόνια από την γέννησή του και 58 από τον θάνατό του ο Κωνσταντίνος Καβάφης συνεχίζει να έρχεται πρώτος ανάμεσα στους προτιμώμενους από την νεολαία ποιητές. Το όνομά του φιγουράρει στην πρώτη θέση των βιβλιοθηκών όλων σχεδόν των σπιτιών ακόμα και αυτών των υποτυπωδών.

ΑΘΗΝΑ 27 / 5 / 91                                                     ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΣ